INDICE DETTAGLIATO
| Universalis philosophiae Metaphysicarum | p. 1nn |
| Approbatio, Licentia | p. 3nn |
| Extraict du Privilege du Roy | p. 4nn |
| Epistola | p. 5nn |
| Philosophiae universalis seu metaphysicorum dogmatum pars prima | p. 1 |
| Liber primus. | p. 1 |
| Summa | p. 1 |
| Proemium.Veritatis doctorem indubitata fide dignum solum esse Deum, qui loquitur nobis, aut res facto exprimendo, aut voce revelando. Homines vero omnes mendaces, vel quia timent, vel quia ignorant, vel quia sic volunt: nec esse fide dignos, nisi ubi loquntuur tanquam testes rerum lectarum in libro Dei, qui est mundus, vel ab ore Dei, ut divini scriptores: et quibus notis dignoscantur ab his, qui proprio arbitratu, vel humana in schola opinantes loquntuur ob id necessariam esse metaphysicam, et ob alias causas, et de quibus consideret et Aristotelem non tradidisse Metaphysicam sed logicam in XI libris, et in postremo impietatem: et ob hanc et, ob alias causas novam cudi opertere: et quae in hac nova tractanda sunt | p. 1 |
| Cap. I. | p. 6 |
| Art. I. Prima dubitatio. Quod non sit scientia nec sapientia hominibus, ex eo quod, quae scimus, sunt minima pars eorum, quae ignoramus. Et haec pars minima non tota, nec totaliter sapientiae humanae subiicitur, sed ex parte, et ab extrinseco, et imperfecte, nec secundum mensuram sui esse, sed nostrae affectionis: et per accidentia, per effectus et per similitudines, et non per suam quidditatem | p. 6 |
| Art. II. Dubitatio II. Quod neque minimam partem rererum, quam putamus scire, sciamus; ex eo quod opertere infinita scire, et corruptibilia, quae non sunt scibilia; ad hoc quod sciamus aliquid, quod est impossibile. Item scire per universale Aristotelicum, aut Platonicum non dari proprie, sed per simile et minus notum, et imperfecte, et a longe. Quod non est sapere. Item, neque unum individuum eorum, ex quibus universale venamur, posse cognosci, si infinita ad ipsum pertinentia ignorantur. Neque, ut putat Aristoteles posse ad propositiones immediatas deveniri: neque ad praedicata essentialis, neque ad causa primas certasque in omni genere rerum, et causarum | p. 7 |
| Art. III. Dubitatio III. Quod non datur scire eo, quod non prout sunt sapiunt, quae sapere nobis dicuntur. Nullus enim sensus sentit res sicuti est, sed sicuti afficitur, et alii aliter; licet putent quandoque idem sapere, non sapiunt idem. Vel ergo nos non sapimus, aut res non sunt, uti esse videntur, aut aliis aliae sunt, aut nos non sumus, quod videmur | p. 11 |
| Art. IV. Dubitatio IV. Si philosophandum est secundum sensum , brutorum potius sensu philosophandum, qui nostris praepollent sensibus cunctis, et pluralitate obiectorum, et sagacitate, et perspicace. Ita ut et prophetia praestare nobis, et inventione scientiarum videantur | p. 13 |
| Art. V. Dubitatio V. Quod nec a sensu nostro, nec brutorum philosophandum sit, eo quod non sapit res, sed rerum imagines vel accidentales, exteriores a quidditate | p. 15 |
| Art. VI. Dubitatio VI. Quod eo minus secundum sensum philosophandum sit, quo nec rerum imagines, prout sunt, sapit, sed falsatas, et adulteratas, et non omnes, sed quasdam nec rerum omnium | p. 15 |
| Art. VII. Dubitatio VII. Quod res non possunt nobis sapere prout sunt, quoniam sunt in continuo fluxu, et refluxu, ut nunquam eadem res bis sit nobis, neque enunciari posit antequam mutatur: et Aristotelis responsiones ad hoc argumentum vanas esse: similiter et Platonis | p. 16 |
| Appendix ad articulum septimum. Nova dubitatio. Prothagorae de scientia, et obiecto, et modo sciendi, sententiam esse vanam, nec satis facere iam dictis argumentis neque Platonicam, etc. | p. 17 |
| Examen rerum predictarum | p. 18 |
| Art. VIII. Dubitatio VIII. Quod, neque si res stent immobiliter, 'licebit nobis sapere, eo quod nos in continuo motu sumus, et spiritus noster semper est alius | p. 19 |
| Art. IX. Dubitatio IX. Ex eo quod scire videtur esse passio, et alienatio, et insania, vel totalis, vel partialis, et destructio, vel totalis, vel partialis, videtur in dignissimum nomine sapientiae | p. 20 |
| Art. X. Dubitatio X. Quod sapere humanum sit desipire, quoniam per ipsum sapere animal ignorat se ipsum quid sit, et operationes et actiones proprias. Item, ignorat homo utrum mortui sint vivi, et dormientes vigilantes, et stulti sapientes: an e contra: et illud verius esse. Quod multipliciter probatur ratione, experientia, et oraculis et Aristotelis responsio insufficiens et falsa ostenditur | p. 21 |
| Art. XI. Dubitatio XI. Exempla delirantium, et oscitantium secundum philosophiam hominibus traditam; unde probatur quod sit scire desipire | p. 23 |
| Art. XII. Dubitatio XII. Deliria multa circa rerum principia, scientiam non esse admonent; et diversas esse opiniones de principiis scientiarum; et non probari, sed accipi: unde scientia videtur apparentia, et vanitas, idem in religionibus, et legibus contrariis faciulis patere | p. 24 |
| Art. XIII. Dubitatio XIII. Probatur ex opinione sapientum, et oraculis sanctarum scripturarum, quod non sit scire, sed potius desipere; et quod neque scit homo, utrum sciat, vel nesciat | p. 27 |
| Art. XIV. Dubitatio XIV. Ex eo, quod vocabula significantia res, quas scimus, non recte significant, sed perperam, et casu quodam ac temere; probari scientiam nostram esse vanam, cassam, irrationalem, et stultam, ad proinde vere nullam esse | p. 28 |
| Cap. II. Preambula responsionum ad praemissas dubitationes. | p. 30 |
| Art. I. Quid sit sapere, et ignorare, et veritas, et falsitas ex concessis communibus, prout praesenti expedit disputationi; et qui dicunt, se nescire, utrum nesciant, vel sciant sibi ipsis adversari, qui vero dicunt se scire hoc, quod nihil scitur, rectius sapere | p. 30 |
| Cap. III. | p. 30 |
| Art. II. Scientiam esse, ex vocibus et passionibus vehementibus, et operationibus certis, et memoria earundem, et sententiae mutationi, scepticos fateri oportere | p. 30 |
| Art. III. Extare universalissima certissima que in quibus non contingit falli, ex quibus ad scientias formandas procedimus. Item in quibus falli possumus: et cur de anima cognoscente, et de modo cognoscendi prius dicere oporteat | p. 32 |
| Cap. IV. De sensu et anima sentiente. | p. 33 |
| Art. I. Sensum fieri per passionem, et assimilationem rei sensibilis agentis in ipsum, et non modo perfectivam, ut Aristoteles putat sed etiam corruptivam | p. 33 |
| Art. II. Omnem sensum esse tactum realem causaliter, et fieri per passionem realem, et non intentionalem, ut Peripatetici opinantur, et varios tactus pro varietate organorum | p. 34 |
| Art. III. Animam sentientem non esse incorpoream, sed vel corpus, vel formam corporis et cum forma esse nequeat, esse tenuissimum corpus habitans in crasso ad operationes vitales concinnato, sicut nauta in navi | p. 37 |
| Art. IV. Sensum esse causaliter passionem praesentis; memoriam esse passionem anticipatam, et immanentem, quasi sopitam: reminiscientiam esse eiusdem passionis renovationem per aliud agens simile aliquo modo: rationem animalem esse sentire rem simili. Intellectum Aristotelicum esse sentire a longe, vel rei similitudinem absentis, et non proprietates ex dictis palam | p. 38 |
| Art. V. Solvuntur rationes parapeticorum probantium, animam sentientem esse incorpoream, et corporis formam | p. 39 |
| Art. VI. Sentientem intelligentemque anima, non esse puras potentias, quemadmodum Aristoteles opinatur, neque omnia sentire, et intelligere. Sed esse ens actu substantiale, et a tantum sentire, a quibus ut robustioribus pati potest | p. 41 |
| Art. VII. Sentientem anima non informari rei sensibilis forma, dum sentit: sed solum immutari tantillum a sensilibus activis per se, et ab aliis per accidens: et sententiam peripateticorum de informatione, esse erroneam: et de modo spoliandi obiecta formis, et vestiendi potentiam sentientem esse stultiorem. Nec dari sensum agentem propter hunc usum, neque intellectum activum | p. 42 |
| Cap. V. | p. 44 |
| Art. I. Sensum non passionem, sed perceptionem passionis esse, et actum ex passione specificatum: et sapientiam esse perceptionis rei saporem, et ideo partis. Scientiam vero esse totius, et similium quae per illam partem sentimus. Et unde nam sit haec habilitas discurrendi ex parte ad totum: ex obiectis ne, an ex cognoscente vi? Altissimarum rerum vocari sapientiam, vel per anologiam; vel quoniam, si sapimus res prout sunt, ad altissima facile discurrimus, per quae de inferioribus ordinamus: et qualis est spiritus, qui sapit recte: et qualis qui perperam; et quomodo in hoc sapientiae fundatur discursus, reminiscentia, et intelligentia, neque requiri ad hanc intellectum agentem. Et quae operatio indicat in nobis in esse mentem sentientem superos | p. 44 |
| Art. II. Spiritum sentire non organis, sed per organa: suisque realitatibus rerum realitates physicas, a quibus posit pati per se vel per aliud, vel per accidens. Et an organa plura in brutis ut in homine desiderantur, et an ad supernaturalia extendatur, et utrum omnes animae sint mortales, vel dentur alique immortales mentes: et unde ortum utraquae habent | p. 45 |
| Appendix ad articulos praecedentes | p. 47 |
| Cap. VI. | p. 48 |
| Art. I. Sententia peripateticorum de sapientia scientia, intellectu, et opinione, et de sensibus interioribus, et exterioribus, et de intellectu passivo, et activo. Item de partibus animae, et subiecto, secundum Peripateticos, et Platonicos et Galenistas, cum corum fondamentis | p. 48 |
| Art. II. Omnia entia participio sensum praedita aliquo esse: proptereaque suo quodam naturali modo sentire, si servari debeat: et animam vegetantem, et irascibilem magis, et rationem participare: pugnamque inter eas non indicare diversitatem animarum uti Galeno, Platonique videntur, sed obiectorum et finium, et misturam boni, et mali respective in eodem obiecto: et partium animalis temperiem variam, usumque varium, ac sentiendi modos | p. 49 |
| Art. III. Unam esse substantiam sentientem in omnibus organis, et unum realiter sensum: sed plures sentiendi modos ob pluritatem obiectorum, et non extare sensum communem a particolaribus distinctum: sed eundem Spiritum esse, qui sentit obiecta communia, et particularia confert, et sentit se sentire, contra dogmata Peripateticorum | p. 51 |
| Art. IV. Memoriam non esse aliud a sensu, sed eandem animam memorari et sentire memoriam esse sensu anticipatum: reminiscentiam vero sensum renovatum, et utranque per realem passionem, contra Aristotelicos et Galenistas. Rationumque contrariarum solutio | p. 52 |
| Art. V. Animam imaginantem eandem esse, sentienti, memoranti, et ratiocinanti: contra Aristotelem et Avicennam. Et eorum rationes contrarium probantes vanas esse et quo pacto contingat veritas et falsitas in sensu imaginante | p. 53 |
| Art. VI. Animam sentientem eandem esse ratiocinativam contra peripateticos | p. 54 |
| Art. VII. Animam intellictivam ab Aristotele cognitam, esse ipsam sensitivam, nec distingui realiter ab invicem, et universale, et singulare ab utraque cognosci, et syllogizari esse, et essentiam. Additur solutio contrariarum rationum | p. 55 |
| Appendix Differentia animae humanae ac brutorum | p. 57 |
| Cap. VII. | p. 58 |
| Art. I. Fabricam cellarum cerebri non esse cuiusmodi Peripateticis ponitur: nec ipsorum, sed nostris congruere dogmatis, quod sint tenuioris, corporeique spiritus gratia, in ipsis habitantis. Rationes Galeni de anima discursiva, esse vanas: et Aristotelis de intellectu agente chimericas | p. 58 |
| Cap. VIII. | p. 59 |
| Art. I. De sapientia, scientia, opinione, suspicione, fide. De seminibus, et arboribus scientiarum, et principiis. Quod Aristoteles omiserit semina, et sapientam: et demonstrat ex scitis, et nescit unde. De demonstratatione quia et propter quid. De prepositione immediata et per se nota: de circulo difformi. De terminorum quidditate, es sensu praenoscenda. Utrum scire sit reminisci. De universalis acceptione. Confermatio dictorum ex oraculis Sanctorum | p. 59 |
| Art. II. Aristotelis ratione quibus probat non esse sapere per sensum, inanes esse, et contrarium rerum esse confirmatur, et praecedens doctrina declaratur | p. 64 |
| Cap. IX. | p. 66 |
| Art. I. Responsio ad primum articulum primi capitis: ubi dubitatum est, quod non sit scire nisi valde modicum, et confirmatio et declaratio dubiorum | p. 66 |
| Art. II. Responsio ad secundam dubitationem, et declaratio | p. 67 |
| Art. III. Responsio ad tertium articulum principalem, ac declaratio mirifica de sapientia humana, et caeterorum entium | p. 68 |
| Art. IV. Responsio ad quartam dubitationem principalem, utrum animalium sensu sit philosophandum | p. 70 |
| Art. V. Responsio ad quintam dubitationem principalem. Et notandum quod id, quod in sensu recipitur sentitur ut quod, et ut quo | p. 71 |
| Art. VI. Responsio ad sextam dubitationem principalem | p. 72 |
| Art. VII. Responsio ad septimam dubitationem principalem | p. 72 |
| Art. VIII. Responsio ad VIII dubitationem principalem | p. 73 |
| Art. IX. Responsio ad nonam dubitationem | p. 73 |
| Art. X. Responsio ad decimam dubitationem ubi de scientia illata, et illata, et de causis delirii, et scientia somniantis, et aegri, et ecstatici, et oppositorum | p. 74 |
| Art. XI. Responsio ad undecimam dubitationem principalem, de deliriis philosophorum | p. 75 |
| Art. XII. Responsio ad duodecimam dubitationem, in qua ponitur scientiarum divisio secundum esse, et secundum usum, et de modo procedendi in eis, et defenduntur omnia principia scientiarum et fundamenta ex parte revelantur | p. 76 |
| Defenditur Metaphysica et Logica | p. 78 |
| Defensio Mathematicorum | p. 79 |
| Defensio Physiologiae | p. 83 |
| Art. XIII. Responsio ad XIII dubitationem principalem | p. 86 |
| Art. XIV. Responsio ad decimamquartam dubitationem, ubi de nominum impositione recta et non recta, et secundum poetas, et philosophos, et grammaticos, et de fundamento ipsorum naturalium | p. 86 |
| Liber secundus. | p. 89 |
| Cap. I. | p. 89 |
| Art. I. Ab esse rerum extra causas primodum confuse cognito, essentiarum postmodum suboriri scientiam distinctam. Igitur considerare oportere rerum originem: ergo et primalitates, essensationes, principia, principiationes, causas, causationes, semina, et occasiones, et conditiones: et quae ex his resultant complementa essentiarum, et existentiarum circumstantia, causas, et comprincipia, et quid est ens rei, et ens rationis | p. 89 |
| Art. II. De origine, et natura, et arte | p. 90 |
| Cap. II. | p. 93 |
| Art. I. De primalitatibus et principiis et causis, et seminibus, et occasionibus: et quomodo haec seriatim ex invicem sint et in invicem. Item quomodo oriuntur occasiones, et de conditione causandi. Et qua genera rerum ex causis singillatim oriuntur tam ad essentiae complemetum, quam ad existentiae ratione generatim | p. 93 |
| Art. II. De causarum causatione et usu | p. 94 |
| Art. III. De principiatione et principio, et acceptionibus eius multis et distinctionibus et egressionibus, generatim | p. 97 |
| Art. IV. De essentiatione et primalitatibus et manationibus, relationibus inter eas, et de multis essentiandi modis: et de entis, et non entis essentialitatibus, et obiectis | p. 99 |
| Cap. III. Tractatus de ratione cathegoriarum. | p. 100 |
| Art. I. Quod similitudo scientiarum via cogat nos de ideali causa, et distinctio habetur, atque de suis cathegoriis, sermonem facere | p. 100 |
| Art. II. De quidditate ideae, et necessitate ad scientias et operationes, et de idea divina et naturali et animali, et rationali: de controversiis inter Theologos non secus atque inter Philosophos de ideis differentes. Item esse ideas generum, specierum, et individuorum, et trascendentium, et non entium, aliis tamen rationibus | p. 100 |
| Art. III. Similitudinem esse unitatis idealem influxum. Dissimilitudinem, pluralitatis. De speciebus earum in omni praedicamento essentiarum et existentiarum: et vocabulorum unitionibus, rebus correspondentium. Item unitatem secundum amplitudinem, et non secundum quidditatem, secari in aequivocam, univocam, synonymam, analogam, et denominativam, et de ipsorum virtute ad ignorantiam et scientias faciendas: et de entis et trascendentium communitate controversiae, et resolutiones. Item et in re, et in mente, et intellectu esse universalia in representando. In causando vero, et in essendo solum in primo opifice. Inter quem et creaturas esse analogiam duplicem | p. 103 |
| Art. IV. De prima oppositione inter ens, et nonens, ipsorumque coordinatione | p. 109 |
| Art. V. De secunda similitudine, et dissimilitudine, quae est habituum, et privationum multipliciter, et de ordine, et regressu earum, et quare contradictoria, et quaelibet oppositio quatenus condractionem includit, non potest utrinque esse vera, vel falsa | p. 109 |
| Art. VI. De similitudine, seu communitate generica, et diversitate, distinguente secundum artem, et constituente: et quomodo Philosophi priores Platonici, Democratici, Pythagorici, et Peripatetici constituerunt; et quae, et quot rerum genera, eorumque examen. Item quomodo secundum nos, et secundum naturam aliter constituuntur, et aliter secundum artes particulares, et generales | p. 110 |
| Art. VII. De quarta similitudine, et oppositione sub genere: quae vocatur communitas specifica, speciesque, et de quarta oppositione, quae contrarietas inter species primas et activas; differentia inter secundas, et non activas | p. 120 |
| Art. VII. De unitate numerali divisione, seu oppositione eius, sub omni rerum ordine | p. 123 |
| Art. VIII. De identitate et alteritate in unitate numerali | p. 125 |
| Art. IX. De relativa oppositione multiplici | p. 126 |
| Cap. IV. | p. 134 |
| Art. I. De causa formali, et suis cathegoriis et prius de formae acceptionibus, et definitione, et divisione | p. 134 |
| Art. II. De forma partis activa et passiva, et de forma totius | p. 136 |
| Art. III. De forma simplici et composita et decomposita | p. 136 |
| Art. IV. De forma et formatione ultima compositorum et unitate moltiplici | p. 137 |
| Art. V. Unde est, quod certus gradus qualificationis in specie certa confirmat entia secundum philosophos, et veritatem, et omnes causationes | p. 138 |
| Art. VI. An formae lateant in sinu materiae. An materia fit pars essentiae: et quomodo differat essentia et forma: et an unitas sit prima solaque rerum omnium forma, ut ex Platonis sequitur dogmate | p. 142 |
| Art. VII. Quorum esse idea, esse etiam formam, non univoce, sed analogice sumptam; ergo et materiae, et formae, accidentes, et substantiae, et nonentis, etc. | p. 143 |
| Pars II. | p. 145 |
| Art. VIII. Dicendum esse jam de generibus rerum, quae ex formali causa suboruntur: eque videri figuram praecipue, et configurationem. Qualitatum autem species ex forma non oriri, sicut Aristoteli placet: nec esse per sequalitates, excepto forsan habitu. Et despositione, et figura, et de ipsarum rebus | p. 145 |
| Art. IX. De praedicamento figurae. Quid sit figura, et univoce, et analogice, et in quibus | p. 146 |
| Art. X. De figuribus ab arte, a natura, a casu: et verum, et ubi sunt de essentia, aut complementum essentialitatum: et quomodo ab idea, et ab usu, ubique ob finem certum | p. 147 |
| Art. XI. De figura semplici, composita, et decomposita, et suis usibus ad operationes et notitias | p. 149 |
| Pars III. | p. 149 |
| Art. XII. Quae de situ et configuratione an id sit situs, et configuratio in toto mundo, et in singulis partibus eius, et corporum organicorum, ad mundum, ad functiones, et ad coexistentiam | p. 149 |
| Art. XIII. De situ virtutibus occultis ab situatorum usu, et a coelo, et configuratis rebus coexistentibus, et a toto mundo | p. 151 |
| Art. XIV. Definitio situs et figurae per recapitulationem: et admonitio, ed de usu eorum, etc. | p. 151 |
| Cap. V. De causa efficiente, et materiali, earumque affectis, ex potestativo deductis. | p. 152 |
| Art. I. De causae activae ex potestativi extensionibus dependentia: deque eius multiplici acceptione, definizione, et declaratione, et causatione multiplici, distinctioneque ab actu: et mistione eius, cum actu et passione: et quomodo formae non est actio, seu inunam ad agendum | p. 152 |
| Art. II. Multiplex divisio causa agentis | p. 154 |
| Art. III. Proponuntur questiones plures de agentibus et actionibus | p. 155 |
| Art. IV. De effectiva causatione physica distincta in materialem, effectivam et trasnaturalem | p. 155 |
| Art. V. Modum agendi Democraticum, et Empedocleum, et Anaxagoreum, insufficientes esse, ac falsos, minus tamen, atque Aristotelicum | p. 156 |
| Art. VI. Responsio ad quaestiones articuli tertiis capitis 5 et primo ad primam. Utrum agens et patiens oportet simul esse loco, et tempore, seque mutuo tangere, et de caeteris seriatim | p. 159 |
| Art. VII. Obiecta non praebere scientiam, neque hanc scientiam, sentienti, et intelligenti animae, sed excitare non adficiendum, sed adsciendum hoc, occasionaliter, et per accidens. Et calorem et frigus non esse apparentias rerum, sed res: vereque agere, quia activa sunt: calefactionemque, et frigefactionem non esse scissionem, et densationem triangulorum intruforum impatiens: sed effusionam caloris et frigoris: contra Democritum et Platonem ed Anaximenem. Ergo formalem, non materialem esse. | p. 160 |
| Art. VIII. De essentia, et notione et numero sapurum secundum veritatem, et confutantur Platonis, et Democriti, et Aristotelis sententiae. Deque horum usu in scientiis | p. 163 |
| Art. X. De odorum essentia, notione, numero, secundum veritate, et aliorum philosopharum sententias | p. 165 |
| Art. XI. De usu oculorum, lucis, et tenebrum, et de notionibus, et numeris, ad praestandam scientiam | p. 166 |
| Art. XII. Quod obiecta volitivi non dant velle, neque hoc velle, sed occasionem ad hoc velle, et quomodo | p. 173 |
| Art. XIII. Praelibatio complenda in secunda parte, qua ratione omnia pollunt, sapiant ed ament magis Deum, quam se ipsa, ut intraneum obiectum et causale, et quantum partecipant de esse, veritate, et bonitate, tantum partecipant de potentia, et sapientia, et amore, unde innottescit quo pacto possumus, facimus et amamus alia occasionalia obiecta | p. 173 |
| Pars II. De materia | p. 176 |
| Art. I. Quid sit materia generatim, et de nomine substantiae triplicis, earumque differentiis | p. 176 |
| Art. II. Examen opinionis Aristoteli cum vult materiam non esse quid, nec quale, nec quam sed puram potentiam probaturque, esse substantiam secundam, spatium vero primam | p. 176 |
| Art. II (In realtà Art. III). Democriti sententiam, materiam esse corpuscula indivisibilia figurata, qualitatum expertia, absque causis agentibus solo pondere in vacuo agitata, casu incorpora magna, et secunda concrescentia, etc. | p. 180 |
| Art. III (In realtà Art. IV). Examinatur sententia Platonis secundum Aristotelem, et secundum veritatem: et quid erravit Aristoteles in eius impugnatione de materia substantia | p. 183 |
| Art. IV (In realtà Art. V). Quadruplicem materiam Empedoclem posuisse, videlicet, elementa intransmutabilia: et quomodo: eiusque positionem non satis recte ab Aristotele et Lucretio confutatam esse | p. 185 |
| Art. V (In realtà Art. VI). Materia Anaxagoreis infinitarum esse specierum minimaru, et has omnes in omnibus: eisque ex parte medicos Galenistas, nedum Empedoclem furtim consentire. Item Paracelsistas omne elementum in omni ponere, ex tria corpora sal sulfur et mercurium elementorum elementa et omnia in omnibus. Et de ipsorum medicina, et de spiritu vitae communi. Et fondamenta eorum esse in argumentis Anaximenis et Senecae partim approbari | p. 187 |
| Art. VI (In realtà Art. VII). Rationem elementi et materiae differentes esse: ex quo et de elementarum dualitate, et de Anaxagora insufficientia in absignanda ratione elementarum et praestantia supra Empedoclem, et responsio ad argumenta Anaxagorae, et examen opinionis eius, et Paracelsistarum et Empedoclis multipliciter | p. 190 |
| Art. VII (In realtà Art. VIII). Sententiae Paracelsistarum de elementis visibilibus, et invisibilibus, et ipsorum compositione, et principiis materialibus, et de astralitatibus, et de spiritu vitae, et coinexistentia omnium, et de ignis vi ad rigenerandum, et qualiter errent in hoc, examen multiplex | p. 194 |
| Art. VIII (In realtà Art. IX). Differre materiam atque elementa, et quo: et de multiplici compositione atque omnia plures mutationes, et de numero elementorum proprie, et analogice. Et de quidditate et ratione discernendi elementa a non elementis, unde nec aerem, nec aqua elementa esse prima: nec sal, nec sulfur, et mercurium. Et quod non differant figuris elementa, sed activis potestatibus contrariis, situque, et Aristotelis definitionem de elementis sibi ac nature adversari. Et quomodo causalitas et principiatio convenit elementis per partecipationem | p. 197 |
| Art. IX (In realtà Art. X). Materiam physicorum entium esse corpoream molem, per se informem, inertem, absque numero et unitate, aptam recipere omnem formam, et artem, et actionem, unibilem, et divisibilem, creatam a Deo, ingenerabilem, incorruptibilem, per se, non augmentabilem, nec diminuibilem, nec corporeitatem realiter a materieitate distingui, nec esse accidens | p. 199 |
| Pars IV. De quantitate, seu affectione materiali | p. 201 |
| Art. I. Quantitatem, improprie sumptam antiquis pro corporeitate, radicaliter esse materiam: pro mensura vero materiae esse proprium eius accidens seu complementum ipsius: pro extrinseco terminatorum termino esse accidens: et dimensiones non esse materiam, neque numeros: sed quantitatem; et quod sunt in materia tanta a spatio tanto, et ab agente tantum requirente ob talem finem; et quomodo Pythagorici, et Mathematici de quantitatis principiis, et essentia non physice, sed doctrinaliter sunt loquuti | p. 201 |
| Art. II. Materiae unitionem producere quantitatis magnitudinem: divisionem vero, numerum, si est perfecta: si imperfecta, quae partecipat utroque, idest, lentorem, mollitiem, etc. et unde paruum et magnum, paucum et multum, et positum partium parturire. Gravis et levis passiones: et analogice ista inveniri in cunctis rebus: declaratur generatim | p. 202 |
| Art. III. De multiplici uno materialiter et formaliter in rebus corporeis, familiaribus et dissimilaribus, et secundum se, et secundum nos: et quomodo est mensura quantorum continuorum et discretorum | p. 202 |
| Art. IV. De uno per continuatem secundum Philosophos veteres, recentioresque, et secundum propriam opinionem desputatio. Ac de unis materialibus aliis, videlicet contiguitate, condensatione, colligatione, ordine, etc. | p. 203 |
| Art. V. Divisionem materialem causare numerum materialem: additionem vero potius formalem: et an alterutris isti fiant numeri, nec materia esse numerum, nec unitatem proprie: sed ab ideis utrumque sortiri. Et quo intermedio sit divisio, et quem causet numerum in homogeneis, et etherogeneis, et de differentiis numerorum | p. 206 |
| Art. VI. Disputatio de maximo, et de minimo, et in mensuris et numeris, et rebus homogeneis et etherogeneis, et de infinito in magno, et in divisione: et de causis et rationibus horum, et de parvo et magno: et aliis quantitatis passionibus ratione materia et formae, an sint actu, vel possibiliter, et quomodo | p. 207 |
| Art. VII. Passiones medias materialis corpulentiae inter unitatem et numerum esse lentorem, et caeteros supradictos. Et qua ratione, causaque siant: ex quae his mistis fieri mista, et de passionibus quattuor mistorum, ex iam dictis oriundis | p. 210 |
| Art. VIII. Passiones materiales a calore et frigore fieri: et quae per se, et quae per accidens: et quid primalitates, et quomodo positio Aristotelis et Platonis in hoc fallantur | p. 212 |
| Art. IX. Utrum rarefactio fiat vacua interceptione, et localis sit partium despositio, ut Democritus. An quae Aristoteli placet ratione, an alia | p. 213 |
| Art. X. De gravi et levi, an sint passiones materiales; et an dentur simpliciter et vere, an secundum quid, ratione loci, vel materiae, opinio Democriti, Gilberti, Empedoclis, Platonis, et Aristotelis, cun suis fundamentis,; cum defensione Democriti per Galileum ex Archimede, nondum examinata | p. 214 |
| Art. XI. Grave et leve non esse passiones quantitatis, sed iuvari ab ea: verum esse propensiones amoris cuiusque corporis et entis erga suum confirmatum per se: et per consequens erga destructivum, vel destruendum, vel fugiendum | p. 216 |
| Art. XII. Duplicem esse propensionem corporum: alteram, ad totius systematio unionem, et ut sic omnia esse gravia materialiter: alteram, ad certos situs in corpore propter certas functiones; et sic alia gravia, alia levia dici posse alia mista, formaliter: et quem teneant ordinem in mundo dispositiones materiales | p. 217 |
| Art. XIII. Proponuntur questiones utiles, gravitati, et levitati, enucleandis | p. 218 |
| Art. XIV. Grave et leve in tota natura non dari, sed in singulis systematis alia simpliciter gravia, alia simpliciter levia, et quae, et quomodo, et ubi: alia vero secundum quid | p. 219 |
| Art. XV. Excluduntur rationes gravi et levis simpliciter, et secundum quid antiquorum. Et quod velociora sunt minora eiusdem speciei panditur contra Peripateticos et Galileum | p. 220 |
| Pars V. | p. 228 |
| Art. I. Aristotelis sententia, quod figura corporum sit causa natandi, et descendendi in aqua, quam modico examine erroneoque prolata sit | p. 228 |
| Art. II. Aerem et aquam non esse congeries atomorum, neque contactum solum aeris retinere laminas ne mergantur; neque madefactionem propterea efficere merionem, quod separet solidum ab aere; nec exempla Galilaei probare, quod figura nil praestent mersioni, et natationi, et subdivisioni aquarum | p. 229 |
| Art. III. Vera ed multiplex ratio, qua natant solida contactu aeris, ex parte aquae, et aeris, et solidi in nostro dogmate | p. 231 |
| Art. IV. Aequilibrorum causae in corporibus pondere in aequalibus assignantur quimque | p. 232 |
| Cap. VI. | p. 233 |
| Art. I. Ex causa agente, ac patiente duo praedicamenta suboriri, actionem scilicet, et passionem, fondamenta realia correlationis ipsarum, et de his modo dicendum | p. 233 |
| Art. II. Definitio analogica actionis ed passionis, eiusque particulatim declaratio | p. 233 |
| Art. III. De actione materiali, et formali et primordiali, et mista, et occasionali, et de verbis grammaticalibus statuendis per hoc, et emendandis | p. 235 |
| Art. IV. Quomodo actus animae non sunt actiones secundum se, nec secundum obiecta, nisi occasionaliter, et modificative | p. 236 |
| Art. V. Utrum actio fiat in materiam, vel in contrarium, et quomodo sine materia non esset actio inter contraria, nec forsan contrarietas, et de Aristotelis sententiae circa hoc reprobatione | p. 236 |
| Art. VI. Fieri actionem in aliud, non tamen semper in contrarium, neque requiri contrarietatem, et oppositionem realem ad actionem, sed ad tempus mutationes: neque materiam nisi in actione finiti agentis: nec fieri omnia ex privatione, ut Aristotelici putant: nec privationem puram agenti repugnare, et quomodo ex privatione | p. 237 |
| Art. VII. Quot modis, quibus in agentibus, quae similitudines effectus praexistunt, communicanturque, vel totaliter, vel partialiter, univoce, vel aequivoce, vel analogice, et quam non recte de hoc scripserint, plurimaeque quaestiones de his qualiter solvantur | p. 238 |
| Cap. VII. | p. 242 |
| Art. I. An actio et passio sint idem motus, et fiant duo praedicamenta, quoniam diverso modo significant naturas agentes, et patientes, et quot modis patiens resistat, et de multiplici actionis et passionis acceptioni, et significatu | p. 242 |
| Art. II. Actionem et passionem sumi: pro forma fluente, ex pro fluxu: dubitationesque plurimae an actio sit in agente, et passio in patiente, an e contra: an utraque in ambobus | p. 243 |
| Art. III. Resolutio questionis quomodo actio sit ab agente, vel in agente, et passio in patiente, vel receptivo, vel perditivo, et pro fluxu, et pro fluente forma, quae est vel oriens, vel periens | p. 244 |
| Cap. VIII. | p. 247 |
| Art. I. Mutationem, quae ex actione, et passione oritur inter omnia opposita, id est, inter contradictoria, et privativa, et contraria, et diversa, et differentia, et relativa, et disperata, et altera etiam numero sed alias ab agente naturali, alias ab auctore natura, alias per se alias per accidens | p. 247 |
| Art. II. Aristotelis rationes, quibus probat, non reperiri motum, id est, mutationes per se nisi in substantia, et quantitate, et qualitate sensibili, et quibus negatur in caeteris praedicamentis, et in oppositionibus, esse invalidas, et ipsarum solutiones validas | p. 248 |
| Art. I (in realtà III). Mutationem simpliciter esse de nihilo ad esse: generatione de aliquo non esse ad aliquod esse: corruptione de aliquo non esse ad aliquod esse. Alteratione vero etiam stante esse aliquod fieri, et in omni praedicamento generationem, et alterationem reperiri, nec requiri contrarii distructionem, sed contradictorii in omni mutatione, nisi ubi contradictorium non perimitur absque peremptione totali et partiali: et quomodo in omni mutatione totali invenitur omnis species mutationis, et quomodo non ad motum localem reducuntur omnes, sed ad unionem, et disunionem, potius autem ad primalitatum aegressiones erga obiecta | p. 255 |
| Art. II (in realtà IV). Quomodo unio, et divisio ab unitate, et numero, sint origo omnis generationis, et alterationis; et ubi est divisio absque damno, et ubi cum damno, et ubi mista: et quomodo praesunt in his primalitatis | p. 257 |
| Art. III (in realtà V). De mutationibus in quantitate materiali, et formali, et ideali; et ubi diminutio intervenit, et ubi multiplicatio, et quomodo ad primalitates reducuntur | p. 257 |
| Art. V (in realtà VI). De trasformationibus qui fiant | p. 258 |
| Art. VI (in realtà VII). Non fieri omnem mutationem sola situs configuratione, ut placet Democrito, quamvis vocabulas faveant illi: nec mistione contrariorum sed differentium aliqua constitui entia, et de multiplici mutatione interveniente in physicis dictum esse satis | p. 259 |
| Pars III. | p. 259 |
| Art. I. Motum motui non esse contrarium, ut Aristoteles existimat, sed quieti, nec quiete quieti, sed motui: reperiri autem in motu contrarietatem, quia est in mobilibus, sese impedientibus, vel propter eadem pugnantibus, esse in terminis mutationum oppositiones, et quomodo, et ubi, et quomodo mutationes conveniunt, et opponuntur inter se, et quis motus est unus numero | p. 259 |
| Art. II. Quomodo sit comparatio inter omnes motus nec genus aequivocum esse speciebus, physice consideratum contra Peripateticos | p. 260 |
| Pars IV. | p. 261 |
| Art. I. Motum in Aristotelismo dividi ad divisionem mobilis, et temporis, et spatiis: et momentum, et nunc, et punctum proportionaliter se habere. Nec dari primam partem motus, nec temporis, nec linea, nec primum momentum, nec primum nunc, nec primum punctum. Nec dari motum in nunc neque motum in momentis; neque tempus ex nunc, neque lineam ex punctis, et duo momenta, et duo nunc, et ante, dari motum, et tempus, et lineam, ideoque dividi in infinitum omne continuum, nec in atoma resolui posse, terminari tamen motum in indivisibili momento | p. 261 |
| Art. II. In Peripato, cuiuscunque datur primus esse, non dare ultimum esse, non dari primum non esse, et e contra ubi invenitur primum nonesse, ibi non dari primum esse. Ergo successivorum et permaenentium pendentium a successivis non dari primum, nec ultimum esse. Permanentis rei durabilis per unum instans simul dari primum et ultimum esse, rei permanentis, in atomo consistentis, datur ultimum esse in nunc. Consistentis autem non indivisibilis datur primum esse in termino motus, non tamen ultimum sui esse. Rei ergo generandae datur primum esse, sed non ultimum nonesse: corrumpedae vero primum non esse, sed non ultimum esse, | p. 263 |
| Art. III. Argumenta Zenonis, quibus probat non dari motum, pendere ex falso dogmate Aristotelis, quod omne continuum divisibile sit in infinitum, et ex iam dictis positionibus. Propterea responsiones Aristotelis esse vanas; et quomodo respondendum erat seriatim declarantur | p. 264 |
| Art. IV. Dari primum et ultimum nunc, et momenta, et puncta, nec omnia ista esse principium futuri et finem preteriti semper et ubique, ut Aristoteli videtur | p. 266 |
| Art. V. Argumenta Aristotelis, quibus omne continuum dividit absque fine, esse vana; nec si vera sint, propterea non datum iri fine, et principium cuiuslibet motus. Et temporis, et spatii; falsamque esse rationem componentem motus ex non momentis. At neque rite probatum, quod ante quodlibet mutatum esse, precedat moveri, et e contra. Item, omnem terminum a quo et ad quem esse indivisibilem | p. 266 |
| Art. VI. Rationes Aristotelis, quibus probavit non dari primum esse, et ultimum non esse, et primum non esse, ac primum esse, caeterasque conclusiones, ex his paulo ante deductas, esse vanas et portentosas | p. 268 |
| Art. VII. Perperam Peritateticos probasse indivisibile non posse moveri | p. 269 |
| Pars V. | p. 269 |
| Art. I. De mutatione violenta et naturali, utraque multiplici et mista | p. 269 |
| Pars VI. | p. 270 |
| Art. II. Originem causationis actionum esse extensiones primalitatum, et quae extensiones quarum primalitatum, et quae actiones quaerum extensionum sunt, et quae regules eliciantur, et principia scientiarum | p. 270 |
| Cap. IX. De causis volitivo et tertia primalitate principio correspondentibus, earumque cathegoriis dicendum esse. | p. 270 |
| Art. I. Sententiae antiquorum de finis ratione, et distinctione in quo et gratia eius | p. 271 |
| Art. II. Finem cuiusque entis esse conservationem, proprii esse participii divinitatis, finalitate vero esse formam. Aut usum rei factae vel tractate, confirmantur | p. 272 |
| Art. III. Quae sunt propter finem, appetere esse propter se, et propter finem, et confirmationem, illa illimitatem, haec limitatam sortiri, et de fine omnium | p. 273 |
| Art. IV. Deum non agere propter finem alium a se ipso, omniaque facere, ac curare in quantum sunt aliquid sui; nec tamen a rebus aliquid emolumenti habere, sicut nos cum operamus, sed dare. Et hoc angustius esse et veri liberale simpliciter; caeterum vero secundum quid, facere tamen multa ab aliorum finem, quae tamen non sunt nisi gratia sui | p. 273 |
| Art. V. Perperam Epicureos sustulisse causam finalem rerum omnium, et Peripateticos aliquarum, et Aristippum mathematicarum | p. 274 |
| Pars II. | p. 275 |
| Art. I. Finem alium perfectionis, alium consumptionis, alium esse consummationis, qui in comprehensione, visione et fruitione summi boni consistit, aliud enim esse summum bonum formaliter, et quod; aliud obiectum, et activum, a quo: aliud vero quo, vi actus et de mediis, et entibus propter se, et propter aliud | p. 275 |
| Art. II. De categoria finalitatis, seu perfectionis, suaque causalitate | p. 276 |
| Cap. X. | p. 277 |
| Art. I. De operationis et usus cathegoriis, egredientibus a finis, et perfectionis causalitatibus, dicendum esse | p. 277 |
| Art. II. De multiplici actus acceptione: item operationem esse perennem actum, declarantem, essentiam venisse ad proprium esse, et conservantem ipsam in esse; et quo differat ab actione, et passione, itemque a formali constitutione lulliana | p. 277 |
| Art. III. Quemadmodum caloris operatio est motus frigorisque quies, ita materiale torpore, et spatii esse stabilitatem; unde subiecto, et substentatio tamquam actiones sequuntur | p. 278 |
| Art. IV. De operatione simplici, et composita, ex actionibus, et passionibus et communibus per circulum, et de media, et mista, et de operatione Primalitatum mista, et de purissima in Deo | p. 279 |
| Art. V. Qui ex operationibus rerum naturae innotescant | p. 280 |
| Art. VI. Perperam Aristotelem non distinxisse inter actum, et actionem. Unde putavit omne, quod movetur a separato moveri motore cum hoc sit solummodo vi et arte mobilium: et de motore immobili, non bene sensisse | p. 280 |
| Pars II. De cathegoria usus | p. 281 |
| Art. I. Usum esse affectionem rei ad propriam appetitionem secundum ordinationem Dei, et naturae, ac actis. Ab usum vero contra rationem: et de culpabile, et non culpabili abusu contrarie, privative et negative | p. 281 |
| Art. II. De bono utili, et fruibili, et propter aliud, et propter se appetibili | p. 282 |
| Art. III. An quod est bonum, aliud beetur in esse propter aliud, et quomodo, et evacuetur generaliter | p. 282 |
| Art. III (in realtà IV). Differentia, usus, et actus | p. 282 |
| Cap. XI. De causis esistentiam concernentibus. | p. 282 |
| Art. I. De accidente, et de per se. Accidens non esse aliquod genus entis, sed omnis generis entitatem, quatenus alteri accidit in coexistentia, genus unum costituens analogum ad ea, quae accidunt praeter essentiam, aut primalitatum actus, aut ordinem, aut consuetudinem naturae vel artis | p. 283 |
| Art. II. Quot modiis per se dicitur aliquid, tot idem, dici per accidens | p. 284 |
| Art. III. De propositionibus per se et accidens formandis | p. 286 |
| Art. IV. Omne accidens reduci ad causam per se, et ad superioris ordinis causationem | p. 286 |
| Cap. XII. De quando. | p. 287 |
| Art. I. Quid est tempus, et tempora, et de ipsorum subordinationibus, et causationibus et quomodo, quando se habent ad existentiae notitia, et causalitatem | p. 287 |
| Cap. XIII. | p. 288 |
| Art. I. De exceptoris existentiarum, et de septem speciebus eius analogicis, earumque causationibus, et notionibus | p. 288 |
| Cap. XIV. | p. 288 |
| Art. I. Utrum essentatio extrema existentis rei pendeant a societate coexistentiam, an ab essentia ut ideante, an ut ideata | p. 288 |
| Art. II. De admirabili coniunctione metaphysicorum entium, et mathematicorum, et physicorum substantiali, et accidentali ad universitatis costitutionem, et de separabilitate, et subordinazione mutua eroundem | p. 289 |
| Cap. XV. Appendix ad II Librum primae partis Metaphysicae. | p. 289 |
| Art. I. Dicendum esse de praedicamentis trascendentalium subalternorum, quae distinguntur per disparitatem, et non per diversitate, sicut praedicamenta generica | p. 289 |
| Art. II. Numerus, et ordo praedicamentorum trascendentalium | p. 290 |
| Art. III. Quae sunt eiusdem praedicamentis predicari de invicem essentialiter, et quidditative, et denominative. At quae diversorum, demoninative adiective, et quaeruntur multa | p. 290 |
| Art. IV. Quo pacto ly habere, et esse in, et esse simpliciter dicantur essentialiter, et accidentaliter, et existentialiter, et quas praedicationes intra, et extra ambitum cuiusque praedicamenti | p. 291 |
| Art. V. An omne praedicamentum habeat in se omne praedicamentum intrinsece, ne dum de nomine exteriori | p. 292 |
| Pars II. De predicamento essentiae speciatim | p. 292 |
| Art. I. Essentiam esse id, quod ens proprie principaliter, maxime est secundum quod ipsum, et non secundum aliud | p. 292 |
| Art. II. An essentia sic descripta extendatur ad Divinam, et quomodo dicitur de subsistente, de substante, de inente, de inesistente, de adente, et extante | p. 294 |
| Art. III. Quo pacto definitur res omnis, quatenus est aliqualiter essentia: et quod substantia universalis est idem cum singulari, et non in singulari | p. 294 |
| Pars III. De praedicamento finitudinis | p. 294 |
| Art. I. Quid sit finitudo, et quomodo non est in Deo, et quomodo inest, ut concludit; adest, ut excludit: et est Ens, et non ens | p. 294 |
| Art. II. Quadripliciter dicitur finis | p. 295 |
| Art. III. De finitate materialium, et immaterialium, et omnium praedicamentorum, et an sola quantitas finiat distintive | p. 295 |
| Art. IV. Ens fieri magnum, et numerosum quantitate: sed non diversificari in genera et species, nisi qualitate | p. 296 |
| Pars IV. De qualitate | p. 296 |
| Art. I. Qualitatem esse modum essendi, inesse rebus modo finitis. Et quantorum esse modum: et quo distinguatur a quantitate, et finitudine | p. 296 |
| Art. II. De qualitate in omni predicamento | p. 297 |
| Art. III. Illationes de qualitatis effectibus, et quod non fit | p. 297 |
| Art. IV. Qualitatem ut ens constituere, ut non ens diversificare, sed non dividere. Item, essentiam subsistentem finiri, et qualificari, et actuari aliis entitatibus, a se distinctis realiter, non subsistentem vero se ipsis distingui, et finiri per se: at tamen qualificari, quantificari, actuari, vitalizari, entitatibus, ratione a se distinctis | p. 297 |
| Pars V. De vi | p. 298 |
| Art. I. Vim esse respectum primalitatis ad obiecta: maxime autem potestati: et radicaliter non distingui a primalitate, sed respective. Sic etiam vires inter se esse principium operationum, ut sic | p. 298 |
| Art. II. De triplici vi primalitatum, notificata ex principiationibus, et causationibus: unde etiam innocui essenti atto ineffabilis , et quod sit vis | p. 298 |
| Art. III. Distincto virium ex obiecto, et radice, et subiecto. Et quomodo vis est in omni praedicamento | p. 299 |
| Art. IV. De virtutibus materialibus, et immaterialibus, physicis, moralibus, scientialibus, per quas actus, et actio celebratur | p. 299 |
| Pars VI. De actu | p. 300 |
| Art. I. De multiplici acceptione actus. E de actu essendi, existendi, actuandi, agendi, et patiendi, et quuisnam ex his constitituit praedicamentum, eiusque ratio | p. 300 |
| Art. II. De primis actibus, quos alii imitantur, et de eorum expressione, et actionum | p. 300 |
| Pars VII. De unitate | p. 301 |
| Art. I. De unitate finita, et infinita, eiusque ratione, et multiplicitate, et causatione similitudinis | p. 301 |
| Pars VIII. De multitudine | p. 302 |
| Art. I. Quid est multitudo, et numerus, et quomodo constituit oppositiones, et de gradibus oppositionum, et dissimilium | p. 302 |
| Art. II. Omnia opposita in aliquo convenire exceptis contradictoriis | p. 302 |
| Pars IX. De communicatione | p. 303 |
| Art. I. Communicationem esse quid communius actione, propriamque entis finiti. Et utrum ab infinito, et de communicatione extra praedicamentali | p. 302 |
| Pars X. De receptione | p. 302 |
| Art. I. Quomodo dicatur receptio in his, quae fiunt a nihilo, et ex materia: et quae recipiendo perduntur, et qualiter constituit praedicamentum | p. 302 |
| Pars XI. De existentia | p. 303 |
| Art. I. Existentiam esse essentiae quasi personam, seu primam additionem, et propterea facere praedicamentum accidentis, et circunstantiae, et hoc esse multiplex | p. 303 |
| Art II. Existentialitates dari extantes addititias mutantes et servantes pag, 303 | |
| Appendix ad Cap. XV. Quod omnia praedicamenta sunt in omnibus:in essentia vere et distincta secundum rem: in aliis secundum rationem, quatenus essentia aliqualis sunt, et utrum quidquid habet ens subsistens, sine quo non est, sit de essentia, an de existentia | p. 303 |
| Liber tertius. Qui de Methodo. | |
| Cap. I. | p. 305 |
| Art. I. De praedicatione affirmativa et negativa, iuxta rerum unitatem, et coniunctionem, divisionem, et segregationem, ut fiat methodus compositiva, et divisiva | p. 305 |
| Art. II. Quae praedicationes sint de Deo, de loco, et de materia, et materia de forma, et mistim | p. 306 |
| Art. III. De praedicatis essentialibus, et accidentalibus, et de constituentibus definitionem, et descriptionibus | p. 307 |
| Art. IV. Praedicationem essentialem per se esse aequalis de aequali, et superioris de inferiori, et quomodo universale continet differentias, et species in se | p. 308 |
| Art. V. Si praedicatum est formale, et subiectum materiale quo pacto universalia sint materialiter notiones, et simul praedicata | p. 309 |
| Cap. II. | p. 310 |
| Art. I. De definitione ponitur, et quaeritur | p. 310 |
| Art. II. Disputatio mista, super quaestionibus propositis | p. 310 |
| Art. III. Prima disputatio super eisdem | p. 313 |
| Art. IV. Tertia disputatio de venanda definitione ad Peripateticos, et alios | p. 314 |
| Cap. III. | p. 316 |
| Art. I. Dogma, quod omnium sit definitio | p. 316 |
| Art. II. Definitionum divisio, et de quid nominis, et descriptione | p. 317 |
| Art. II (in realtà Art. III). De quidditativa definitione comparatio Platonis Aristotelisque sententia, et nostrae | p. 318 |
| Art. III (in realtà Art. IV). Definitionem quidditativam physicam, et completam, ex omni causarum genere proximo constitui | p. 319 |
| Art. IV (in realtà Art. V). Materiam, et formam in definitione seorsum, et coniunctim exprimi posse: et quo pacto melius dicant quidditatem, et quorum est quidditas, et cuiusmodi | p. 321 |
| Art. V (in realtà Art. VI). De genere quatenus intrat definitionem | p. 322 |
| Art. V (in realtà Art. VII). De differentia, quatenus in definitione ponitur | p. 323 |
| Art. VI (in realtà Art. VIII). Qua ratione singularia definiuntur | p. 324 |
| Art. VII (in realtà Art. IX). De correlativorum mutua definitione | p. 325 |
| Art. VIII (in realtà Art. X). De definitione accidentium | p. 326 |
| Art. IX (in realtà Art. XI). De generalissimorum definitione | p. 327 |
| Cap. IV. | p. 327 |
| Art. I. Utrum genus, et differentia significent: et definitio, et definitum: et cur materiae et formae non additur differentia semper | p. 327 |
| Art. II. Modus venandi quidditatem quisnam aptior | p. 329 |
| Art. III. De divisione ad quidditatem | p. 329 |
| Liber quartus. Qui de organo scientiarum. | p. 331 |
| Cap. I. | p. 331 |
| Art. I. Difficultas in modo sciendi construendo, et Antiquorum circa hoc insufficentia | p. 331 |
| Art. II. Quae dicta sunt, et quae dicenda seriatim manent circa sciendi instrumentum | p. 331 |
| Art. III. Syllogismo investigari, et ostendi solummodo incerta, et sub lumine rei nobis certae illis persimili, et hanc vocari medium et lumen | p. 332 |
| Art. IV. Medium esse causam conclusioni, semper incognoscendo, in essendo vero quandoque sic, quandoque non. Ideo duplicem esse modum argumentandi, item variari, iuxta genera causarum, et cur formalis videtur magis ostensiva | p. 332 |
| Art. V. Qua ratione ex rerum convenientia, et disconvenientia fiunt propositionum genera praecipua quatuor, eas significantium, et probandarum | p. 333 |
| Art. VI. Parentesis, qua admonetur, propositiones fieri universales, et particulares, vel ex signo rei, vel temporis, vel loci, id est penes essentiam naturalem, et accdentalem, vel existentiam | p. 333 |
| Cap. II. | p. 334 |
| Art. I. Qua ratione sit, ut in omni discursu tres res requirantur, et termini tres, et propositiones tre; et de fundamento syllogismorum, et virtute medii | p. 334 |
| Art. II. Quid perperam, et quid recte Peripatetici de syllogismorum structura tradiderunt | p. 334 |
| Art. II (in realtà Art. III). Principia syllogismorum propositiones universales: quae probantur figura inductionis ex singularibus, vel aequipollenti exclusiva. Singularia vero figura syllogismi sensati, et quare | p. 335 |
| Art. III. (in realtà Art. IV). Conclusiones ex principiis deinde probari quatuor figuris syllogizandi, ac perperam a Peripateticis secundam omitti | p. 336 |
| Cap. III. | p. 337 |
| Art. I. Qua de causa in prima, et secunda figura omnes orationes probantur: in tertia vero non nisi negative: et in quarta non nisi particulares | p. 337 |
| Art. II. De modis quibus multiplicantur syllogismi in quatuor figuris: et de causis eorum, unde Logicus accipit ideas iam formatas a Metaphysico | p. 338 |
| Appendix | p. 339 |
| Cap. IV. | p. 339 |
| Art. I. Consequentia, entimema, exemplum, et divisionem, esse syllogismos absconditos: similiter et aequipollentiam. Quoniam aliud de alio non concluditur, nisi quia simile, vel dissimile: in his autem semper subest medium causa probationis | p. 339 |
| Cap. I (in realtà Cap. V) | p. 341 |
| Art. I (in realtà Art. I). De syllogismo demonstrativo, et probabili, et sophistico | p. 341 |
| Liber quintus. Qui est de scientiarum ideatione et distinctione. | p. 343 |
| Cap. I. | p. 343 |
| Art. I. De iudicio perfecto, et imperfecto, formante vocabula, et definitiones, et axiomata, fines inventionis, et principia doctrinae, et scientiarum | p. 343 |
| Art. II. De termino: et axiomata | p. 344 |
| Art. III. Epilogus modorum cognoscendi: et regulae singulorum ubi positae sint | p. 344 |
| Art. IV. De ente rationis, pro ideatione scientiarum | p. 344 |
| Art. V. Mathematicas potestativi organicas esse scientias, principaliter directivas Potestatis. Logicas vero cognoscitivi: legales volitivi: mechanicam, seu magicam operativi, cuius executionem moderantur, et de ipsorum principiis | p. 345 |
| Cap. II. | p. 346 |
| Art. I. Sapientiam principemque scientiam nihil praesupponere, nisi aliquas existentias: quemadmodum scientiae partiales, et instrumentales, et subalternatae praesupponunt de subiecto, et passione, at axiomate | p. 346 |
| Art. II. Principia scientiarum in historia fundari, et tres esse primas scientias: et in quo deficiunt Mathematicae | p. 346 |
| Art. III. Perperam Aristotelem mathematicas scientias esse nobiliores, et certiores caeteris declarasse; cum non procedant ex causis, ut ipse putat, sed ex signo, et solam quantitatem absque substantia considerent | p. 348 |
| Art. IV. De scientiis, quae in historia morali fundantur | p. 349 |
| Art. V. De scientia deserviente volitivo, et de suis asseclis: et quomodo distinguuntur a scientiis cognoscitivi, et potestativi. | p. 349 |
| Art. VI. De magia operatorii directiva scientia, et suis asseclis, et distinctionibus | p. 350 |
| Cap. III. | p. 350 |
| Art. I. De scientiarum distinctione, et modo procedendi | p. 350 |
| Art. II. De subalternantibus et subalternatis scientiis | p. 352 |
| Philosophiae universalis seu metaphysicorum dogmatum pars secunda | |
| Liber sextus. | p. 1 |
| Proemium. Quae dicta iam sunt in prima parte et quae restant dicenda in hac secunda proponuntur | p. 1 |
| Cap. I. | p. 2 |
| Art. I. Quod omnino est, nullam compati nihilitatem: et solum esse semper infinitum, et immortale: quae vero aliquo modo sunt, compati in sua compositione nihilum: et ideo finita et mortalia per se esse | p. 2 |
| Art. II. Utrum sit idem esse, et essentia in primo ente, et in secundis | p. 3 |
| Cap. II. | p. 4 |
| Art. II. Non posse dividi esse ab essentia instrinsece et in eadem serie: distingui vero extrinsece et in diversa. Et Peripateticorum, et Platonicorum dissonantia, et intellectus eorum et veritas | p. 4 |
| Art. III. Accidentia ab existentia exteriori potius, quam ab essentia fluere. Intrinsecam vero ad quidditatem pertinere | p. 5 |
| Appendix ad Art. III. Urgentes rationes ex physica praxi, quod si idem essentia et existentia | p. 5 |
| Art. IV. Idem ens et essentiam esse confirmatur: et quo pacto in creaturis distinguantur, in Deo vero nullo pacto: et respondetur ad argumenta recentia, et prima | p. 6 |
| Responsio ad argumenta appendicis | p. 11 |
| Cap. III. | p. 11 |
| Art. I. Entia finita componi ex ente finito et nonente infinito, ex affirmatione scilicet et negatione: et propterea mutari: et utrum huiusmodi compositio sit possibilis et realis | p. 11 |
| Art. II. Necessario ponendam esse compositionem ex ente et nonente: nec effici a primo ente, sed partim effici, partim permitti ed ordinari, dum utitur nihilo ut ente, et res a rebus per nonens distingui, per ens vero identificari: et sapientiam utrisque uti | p. 12 |
| Art. III. Compositionem ex ente et nihilo esse trascendentalem: et utrum nihilum sit, ubi, et quomodo, et quando, et multiplex disputatio: et quomodo componere, et Artistotelem perperam inspexisse principationem privationis | p. 13 |
| Art. IV. Si privatio est, ut volunt, etiam, nihilum est: nec dicere tantum esse compositionis in oratione, sed etiam in rerum natura, dubitando dicitur | p. 14 |
| Art. V. Nihilum non esse neque in Deo, neque extra deum; et a nobis cognosci per ens, ac nominari per aliud, inquisitione subtili, et multiplici banditur | p. 14 |
| Art. VI. Essentiam nihili esse nonesse essentialiter, sed existentialiter esse esse: quoniam est ut removens a rebus. Et quomodo se ipsum negando affirmat esse | p. 15 |
| Art. VII. Nihilum secundum se ut intellectum esse positive: secundum entia negative, aut privative. Et ante mundum non fuisse in Deo, neque extra Deum simpliciter, sed secundum quid, vel intellegibiliter. Et Deum nunquam caruisse ulla entitate, nec relativa saltem fundamentaliter. Et nihilum terminari et ex una parte | p. 16 |
| Art. VIII. Omnem distinctionem esse nonentis influxum. Quod per gradus descendit in negationem, privationem, diversitatem: contrarietatem, differentiam, et singularitatem | p. 17 |
| Cap. IV. | p. 19 |
| Art. I. Ens communissimum esse, quia in ipso omnia conveniunt; disconveniunt autem in modo essendi. Naturam ergo principii primi in eo inquirendam esse | p. 19 |
| Art. II. Dubitatio, quod ens non sit primum, sed vel unum, vel verum, vel potentia, prius ente videtur esse | p. 19 |
| Cap. V. Incipit tractatus de primalitate prima. | p. 20 |
| Art. I. Unumquodque esse, quia potest, et quomodo, et quando potest. Et potentium esse constitutum entis principium. Et actum, et potentiam patiendi, agendi, operandique reduci ad potentiam entis: et hac ab intrinseco, et ab estrinseco, et utrinque dici | p. 20 |
| Art. II. Quod habet potentiam essendi ab intrinseco solum, semper est, et non se, nec in alio: et idem in eo est esse et posse. Quod vero ab estrinseco non semper, et posse praecedit esse, sed quatenus posse est simul esse | p. 21 |
| Art. III. Ex multiplici potentiae acceptione rilucere ipsam esse actum entis, et non precedere actum in his quae non sunt semper: et quomodo praecedere dicantur | p. 21 |
| Art. IV. Dubitantur et responditur, quod materia, quae nullum actum habere, est magis in potentia ad formas, quam aliae formae, cum dictum sit, potentiam esse actum | p. 22 |
| Art. V. Potentiam dici iuxta omnia genera causarum: similiter in potentiam, et possibile: et impossibile, et eorum rationes: et non dici aequivoce, ut Aristotelis putat, sed analogice: nec analogiam ad potentiam activam, sed ad potentiam essendi tamquam primam respicere | p. 23 |
| Cap. VI. | p. 24 |
| Art. I. Multiplex quaestio, probans actum non esse potentiam, et e contra, per Aristotelem argumenta, et per alia multa, contra determinata in capite precedenti | p. 24 |
| Art.II. Quod fieri non est produci ens, sed limitari ens a nonente, et nobilius esse ens antequam fiat, et in potentia, quam in actu exteriori, et fieri et noveri, agere, locari etc. esse aliquos essendi modos, et limitationes, vel ipsum esse aliqualiter | p. 25 |
| Art. III. Posse existere et operari et agere esse ipsum existere et operari, et agere, quin etiam melius: et simul haec omnia esse ens: et distingui ab actibus externis, vel futuris sicut a modis: et modificari, quia sunt. Nec rationes Aristotelis praetactas valere contra hoc, neque nostras | p. 26 |
| Art. IV. Responsio ad 8. Aristotelis rationem. Nullam esse potentiam ad opposita: nec ad esse: sed ad non esse impotentiam spectare: sed omnes determinatos ad unum: quod tamen modis pluribus omnes assequntur | p. 28 |
| Art. V. Ad 9 Aristotelis ergo responsuit. Potentiam et actum non se mutuo praecedere, nisi respectu diversorum: nec actum posteriorem esse potentia nobiliorem: quin et actum esse propter bonum potentis | p. 29 |
| Art. VI. Utrum essentia, potentia, et operatio sint idem re | p. 30 |
| Art. VII. Potentiam passivam esse idem cum essentia passiva: et potentiam essendi cum sua essentia similiter iuxta theologos, et metaphysicos omnes: et in quo differant: et quomodo hoc non prorsus exquisite declarant | p. 31 |
| Art. VIII. Potentiam activam esse idem cum potente agere:differre autem respectu et ratione copia, et inopia eiusdem ab intra: libertate, et impedimento ab extra: nunquam vero radicaliter: et semper simul esse, in quo vere, et non denominative tantum sunt | p. 32 |
| Art. IX. Actionem essentialiter esse ipsam virtutem agentem, et causam agentem et differre solum per accidens quatenus superaddit fluxum, et respectum ad patiens. Itaque esse agens diffusum, sit informatio est actio non diffusa in externo fluxu, sed interna communione, et argumenta multa munifica doctrina hinc solui, et arcana Dei clarificari | p. 33 |
| Art. X. Respondeo ad primum argumentum principale, actionem per se traseuntem differre ab agente, non prorsus essentialiter, sed fluxu, et materia, et partialitate ed modo, esseque ipsum agens effusum: operationem vero ab operante, ut sic, non secerni, sed ratione coniunctorum. At intellectionem esse idem cum intelligente ubi non est passio, sed actio: esse quoque intelligentis infinitatem sapere magis, quam sua operatio: quodlibet aliquo pacto infinitari | p. 36 |
| Art. XI. Respondeo ad 2. Operationem fundamentaliter non esse accidens, sed formaliter ab extra | p. 37 |
| Art. XII. Respondeo, potentiam operativam semper operari intrinsece: et esse operationem | p. 38 |
| Art. XIII. Respondeo ad reliqua argumenta: et confirmatur positio multis rationibus | p. 38 |
| Cap. VII. Incipit tractatus de secunda primalitate. | p. 39 |
| Art. I. Entia omnia sensu sui esse et conservationis donata esse: et esse, conservari, operari, et agere, quia sciunt. Itaque sapientiam essendi primordiale principium esse, veluti et de potestate probatum esse | p. 39 |
| Art. II. Rationes adversus praedictam positionem, quibus videtur ostendi non cunctas res, sensu donatas esse: nec sensu indigere ad operationes edendas, et posse sententia animalia ex non sentiebus fieri elementis | p. 43 |
| Art. III. Respondeo, non omnia sententia posse dici animalia, et cur organis carent, et in rebus vocatis mortuis sensum inesse obtusum, sicut et in nervis, et pilis, et ossibus | p. 44 |
| Art. IV. Instinctum esse cognoscentis impulsum: nec a Deo res impelli ad suas operationes naturales, nec a Deo solo fieri immediatione suppositi: neque ab anima mundi, neque a colchodea, neque ab angelis, neque a fato, et necessitate, sed a propriis rerum formis agentibus, et quo pacto concurrant praedicatae causae | p. 45 |
| Art. V. Ignem et aerem, non ire sursum, quia ex traduntur, sed quia sensu et amore cognotorum corporum feruntur. Nec centrum omnia appetere. Nec terram caloris sedem, sed frigoris esse; ideoque ab ea ignem fugere | p. 48 |
| Art. VI. Nihil esse in effectibus, quem praexistat in aliqua causarum, licet non eodem modo. At modum esse ab idea causa eminentioris; et sensum praesse in elementis, ex quibus animalia | p. 50 |
| Art. VII. Variae sententiae de formarum subsostantialum, ed accidentalium generatione, et principio formativo, et praesertim animae, et sensus, de quo inquirimus | p. 52 |
| Art. VIII. Formas nullas, neque proinde animam, esse in potentia materiae, neque inchoationes formarum in gremio materiae latitari, neque produci ex ea, sed recipi in ea | p. 53 |
| Art. IX. Formas agentes, et ipsum sensum, non esse corpuscula, contra asseclas Democriti; nec actiones fieri de fluxu atomorum | p. 55 |
| Art.X. Animam caeterasque formas non esse harmoniam, temere ortam, neque temperiem, neque speciem organici elementati corporis | p. 55 |
| Cap. VIII. | p. 58 |
| Art. I. Utrum sensus fiat per informationem, ut putat Aristoteles an per immutationem ex parte et syllogismum simul, ut videtur Telesio: an per esse ipsum cognoscibile | p. 58 |
| Art. II. Cognitionem sensitivam, imaginativam, et intellectivam, memorativam in eo consistere, quod cognoscens est esse cogniti: vel fit. Ego in facto esse, vel innato esse , et essentiari, et non immutatione, aut informatione omnino | p. 60 |
| Art. III. Rationes, probantes cognitioni non fieri per esse, sed per informationem spiritalem, aut immutationem modicam. Nec scriptum posse quippiam conoscere, quia nec informatur, nec positur a se | p. 61 |
| Art. IV. Responsio 1. Theologorum et Philosophorum et naturae decretis clarescere cognitionem consistere in eo, quod cognoscens est ipsum cognitum: et passionem, et immutatione ob id facere cognitionem, quia faciunt cognoscens esse cognitum: et ideo omne ens se ipsum nosse, quia est id ipsum : et animam se ipsam nosse notitia abdita: et qua re videtur se ignorare: et hoc propter melius esse; ne, dum sui notitia fruitur, ab aliis externis penitus corrumpatur, sed paululum immutetur, et noscat, et Dei opera discat, et Deum | p. 62 |
| Art. V. Responsio 2. Quod pati et immutari, quia faciunt novam cognitionem; et hanc id circo pertinere ad ipsum facere | p. 64 |
| Art. VI. Responsio 3. Nullam virtutem cognoscentem, excepta materia, esse puram potentiam, sed actu ens: et se ideo nosse, et alia quia fit illa, et illorum respectu esse potentia: et cur est actu, et quomodo, et quae non cognoscit | p. 64 |
| Art. VII. Responsio 4. Externum notitiam fieri per realem, sed modicam, immutationem semper, et non per intentionalem, et quo distinguantur sensus et intellectus Aristotelicis notus | p. 66 |
| Art. VIII. Responsio 5. Intellectum esse per se intellegibilem, et perperam poni puram potentiam, ne intelligatur; nec sentientem animam cognoscere se ipsam sentire | p. 67 |
| Cap. IX. | p. 68 |
| Art. I. Utrum sensus sit perceptio passionis, vel passio, vel iudicium: et num sit actio, vel passio, vel mistum, vel operatio, ipsum cognoscere, Et tandem esse ipsam esseitatem, et praeminentiam, primalitatem, entis primordiativam | p. 68 |
| Art. II. Videtur scientia infaelicitas, et vilitas, et esse, et corruptela ex sequentibus argumentis, dubitative | p. 69 |
| Art. III. Respondeo quomodo sapientia simpliciter et nobilissima abdita per se, addita per accidens: et praestare insipientia omnino | p. 70 |
| Art. IV. Dubitatur, et respondetur, utrum sapientia sit una, plures, divisibilis, vel indivisibilis, et quomodo per abditam sapientiam res cunctae laudent Deum | p. 70 |
| Art. V. Sapientiam non doceri, neque transfundi, sed ex consensu mundi trahi a Deo: et ipsam esse virtutum parentem; et cur praemia, et poena mista per leges decernuntur | p. 72 |
| Art. VI. De gradibus primalitatum extra Deum. Et quomodo plus a Deo, et Deo quam sibi sunt. Et quomodo extra se sunt alienatione occasionali, et de innatis, et illatis primordialitatibus, et comparative, et absolute | p. 73 |
| Cap. X. Incipit tractatus de tertia primalitate. | p. 74 |
| Art. I. Cuncta entia amore suae conservationis donata esse: et amorem primordium essendi, et operandi, agendi, substinendique esse, sicuti sapientia et potestas | p. 74 |
| Art. II. Utrum dum concedunt Peripatetici omnia entia appetitu naturali donata esse. Cognoscitivo etiam concedant, oporteat: et amor analogicem et non aequivoce dicatur | p. 75 |
| Art. III. Entia cuncta propter amorem boni omnem actum affectionemque ostentare: et voluptatem esse bonum amoris principium: et esse sensum saporemque essendi et conservandi esse. Igitur et amorem esse sapientiae abdita prolem, et instinctum esse innatae sapientiae, potentiae impulsum, et non externis causis indi, nisi violentum | p. 75 |
| Art. IV. Amorem proprii esse essentialem: amorem alieni accidentalem et omnia diligi in quantum nostrum esse conservant aliquo pacto, et pertinere ad ipsum esse omnem affectionem, vel per se, vel per accidens; et amorem quo cuncta Deum amant, esse essentialem magis, et excedere amorem proprii esse | p. 77 |
| Art. V. Dubitationes, quod amor non magis esse, quam ne esse faciat: et quod accidens, et non essentia: et quid non sit proles sapientiae, cum sit caecus et nonens, cum ex inopia nascatur | p. 78 |
| Art. VI. Examinantur variae priscorum sapientum definitiones de amore; et tandem approbatur quod sit Deus essentialiter in primo Ente: in secundis vero partecipative, et esse praeminentum, seu primalitatem constitutivam entis complacendo | p. 79 |
| Art. VII. Nullum ens cupere sui destructionem: nec amorem nonentis esse nisi per accidens, sed quatenus est proles sapientiae mistae insipientiae: dum cupiunt mortem, cupere vitam omnia entia: et de amore abundanti, et inope, caeco, et vidente | p. 81 |
| Art. VIII. Respondeo neque amorem, neque ullum proprincipium moveri ab obiecti sed specificari tantum: pro principia vero a se moveri, et ab sapientia, et potentia amorem prodire: non ab obiecto: et non esse caecum: et quo caecus fieri videtur | p. 82 |
| Cap. XI. Reassumitur tractatio, quod omnia vere entia essentiantur tribus primalitatibus. | p. 83 |
| Art. I. Omnia entia constitui amore, sapientia, et potestate, tamquam ex tribus principiis eminentialibus: et a potestate sapientiam, et ab utrisque amorem processione intrinseca, et essentiali, manare | p. 83 |
| Art. II. Accidentia inexistentia etiam constare sapientia, et amore et potestate, non sui, sed subiecti cuius accidentia sunt: vera differentia essentia et accidentis opponitur: et identitas substantialis, et distinctio formalis relativa primalitatum | p. 84 |
| Art. III. Potentiam, sapientiam, et amorem esse essentialitates, et non accidentia, et rationes contradicentium essentialitati eorum nullas esse: et proprincipia entis vocanda videri | p. 85 |
| Art. IV. Nec universaliora, nec intimiora rebus proprincipia inesse, quam potestas, sapientia, et amor: nec philosophis inventa esse: et testimonio purissimae theologiae confirmata | p. 87 |
| Art. V. Proprincipia ab obiectis non moveri ad esse, neque ad opus, sed in hoc specificari, aut impedimentis expediri: et cur alienari contingat, et quomodo ab innato esse ad alienum magis, minusque: et declarari non autem definiri per obiecta externa seu per interna | p. 88 |
| Art. VI. Quamvis ex alterutris procedant ipsa primordia, aeque tamen proprincipiant seu primordiantur: quoniam non sunt materialiter, aut essentialiter procedendo divisa: sed quodlibet in quolibet remanent, et procedens praest in eo a quo procedit: et id a quo procedit communicatur procedenti, et totaliter, id circo comprincipia sunt | p. 89 |
| Art. VII. Quodlibet ens esse quod potest esse, et quod scit esse, et quod vult esse: et multo magis si scit et potest: et maxime si scit, potest et amat simul: et hoc verificari essentialiter, et accidentaliter triplici ratione | p. 90 |
| Art. VIII. Entia non posse, nisi quo sciunt, et volunt, et nescire nisi quo possunt, et volunt: et nolle nisi quo sciunt, et possunt, ergo, etc. | p. 92 |
| Art. IX. .Quod proprincipium producit suum comprorincipium, quamvis sit aliud | p. 93 |
| Art. X. Proprincipia distingui ex natura rei formalitatem in primo ente; in secondi realiter, sicut realitates, non sicut res | p. 93 |
| Cap. XII. De primalitatibus nonentis. | p. 94 |
| Art. I. Nonens, cuius natura est non esse, vel simpliciter, vel in apto nato ad esse: vel secundum quid, constitui ex comprincipiis sui ordinis videlicet, impotentia, insipientia, odio, metaphysicali constitutione: et declarari per proprincipia entis | p. 94 |
| Art. II. Impotentiam, insipientiam, et noluntatem esse nonentis, et cum dicitur aliquid posse mori, aut sentire dolorem, aut velle mori, intelligi posse per impotentiam, scire per nescentiam, velle per noluntatem | p. 94 |
| Art. III. Quae plus entis, vel nonentis in sua constitutione admittunt, tam in rebus, quam in rerum entitatibus essentialibus, accidentalibusque | p. 95 |
| Cap. XIII. De obiecto primalitatum entis, et nonenti. | p. 97 |
| Art. I. Et primo obiectum potentiae esse ipsam existentiam, non autem essentiam: et hanc contrahi ab existentiam. Et simul potestatem, et operationem, et actionem, et receptionem pertinere ad existentiam, ideo obiici potentiae; impotentia vero obiectum esse nonesse, seu nonexistentiam secundum rem non secundum vocem, etc. | p. 97 |
| Cap. XIV. De obiecto sapientiae, et insipientiae. | p. 99 |
| Art. I. Sapientiae obiectum esse veritatem, vel rei, vel intellectus: et quod sit in utrisque vario modo, ibi esse entitatem conformem rei intellecta. Falsitatem vero esse obiectum insipientia et pertinere ad nonesse: et similiter esse duplicem | p. 99 |
| Art. II. Veritatem, ac falsitatem in signo, et in signato diversam esse | p. 101 |
| Art. III. Utrum veritas solum sit in re, et non falsitas, ut putat S. Augustinus, vel utraque sit in intellectu tantum ut putat Aristotelis, etc. | p. 101 |
| Cap. XV. De obiectis amoris et disamoris. | p. 101 |
| Art. I. Amoris obiectum esse bonitate, quae in re est perfectio entitatis ut procedentis a voluntate divina approbante: in nobis vero esse entitatem nostram perfectam, et quidquid ad ens spectat, aliquo pacto conservationem | p. 102 |
| Art. II. Num recte bonum distinguatur in utile, honestum, et iocundum | p. 103 |
| Art. III. Malum esse nihilum, aut ens partecipationem privativam, vel negativam, vel inpurificativam: et esse obiectum noluntatis, et odii, et timoris, quatenus constituunt nonens simpliciter, vel in subiecto deficiente | p. 105 |
| Cap. XVI. De pulchro. | p. 107 |
| Art. I. Pulchritudinem esse signum bonitatis Dei, vel naturae, vel artis: aliquando verum, aliquando falsum, et priscos parum, vel nihil hoc cognovisse | p. 107 |
| Cap. XVII. | p. 109 |
| Art. I. Existentiam, veritatem, et bonitatem distingui origine, rationibus formalibus includentibus perfecte vel imperfecte se ipsas: et haec tria obiecta proprincipiorum identificari eis: et esse transcendentia metaphysica, de quibus veteris loquuntur | p. 109 |
| Art. II. De numero, et constitutione trascendentium, metaphysicorum et logicorum | p. 110 |
| Liber septimus. | p. 111 |
| Cap. I. | p. 111 |
| Art. I. Unitatem importare primitatem, divinitatem, et entitatem supremam, simpliciter, vel in genere, vel ex nostro instituto; et non producere numerum, sed unitates per se; et essentiam non esse unam, neque pluris, ut nos intelligimus; sed alio modo; et Parmenidis sermo quam verax de uno | p. 111 |
| Art. II. Unitatem dicere indivisionem in se, et non etiam divisionem ab aliis, ut sunt. Et ens addere super particularia entia universalitatem: Unum vero primitatem; et divinitatem; et non solam negationem, ut putat Aristoteles et Averroes | p. 113 |
| Art. III. Indivisionem non esse costitutivam unitatis, sed eius asseclam; ed indivisionem non esse privationem, et post cognitam: divisionem vero habitum, et praecognitum, ut putant Peripatetici, sed a contra. Nec maxime indivisibile esse maxime unum, sed maxime ens esse maxime unum | p. 114 |
| Art. IV. Unitatem, et numerum, primus secundum non inveniri in quantitate: sed secundum rem, et naturam in entitate. Et dicere, non quantitatem continuam: non indivisibilitatem continui: neque metrum, sed primitatem simpliciter, vel participativam divinitatis; consistentem in entitatis dignitate, et conservatione entitatis et facunditate. Nec metrum esse minimum, ed indivisibile secundum se, sed secundum nos. Ideo aliam esse indivisibilitatem unitatis per se, et quo ad nos: et de prole unitatis, et a primitate oriri indivisibilitatem, et metri rationem | p. 114 |
| Art. V. Unitati opponi divisionem non autem numerum, seu pluralitatem, nisi quatenus constituuntur divisione. Et hanc esse nonens, vel nonentis influxum, et primitudinis et divinitatis et entitatis inimicam. Et numerum non esse substantiam entis, ut Plato, et Pythagorici putant: sed nonens. Et ideo, in partecipantibus nonens solum reperiri ut sic. At Aristotelis rationes contra eos, et Parmenidem nihil valere | p. 115 |
| Art. VI. Rationes efficacissimae metaphysicalis, quod unitas fit, et ipsa primum sit ens, prima potestas, prima sapientia, primus amor, prima existentia, prima veritas, et prima bonitas, et quidem per essentiam, et infinitam, a qua omnia entia habent esse, potestatem, sapientiam, et amorem, et existentiam, et bonitatem, etc. | p. 116 |
| Art. VII. Rationes efficacissima ex physicis petitae, quod detur primum ens, hoc est, ipsa unitas simpliciter, quae Deus est causa causarum | p. 118 |
| Cap. II. | p. 121 |
| Art. I. Argumenta prima ac fortissima contra factas probationes, et in his probatur, vel non dari illud primum ens, vel plura aeque prima esse, pluraque, vel nulla nomina | p. 121 |
| Art. II. Divisio entis analoga. Item quocumque modo dicatur ens, deveniendum esse ad primum. Item non esse aequivocum ullo modo, nisi de ente primo, et secundis, quatenus includunt nonesse. Item quae nomina dicuntur de Deo proprie, et quae metaphorice, in quantum non esse dicunt, et quod haec eadem quantum ad esse dicuntur adhuc analogice et respondetur ad primum argumentum, et probatur univocatio entis, sed non scotitica, et ostenditur perfecta analogia de Deo, et creaturis | p. 122 |
| Art. III. Responsiones ad argumenta in 2 capitis articulo I posita | p. 124 |
| Art. IV. Deum non esse causam aequivocam, sed analogam, et perperam assignari aequivocae causae rationem ab his, qui ens univocum, aut analogum ponunt | p. 124 |
| Art. V. Ens et unum, et bonum, dici de Deo, et de secundis entibus analogia proportionalitatis, et attributionis, et omnem analogiam occultas saltem radices in attributione habere: et unde errarint qui attributionem auferunt ab analogia inter primum, et secunda entia, et argumenta illorum soluuntur | p. 125 |
| Art. VI. Unitatem, hoc est, primum ens, omnes gens causa licet contineat, activam esse causam et hanc omium nobilissimam; et semper in actu esse, et dare et non recipere, nec pati: ergo necesse materiam, nec spatium basim rerum, ut aliis arbitrantur, et satis sit ex parte argumento secundo | p. 126 |
| Cap. III. | p. 128 |
| Art. I. Primum ens causam activam omnium rerum, et ad ipsam reduci formalem, finalem, ed idealem: et ex nihilo fieri entia a primo ente debuisse. Item non esse materiam, neque locum coaeternas concausas Deo, sed a Deo produci potuisse, non quatenus passiva sunt, sed quatenus entia: sed quatenus passiva esse nonentia; et falsam esse sententiam dicentium, causam passivam fieri ab activa, et passionem ab actione per se, sed Deum omnino facere, quoniam omnium entitates habet eminentissime, ut sunt non ut non sunt | p. 128 |
| Art. II. Corruptibilia posse a principio incorruptibile emanare, quatenus non totam eius virtutem habent, sed mistionem nonentis. Et multiplex ratio corruptelae: et satis fit argumento secundo | p. 130 |
| Art. III. Contrarietatem non indicare dualitatem primi enti, sed misturam nonentis in secundis rebus; et esse similitudinis signum, non diversitatis | p. 132 |
| Cap. IV. | p. 133 |
| Art. I. Ab uno quomodo multitudinem derivant Aristoteles, et Avicenna, eorumque ex parte improbatio | p. 133 |
| Art. II. Neque agens rationale, neque naturale efficere unum, nisi primo et per se, et arguitur contra responsiones peripateticorum theologorum | p. 134 |
| Art. III. Primam univocam productionem per se esse unius ab uno: pluralitatem vero ab actione aequivoca, seu analoga non per se oriri: sed gratia primae suboriri: et adducuntur instantiae contra hoc ipsum | p. 135 |
| Art. IV. Limitationem esse a nonente formaliter: a Deo vero effective idealitur verum ipso nonente ut ente: creaturas quoque cum limitant actionem Dei bonam, ad certos modos, ordinative se habere non formaliter, nisi ut sunt ex nihilo, quo minorant entitam. Et rursus arguitur | p. 137 |
| Art. V. Sententiam Origenis de rerum corporearum origine, et inaequalitate, licet falsam, non posse impugnari, sed nonenti formaliter, et voluntati Dei active, tribuendam esse pluralitatem, et inaequalitatem | p. 137 |
| Cap. V. De infinito. | p. 139 |
| Art. I. Rationes Aristotelis quod non exsistat infinitum magnitudine materiale, quantum valent: quamvis infinitum quantum revera sit impossibilitatem | p. 139 |
| Art. II. Rationes Aristotelis, quod non detur infinitum separatum a sensibilibus, vanas esse, et secum pugnantes, et contra dogmata christiana, et philosophica, sed nil posse. Et finitum et infinitum esse entis distructionem, non autem quantitatis | p. 140 |
| Art. III. Ex impio falsoque supposito, quod mundus sit aeternus. Aristotelis probare Deum esse, et infinitum duratione, et stulte asseclas, et impietate occulta actos, probare Dei infinitatem ex dictis Aristoteli, cui neque Deus est; si motus aeternus non est: et eorum controversias non posse sedari | p. 142 |
| Art. IV. Metaphysica ratione optime demonstrari primum ens esse infinitum, nec extra se posse aliud infinitum fieri | p. 142 |
| Art. V. Unitatem Dei infinitam acludere a se nihilitatem, et numerum: rebus autem permittere ratione nobis ignota: sed posita ipsorum natura a posteriori quod sciri: et tamen in uno ente esse unum, in uno ordine, et fine, et continentia unitatem pro posse servare | p. 143 |
| Art. VI. Generationem et vitam, a Deo esse agente: mortem et corruptione a nihilo, sed a Deo permittente: et nullum ens Deo mori, nec mundo, sed transmutari, et hoc a contrariis rerum viribus fieri de agente, et permittente: ut utrum detur annihilatio | p. 145 |
| Art. VII. A numero et emanationibus divisioni ad intra, ortum esse omnem numerum, et productionem in rebus ad extra, ex theologia, et metaphysica probatur; satisfit hac nona responsione duobus argumentis reperiti a prima articulo huius capituli, et propositi in exordio quaestionis | p. 146 |
| Art. VIII. Respondeo ad argumentum principale, quod intra Deum non reperitur malum, nec Deo nec mundo, sed respectu partium, permittente Deo propter melius totius, vel partis, nec dari causam mali nisi nonens | p. 147 |
| Cap. VI. | p. 148 |
| Art. I. Deum esse omnem naturam, et nullum nomen: et qui hoc novit, evadit primam caliginem, et est in principio secundae, quae ex divina lux, in qua latet | p. 148 |
| Art. II. Non modo sillogismo metaphysico ad divinum lumen perveniri usque ad Dei notitia immediatam, sed longe melius, ac citius per purificationem animae in fide, et amore Dei: quod rationibus, et experimentis, et experimentorum comprobationibus, palam sit | p. 149 |
| Liber octavus. | p. 152 |
| Cap. I. | p. 152 |
| Art. I. Qua ratione cum dictum sit. Deum esse lucem, et in luce: tenebras creasse potest: et lucem Dei esse altioris ordinis | p. 152 |
| Art. II. Deum non esse corpus, non formam non materia, non compositum ex ente et essentia, nec ex universali, et particolari, et ex subiecto, et accidenti; nec ex genere et differentia | p. 153 |
| Cap. II. | p. 155 |
| Art. I. Dubitatio de existentia Dei, et prima responsio, quod fit in omnibus totus, non sicut punctus, sed sicut continens omnia, et non ab una redeclarari, sed ab omnibus, et precipue a spatio, ab intellectione animae | p. 155 |
| Art. II. Deum esse cunctis rebus, et locis per essentiam, quomodo intellegitur; et hanc existentiam non differre ab eius essentia, quoniam est rationis, non rei: sed potius res, et locum esse in Deo | p. 156 |
| Cap. III. | p. 157 |
| Art. I. De tempore, aevo, et aeternitate et Deum esse ipsam aeternitatem, nec existentiam habere adiacentem in aeternitate vel tempore | p. 157 |
| Cap. IV. | p. 159 |
| Art. I. Questiones multiplices, quibus videtur probari Deus esse in tempore: et mutabilis et non idem sibi, et differre in eo potestas sapientia, et amor, actio et essentia: et necessario agere, non libere, et finitus esse | p. 159 |
| Art. II. Fundamentum ad quaestiones solvendas: quaecumque possumus, facimus, scimus, et volumus, non per accidens illa scimus, et nostri gratia caetera possumus, scimus, volumus, aut per nos | p. 159 |
| Art. III. Deum esse, posse, scire, et velle, et producere infinitum intra se consubstantiale: non autem extra se posse, quoniam infinitum non habet extra: sed cognosci infinitatem sillogismo metaphysico; ergo intrinsece aequari, posse, velle, scire, et facere in Deo | p. 160 |
| Art. IV. Qua ratione dicuntur res esse extra Deum, et Deum illa non posse, nescire, nec velle per se, sed per accidens, et non necessario, nisi se, velle | p. 161 |
| Art. V. Quaecumque Deus necessario scit potest, et vult necessario, et quae vult non necessario, neque necessaria potest, neque scit, et adaequari in cunctis posse, scire et velle | p. 162 |
| Art. VII. Deum non posse facere contradictionem utrinque veram, quia non potest facere nonens, neque sibi contradicere: et ideo praeteritum ne fit praeteritum, nec futurum nec fit futurum, nec praesens ne fit praesens | p. 163 |
| Art.VIII. Deum agere voluntate, et consilio aeterno, et actione aeterna, ideo non mutari nisi secundum rationem nostram: sed secundum rem entia mutari prout ab aeterno ipse scivit, et voluis, et permisit, nec mutare consilium, aut voluntatem | p. 164 |
| Cap. V. De scientia Dei. | p. 165 |
| Art. I. Qua ratione Aristoteli videtur Deus non intelligere aliquid, nisi se ipsum: et quo est immobilis, et qua movet cunctam et qua intelligentiae aliae intelligunt similiter, et beantur | p. 165 |
| Art. II. Deum esse immobilem non ea ratione, qua videtur Aritotelis, et eminenter in se motus, et quietis essentiam habeere, seclusis imperfectionibus; et nihil moveri ab immoto, nec physice, ne theologice | p. 166 |
| Art. III. Necessario facendum esse, Deum non modo se ipsum scire, sed omnia, quae sunt extra se: et turpe esse illi ignorare, quae non scimus | p. 166 |
| Art. IV. In Deo esse intelligens, et intellectum, et intellectionem: nec habere intelligere, abditum ut nos: sed unius modi, qui est esse | p. 167 |
| Art. V. Variae sententiae, utrum Deus cognoscat alia, et quomodo | p. 168 |
| Art. VI. Deum non vilescere intelligendo res extra se, tum quia scientia eius non est passio, sed actio, et intelligendo se ut causam, intellegit res causatas: tum quia nihil est vile, aut malum, aut turpe respectu totius, sed partium: multo autem minus respectu Dei | p. 168 |
| Art. VII. Qua ratione scientia est cum voluptate, et est sciens ipsum scibile, vel fit: Deum esse scientissimum omnium, quia est omnia; et posse plura simul scire sine discursu, quotiamo per unicam sui ideam scit, quae ut causa participabilis a rebus infinitis, est rationes plure possibilium, factorum vero ideae plure: et Scotum si hoc ita intellexit, non errasse | p. 169 |
| Art. VIII. Deum conoscere distinctionem rerum, et singularitates, sicut nonentitates, terminos entium, et non sicut entia, vel sicut carentiam in uno, et existentiam in alio; vel sicut in uno ordine: et contrariae sententiae examen | p. 170 |
| Art. VIII. Scientiam Dei non augeri, neque diminui, neque variari ex rerum auctione, diminutione, et variatione: quoniam est in aeternitate, mensura, et causa, etc. | p. 171 |
| Cap. VI. De amore Dei. | p. 172 |
| Art. I. In primo ente idem esse amans, amatum, et amare, ex nostris principiis: et non exacte doceri ex Aristotele, et peripateticorum sententia, quod Deus nil amet, nisi se ipsum, cui Plato videtur favere, et aliis | p. 172 |
| Art. II. Amorem Dei erga res alias ex abundantia, non ex inopia emanare: et esse causam, et non effectum boni, et amare quod sunt, non quod non sunt: et quod sunt unum cum Deo: et non vilescere Deum amando alia a se; quoniam amat amando se, et efficiendo ex hoc alia | p. 173 |
| Cap. VII. | p. 174 |
| Art.I. Quaestiones probantes, res a deo non fieri, vel non amari, vel necessitate quadam fieri: et nil utilitatis habere: et frustra factas esse. Responsio ad quaestiones praepositas | p. 174 |
| Liber nonus. De tribus magnis influxibus primalitatum. | p. 176 |
| Cap. I. Cunctis in rebus et ipsarum in constitutione reperiri necessitatem, fatum, et harmoniam et a tribus primalitatibus influxum magnos esse, et de his habendum esse sermonem | p. 176 |
| Cap. II. De necessitate prima potestativi. | p. 177 |
| Art. I. Necessitatem esse entis modum impossibilem aliter se habere, et ex sex generibus causarum singulatim oriri, et ex multis, et ex omnibus, in rebus, et in signis, et reduci ad primum necessarium, ut omnis potestas ad primam activam | p. 177 |
| Art. II. Quod modis dicitur necessarium, dici et impossibile, et ex contradictione utrumque procedere | p. 178 |
| Art. III. Quo pacto volontaria sunt necessaria: et omnia (excepto Deo) necessitatem suppositionis partecipare | p. 179 |
| Art. IV. De triplici necessitate | p. 179 |
| Cap. III. De contingentia. | p. 180 |
| Art. I. Contingentiam esse defectum necessitatis: et non modum illi oppositum: et oriri ex impotentia: et ex additione alterius entis: cui non competit esse per se, sed per aliud: et contingere praeter essentiam, aut causam, aut ordinem naturalem, aut consuetudinem, aut voluntatem, aut scientiam | p. 180 |
| Art. II. Declaratur contingentia esse entis ex mistura nonentis a ratione potentiae, et possibilis, et impossibilis, et ex impedimentis: et solum Deum esse necessarium absolute: caetera vero in quantum sunt, non in quantum non sunt | p. 181 |
| Art. III. Quoniam res dum est, necesse est esse, omnia sunt necessario, quatenus sunt: ergo necessarium esse contingentis complementum, et non modum condivisum essentialiter, vel solas ideas necessarias esse, vel res omnes prout sunt | p. 181 |
| Art. IV. Futura contingentia in eo quod sunt aliquo pacto, sunt aliquo acto necessaria: et cognosci a Deo non in actu ultimae existentiae tantum, sed etiam in causis, ut sunt | p. 182 |
| Art. V. Contingentiam non esse in Deo, neque a Deo, nisi permittente, ut utente: nec a rebus effective sed defective | p. 183 |
| Art. VI. Utrum res eveniant omnes necessario, vel omnes contingenter, vel mistim; vel evitabiliter, vel inevitabiliter. Item de mali origine sententiae multae, et variae torquentes ubique terrarum genus humanum | p. 184 |
| Cap. IV. De influxu secundae primalitatis, id est, de fato. | p. 186 |
| Art. I. Quid nomen fati significet, et quid sit fatum perfunctorie: et non recte excludi a sempiternis, et artificialibus, et voluntariis. Nec esse naturam, nec causam unicam, sed causarum ordinem a prima sapientia institutum | p. 186 |
| Art. II. Quaestione ad utramque partem, num fati ordo sit necessarius, vel contingens: vel mistus, et respectu quarum causarum: et utrum si Dei respectu est inevitabilis, a nobis vitari possit: sententiae omnium sectarum proponuntur, et controvertuntur | p. 187 |
| Cap. V. | p. 190 |
| Art. I. Inquirendam esse quaestionum harum solutionem, licet difficillimam, et quibus auxiliis | p. 190 |
| Art. II. Positiones circa quidditates vocabularum et axiomata pro soluendis quaestionibus propositis | p. 190 |
| Art. III. Contingens aliud in se, aliud ad aliud, et omne reduci ad necessarium alterum, vel propris esse contingens, nec respectu totius, et opificis rerum, sed partium, et secundarum causarum | p. 192 |
| Art. IV. Voluntarium non distingui a necessario, sed a coacto: et utrum libertas insit in his, quae necessaria volumus, an quae contingenter: et utrum melius sit velle necessario, an contingenter: et cur eligimus, quod peius est interdum, et scientes: et utrum electio fiat propositis duobus aeque bonis omnino: et problema hoc astruere fatum | p. 192 |
| Art. V. Libertatem non esse defectum naturae, sicut contingentia necessitatis: et in Deo quo ad esse, non quo ad nonesse: et differre a natura, sicut pars a toto: et quae libere fiunt posse non fieri, non autem ubi est certa voluntas, quae necessitatem facit, et Deum, quia caret impotentia, et ignorantia, et dat velle, et scire, et non recipit, necessario velle et operari: et qua ratione | p. 194 |
| Art. VI. Deum nullum esse permittere, sed facere; et nullum nonesse facere, sed permittere: quod est quadruplex aut parum, aut non facere hoc, aut facere, et non facere in his, aut facere cum hoc contra legem, non contra legem: in quo vertuntur omnes quaestiones, quomodo concurrat ad peccatum, et proponunturs infra soluendae | p. 195 |
| Art. VII. Hominem quo ad exercitium, et specificationem naturaliter velle esse, et beatitudinem; ab obiectis vero naturalium actuum specificari voluntatem; sed non fieri. Neque in hoc posse cogi vel a Deo: ex horum penuria suboriri specificative voluntatem honorum externorum conferentium ad beatitatem et esse: et quia semper sunt mista malis, fit consilium et electio in quo relucet libertas in homine, et naturalitas defectiva in brutis, et eminentialis perfectaque in Deo, et Angelis: et utrum homo in his externis volitionibus possit cogi: et de triplici volontario | p. 197 |
| Art. VIII. Voluntatem humanam non posse cogi dum voluntas est, nisi velit ipsa eligere peius, tamquam melius: et tamen esse fatale quidquid vult | p. 198 |
| Cap. VI. | p. 199 |
| Art. I. Res omnes naturales coacte facere, ac pati ea, quae sponte agunt, et patiuntur. Sed temperatam coactionem voluptate, et utilitate, dici naturam; non temperatam, violentiam: quam fragilitas, et ignorantia faciunt involuntariam, et voluntariam, diversa ratione, qua contexitur fatum ex amore addito, et abdito; hic arcanum Dei latet | p. 199 |
| Art. II. Voluntatem non vere cogi ut natura ob impotentiam, et liberos esse nomine ad volendum, non autem ad agendum, nisi ex parte: nec ad patiendum nisi paululum, et cur culpa fit in sola voluntatis consensione | p. 200 |
| Art. III. Voluntatem a se moveri ad velle, et ad summum obiectum, non ad, media determinari: sed ad velle hoc vel illud moveri a caelo, et ab obiectis, non tamen cogi ad volendum, sed ad patiendum, et aliud agendum, et hoc cunctis rebus convenire: sed voluntatem humanam posse in super novo uti consilio, et consuetudine, ac proposita respuere obiecta, et passione. Et particularizare, et mutare impulsus, etiam super nos | p. 201 |
| Art. IV. Conclusionem sillogismi non esse a Deo, nisi generaliter influente, agenteque, sed ab intellectu: et utrum motiones primae simpliciter, et omnis negotis sint a Deo: ubi quaeritur de furore, in somniis, prophetia, et occulto consilio | p. 203 |
| Art. V. Ab omnibus praefatis philosophis ex parte recte dictum esse, sed non ex toto: et extare Angelos puros, et impuros, et animam mundi, et ab his fieri in solitas intellectiones, et volitiones, et prophetias, sed a Deo saepe a caelo, et aere, sicuti et brutis accidunt, quae naturaliter fiunt | p. 204 |
| Cap. VII. | p. 207 |
| Art. I. Epilogus eorumque declarata sunt: ex quibus de fato dicendum restat | p. 207 |
| Art. II. Deum ex parte voluntatis res produxisse libere: ex parte essentia contingenter, quatenus partecipant nonesse: quatenus esse, libere in se, sed in idea necessario: et libertatem Dei non dare necessitatem, neque contingentiam: Sed dici res necessarias, et contingentes ratione propriae entitatis, accedentis, et recedentis ab esse summo. Et ut sic sunt a se, non posse Deum contradictoria verificare: nec diversa, nisi ut entia: nec essentias immutare, ut suae respondent ideae, sed corruptibilia posse incorruptibilia facere, et e converso: quoniam hoc spectat ad existentiam: et tandem omnia evenire necessario respectu Dei, sed non necessaria esse omnia | p. 207 |
| Appendix | p. 208 |
| Art. III. In multis declaratur, posse ex causis multis contingentibus, et necessariis, et liberis, et coactis simul oriri ordinem, et effectum necessarium, non respectu ipsarum, sed utentis opera ipsarum. Itaque fatum esse necessarium ex huiusmodi causis, ut a Deo administratis: et non esse referendum ad caelum, caelique seriem rescindi posse, sed non Dei: caelum esse partem fati, et scire, et agere plurima, sed non omnia: et fatum construi ex entibus et nonentibus: et utrique Deum uti alia voluntate | p. 209 |
| Appendix | p. 210 |
| Cap. VIII. De harmonia, influxu tertiae primalitatis. | p. 211 |
| Art. I. Harmoniam esse finem ordinis, et influxum amoris | p. 211 |
| Art. II. Si agunt omnia propter aliud, dum propter se agunt, facere harmoniam: et quidem cogi res omnes dolore, et voluptate ad sui amorem, et aliorum: ergo et ad opus: et dari esse, et amorem aditissimum ex principiis: in cuius ignorantiam cadunt per superadditum: et hac ignorantia uti opificem ad vitas rerum, prout ordini, et quantum convenit: ex hoc resultare harmoniam quoniam esse et amore, et actione, et necessitate, colligata, conveniunt toti et Deo | p. 213 |
| Art. III. De triplici fine rerum necessitate triplici comparato in harmoniam; unde patet quid sit. Et Deum omnia scire, et facere, et non subdi fato | p. 213 |
| Cap. IX. | p. 214 |
| Art. I. Opiniones Epicureorum contra harmoniam, et providentiam. Item Empedoclis, Aristotelis, Luciani, Ovidii, et Mahometis, variae proponuntur examinandae | p. 214 |
| Art. II. Contra Epicureos, et Empedoclem, propter finem res cunctas fieri probatur: et ipsorum opinio evertitur evidentia multa: et non ob propriae finem conservationis, sed et aliarum rerum res agere, et non omnes fines a propria rei agentis natura intelligi, sed ab aliis | p. 215 |
| Art. III. Noxiorum et inutilium animalium esse fines multos mirificosque contra Epicureos | p. 216 |
| Art. IV. Aegritudinum usus contra Epicureos | p. 217 |
| Art. V. Bellorum, pestis, et famis, et mortis, usus, et finis: et nisi essent mala, non essent bona, sed Chaos | p. 218 |
| Art. VI. Plures esse eiusdem rei subordinatas causas, ideo et plures fines, omnesque spectandas esse recte philosophanti, et non esse casum respectu primae, neque negligentiam | p. 219 |
| Cap. X. | p. 219 |
| Art. I. Aristotelem aspexisse particularem causam, et finem, et usum, et non universales: ideo quaedam casus tribuere: et minima maximum habere usum et unum | p. 219 |
| Art. II. Minima, et casus ad providentiam Dei pertinere, et Deum non vilescere in eis, sed magnificari. Responsio ad Aristotetele et contingentiam, et casum quo ad ordinem esse respectiva, non absoluta | p. 220 |
| Art. III. Monstra non casu fieri respectu primae causae, sed summa ratione, et fine, comprobatur: et nomine sublacere causis potioribus, et Deo, et tamen liberos esse | p. 221 |
| Art. VI. Aristoteles impie, et stulte de Deo, et secundis rebus quo ad Deum locutum esse | p. 222 |
| Cap. XI. | p. 222 |
| Art. I. Respondeo ad lucianistas, empedocleos, et achitofellistas, Deum non subdi fato, res eius nutu, et fine omnes fieri, et probos faeliciores esse improbis, et regibus etiam in hac vita | p. 222 |
| Art. II. Respondeo providentiam Dei, et hominis esse maxime notas experientiae, maximeque necessarias Reipublicae, et in utriusque confessione standum contra mahometanos, et seguace sed contra Epicureum: hinc parandos solutiones dubiorum | p. 224 |
| Cap. XII. | p. 226 |
| Art. I. Respondeo ad Aphrodisium non tolli per providentiam fortunam, et casum, sed esse eiusdem effectus insertos fato, et anteiactis causis non per se talem finem intendentibus, sed per alium intellectum, longe superiorem, qui mutabilium seriem facit et novit | p. 226 |
| Art. II. Respondeo posita providentia, possibile, et contingens non auferri, prout sunt: sunt autem non respectus eius | p. 227 |
| Art. III. Respondeo omnem rem esse causam futurorum effectum in ordine, licet non physice univoco, tamen intellectuali: et effectum per accidens habere causam, vel rationalem | p. 228 |
| Cap. XIII. | p. 229 |
| Art. I. Providentiam non tollere libertatem, sed illam exercere ad entitatem, et bonum; eiusque defectu uti etiam ad bonum; peccatumque esse defectum; recessumque a Deo: cui Deus non potest cooperari, nec facere. Et Deo volente, et cooperante homine saluari; nolente vero, nec cooperante damnari ex propriis demeritis, quibus volens utitur Deus, ut nonente: et cur permettit, quod nollet, sed vult quoniam in melius. At quoniam peccatum non potest adducere melius, quaeritur, cur promittitur | p. 229 |
| Art. II. Peccatum formaliter esse liberum, et materialiter vero quoad actum, in quo fundatur, esse interdum instabilem: et iustitiam Dei, et sapientiam rite in hoc servari, et Deum ipso uti; et voluptatem non esse in peccato, sed in actione materiali; et peccatum esse nihil | p. 231 |
| Art. III. Epilogus praedictorum, et declaratio multarum scripturarum sanctarum compendiosa | p. 232 |
| Art. IV. Consilia et preces aliquid, et quomodo valent dum inevitabilis et quomodo valent dum inevitabilis est effectus omnes | p. 233 |
| Cap. XIV. De propositionum origine, passionibus et fundamento primordiali. | p. 235 |
| Art. I. Ens et nonens constituere secunda entia; et hac ex constitutione fluere propositiones affirmativas, et negativas universales, et particulares; et contradictoria, quae est entis, et non entis fundari omnem oppositionem propositionum | p. 235 |
| Art. II. Propositiones fieri in materia necessaria, impossibili, contingenti, et possibili: contrarias, subcontrarias, subalternas, et contradictorias: et quomodo se habent in vero, et falso ad omnem materiam. Et quomodo in contradictione fundetur omnis logica oppositio | p. 235 |
| Art. III. Quo pacto necessitas, et contingentia, et possibilitas, et impossibilitas se habeant in enunciationibus, et circa oppositionem, et aequipollentiam | p. 236 |
| Appendix | p. 238 |
| Art. IV. De non modalium consequentis | p. 238 |
| Art. V. Secunda autoris de eisdem consequentis consideratio circa modos propositionum | p. 238 |
| Art. VI. Epilogus et praeparatio | p. 240 |
| Liber decimus. | p. 241 |
| Cap. I. Instituere primalitatum entis et nonentis cathegorias oportere. | p. 241 |
| Art. I. Ens simpliciter carere existentia: ea autem existere, quae extra simpliciter ens fiunt entia secundum quid: et quomodo dicantur omnia existere in eo, et ipsum esse ante, post, infra, supra, extra, intra, et non more rerum situalium, eminentissima ratione ineffabili | p. 241 |
| Art. II. Qua ratione dictum est apud veteres philosophos et teologo unum esse, et nonesse, et esse multa, et non multa, nobile et quiescens, idem et alter, totum et non totum: partem et non partem: corporeum et incorporeum: et quo errarunt ponentes omnia corporea: et quo penetrat, et substinet omnia | p. 242 |
| Art. III. De primo ente prima basi existentium entiumque, intima et extima infinita: in quae primum locatur mundus Archetypus basi mundorum | p. 243 |
| Art. IV. De mundo mentali precedente, ac penetrante, et ambiente mathematicum, et corporalem, substentato in archetypo: et de ecstasi eius ad archetypum, et ad corporalem, et de occasione, et auxilio multiplici ad hoc ipsum, et de extensione eius | p. 243 |
| Art. V. De mundo mathematico substante mundo corporeo, substentato in mentali, seu metaphysico, et quomodo coexistant intus, foris, prae, post, etc. utque exprimitur incorporali, quod in mathematico per mentalem fundatur | p. 245 |
| Art. VI. De mundo corporali in mathematicis existente, et situalem substentante. Et de coexistentia, et de rationibus in invicem secundum ante et post, intra, et extra, etc. | p. 245 |
| Art. VII. De mundo situali locato in corporali, distinctoque per numeros et formas ad essentiam existentiarum pertinentes, et coexistentiarum: et quomodo propensiones, et correlationes in situali, et unde multiplicantur | p. 246 |
| Art. VIII. Qua ratione mundi quinque colligati sunt, et priores sunt in posterioribus, et posteriores in prioribus secundum esse | p. 246 |
| Art. IX. De existentialibus in invicem collocatis, scilicet, aeternitate, aeviternitate, perpetuitate, vicissitudine, tempore, et mutatione secundum ordinem mundorum | p. 247 |
| Art. X. De collocatione actionum, praeditorum mundorum secundum seriem. Mundorum schema | p. 248 |
| Art. XI. Declaratio schematis mundorum colligatorum compenetrantium se, et consequentiam | p. 248 |
| Cap. II. | p. 250 |
| Art. I. Qua ratione figura exaranda sit essentiatonis per toticipationem et essentialitatum, seu primalitatum, entis et nonentis, et principiorum exortus ex eis: et causarum, et causationum per partecipationem; et cathegoriarum | p. 250 |
| Art. II. Declaratio praecedentis figurae | p. 251 |
| Cap. III. | p. 252 |
| Art. I. De potentia potentifico potestatorio, et potente ad essendum, ad existendum, ad operandum, ad agendum, ad patiendum, ad dandum, ad recipiendum, ad possidendum, propriis et alienis viribus approprietatis ut principalioribus, et ut instrumentalibus. Et de instrumentorum potentia formaliter, et materialiter | p. 252 |
| Art. II. Instrumentorum usum esse, vel ex excessu, vel defectu agentis causa, et commodo patientis: et quae res in quas indigent organis | p. 253 |
| Art. III. De potestate mundorum adinvicem existentiali, et instrumentativa | p. 254 |
| Art. IV Schema potentiae et impotentiae, actuum, obiectorum, facultatum, seu principiorum, extensionibus ad obiecta cuiusque propria, cum eiusque declaratio | p. 255 |
| Declaratio schematis sapientiae, et insipientiae, et obiectorum, et actuum, et principiorum, et extensionum ad peculiaria obiecta | p. 257 |
| Cap. IV. | p. 259 |
| Declaratio amoris et disamoris, eorumque actuum, obiectorum, et principiorum, extensionum peculiarium ad specifica obiecta; et copulationum cum caeterarum primalitatum rebus | p. 259 |
| Cap. V. Cathegoriae obiectorum. | p. 261 |
| Art. I. Delineandum schema obiecti potentiae, quod est existentia, cuius est posse, id est, postesse. Ergo finitum esse: et potestativi possibile, horumque declaratio | p. 261 |
| Art. II. Schema possentium, id est, existentium non per esse, sed per aliquod esse, ut praesse, subesse, substare, inesse, praeinesse, adesse, subsistere, exstare, inexistere, coinesse, qui sunt modi per existendi: eorumque declaratio | p. 262 |
| Art. III. De analogia, et gradibus potestatum, et possibilium, et actuum, et obiectorum | p. 264 |
| Cap. VI. | p. 264 |
| Art. I. Quomodo verum obiectum sapientis distinguitur a veritate obiectum sapientiae: et quomodo copulatur consecutive, cum obiecto potestatis, et de suis membris, et de distinctione inter esse, ac verum esse | p. 264 |
| Art. II. Schema veri, et falsi. De falso obiecto insipientiae multipliciter sumpto, declaratio | p. 265 |
| Cap. VII. | p. 266 |
| Art. I. Bonum obiectum amoris praesupponere verum, et existens: et quo differt a bonitate. Et qua ratione consimili eius schema depingendum est | p. 266 |
| Art. II. Declaratio figurae boni | p. 267 |
| Corollarium | p. 268 |
| Art. III. De mali cathegoria | p. 268 |
| Corollarium | p. 268 |
| Cap. VIII. | p. 269 |
| Art. I. De cathegoriis magnarum influentiarum videlicet, necessitatis, fati, et harmoniae, et qualiter sunt in primo ente, et a primo | p. 269 |
| Art. II. De necessitate absoluta, et hypotheticae essentiae: quae a sex generibus causarum est sexuplex: earumque rationes | p. 269 |
| Art. III. Schema necessitatis describitur, et declaratur | p. 271 |
| Art. IV. Necessitatem causalem non dari nisi ex volitivi decreto, cognoscitivi sententia, et potestativi imperio, et executivo per se, non per aliud, nec impedibiliter: et cum necessitas tribuitur voluntati, vel scientiae, vel potestati, practice intelligendam esse: quatenus simul ad extra comspirant: et de tribus necessitatibus, quae iterum inducunt vel coactionem, vel infallibilitatem, vel inevitabilitatem | p. 272 |
| Cap. IX. | p. 274 |
| Art. I. Fatum esse rationem, et legem qua rerum series ad suos eventus contexuntur ex entibus, et nonentibus, et causis, et concausis, et signis agentibus, impedientibus, id circo sede modificantibus, ut prodeant quae ordinavit fando Deus: et de fato fatorum, et de universalissimo, et particularibus | p. 274 |
| Art. II. Schema fati, et oppositi sui 1. Aphoniae, ita figurabimus | p. 275 |
| Declaratio schematis | p. 277 |
| Art. III. De eo, quod praeter fatum | p. 277 |
| Cap. X. | p. 278 |
| Art. I. Harmoniam amoris influxum sequi fatalem ordine, et universalissimam esse unam particolares plures: quae sunt fructus legum: et constare in oppositis et similibus. Errorem vero quid praeter harmoniam particularem ex disamoris influxu | p. 278 |
| Art. II. Schema harmoniae, et erroris: exque his ortorum, fortunis, infortunis, seu sortium | p. 279 |
| Declaratio harmoniae, multiplicis speciatim | p. 279 |
| Declaratio oppositi; erroris in schemate | p. 281 |
| De fortuna bona, et mala | p. 281 |
| Appendix | p. 281 |
| Codicillus appendix ad doctrinam II et III p. In quo de principio, et mediis, finibus rerum, de praefinitione, providentia, et gubernatu novae cognitiones panduntur, ex omnium nationum philosophia et errore | p. 282 |
| Art. I. Si mundus corporeus non est factus nec genitus, nec creatus, esset ipse Deus. At non potest esse, factus, nec genitus: ergo creatus: ergo a deo infinito ente. Quaeritur ergo propter quod Deus fecit mundum: et quis finis eius | p. 282 |
| Art. II. Finem mundi, cuius gratia; esse mundi opificem, naturalem iuxta philosophiam: supernaturalem iuxta theologiam. Partium vulgarium mundi aliquid divinum: egregiarum ipsum Deum. Negligentiam, et incredulitatem tanti finis non in materia, nec in elementorum conflictu, sed in culpa animorum, et imitatione, inquirendum est | p. 282 |
| Art. III. Omnes homines esse voluntate paterna Dei antecedente praedestinatos ad seu adoptionem: nullosque reprobatos. Consequenti vero Dei ut iudicis, non omnes. Et propterea dari consequentem, quoniam non omnia fiunt, et praevidentur decreto absoluta precedente vel concomitante, neque Deus agit omnia immediate efficaciter. Et futura scit ex coexistentia tantum effectum liberum et contingentium | p. 283 |
| Art. IV. Ex duplici propositione S. Thomae, scilicet, quod Deus cognoscit in decreto, nec in causis infallibiliter effectus contingens et liberos: nec concurrit immediate immediatione attingentiae cum causis praefatis ad effectus particulares, omnium philosophorum, et nationum errores, et veritates clarescere, et non aliunde | p. 287 |
| Art. V. Qua ratione Deus non est certus de actu libero, nisi coexsistat aeternitati in sua praesentialitate: nec tamen Deus addiscit ab illa. Et responsio ad contradicentes | p. 288 |
| Art. VI. Dubitationes insignes septem contra praefatam doctrinam soluendo, revelationis veritas comprobatur | p. 289 |
| Art. VII. Cogitatio, quantus et qualis esset mundus, et catus hominum, si naturarum et moris mala non extarent. Et quare Deus mutat ordinem rerum, propter creaturae liberae mutationem: et quod non capit scientiam futurorum a futurorum actione in ipsum, et de infinitis mutabilitatibus nostris, et ordinabilitatibus a Deo praeconceptis | p. 293 |
| Art. VIII. Avicenna responsit de paucitate malorum physicorum, et moralium, aeque necessariorum ad rerum perfectam universitatem, examinatur | p. 294 |
| Art. IX. Dubitatio de morientibus in utero: et de vita producendo et abbreviando per hominis scientiam | p. 295 |
| Philosophiae universalis seu metaphysicorum dogmatum pars tertia | p. 1nn |
| Liber undecimus. | p. 1 |
| Cap. I. | p. 1 |
| Art. I. De mundi aeternitate, et principio, et fine, et aetate, et mutatione sententiae diversae | p. 1 |
| Cap. II. | p. 2 |
| Art. I. Reprobatur sententia Democriti et sequacium, casu ex atomis mundum generantium: ponitur opinio Anaxagorae, quod mens ex Chao extraxerit mundum, eiusque raiones adducuntur | p. 2 |
| Art. II. Reprobatio sententiae Anaxagorae per Aristot. et Empedoclis pluries mundum generantis, et destruentis amore, et odio, Platonis et Timei ex inordinata agitatione rerum in ordinem a Deo reductionem, ponentium | p. 3 |
| Art. III. Responsionem Aristotelis ad rationem fundamentalem Democriti, et Epicuri esse fallacem: et aliter confutandum ipsorum dogma | p. 4 |
| Art. IV. Responsiones Aristotelis ad argumenta Anaxagorae, inanes esse: et propria potius evertere dogmata, nihilque satisfacere | p. 5 |
| Art. V. Examen, emendatioque Anaxagorearum iuxta veriora dogmata | p. 6 |
| Art. VI. Examinantur rationes Aristotelis contra dogma Anaxagorae, et inanes ostenduntur contra illum, et contra Theologos, sed potius valere contra Aristostotelem ipsum | p. 7 |
| Art. VII. Rationes Aristotelis contra novitatem mundi vanas esse adversus Anaxagoram et magis adversus Theologos, et singulis respondetur, et in Aristotele torquentur | p. 8 |
| Art. VIII. Aristotelis rationes contra dogma Empedoclis nil valere: et aliis corrigendum esse rationibus mundorum circulum. Et sententiae Origenis, Romanorum, et Mahometis ex parte examinatur, et exploditur circa hoc problema | p. 9 |
| Cap. III. | p. 10 |
| Art.I. Rationes Ocelli Lucani, et Aristotelis et sequacium, declarantes mundi aeternitatem | p. 10 |
| Art. II. Mundum esse factum non casu sed a Deo; non ab aeterno, sed in temporis exordio: non ex materia praecedenti, aut ruinis alterius mundi, sed ex nihilo, et dissolvendum esse per ignem, et non in nihilum, sed in meliorem formam mutandum: et enim adhunc non pervenisse ad sui perfectionem | p. 11 |
| Art. III. Responsio ad argumenta Ocelli, et Aristotelis asseclarum, probantium mundi aeternitatem | p. 15 |
| Art. IV. Confutantur aliae rationes Aristotelis, quibus probat, caelum non esse de natura ignis, aut alterius sublunari entis | p. 19 |
| Art. V. Rationes, quibus suadetur, sydera esse ignea, inaniter ab Aristotele solui, et stulte suaderi, solem non lucidum, nec calidum calefacere, et lucere | p. 20 |
| Cap. IV. | p. 22 |
| Art. I. Diversae sententiae legislatorum, astrologorum, et physiologorum, et theologorum de substantia caelis, quae ultra ignem in eo ponunt alia elementa, et systemata, proponuntur esaminanda | p. 22 |
| Cap. V. | p. 24 |
| Art. I. Proponit se prius dicturum de rerum origine prima, iuxta Physicam a Theologia non errantem: unde principia substantialia orbis pateant magis | p. 24 |
| Art. II. Descriptio originis rerum ex primo Geneseos Moysi | p. 24 |
| Art. III. Ante sacri textus declarationem, dicendum, si mundus incepit post suum nonesse. Ex nihilo, num possit ab aeterno incaepisse, atque esse coaevus Deo, etc. Atque utrum potuerit fieri ante principium temporis, quo incepit, et habere plures annos, vel horas, quam habet, inquiritur, et vix concipitur solutio quaestionis | p. 25 |
| Art. IV. Declaratio luculentior originis rerum et principiorum et elementorum iuxta physicam nostram a S. Thelogia non aberrantem: ubi duo principia passiva, duo activa. Et tres magni influxus res constituunt, ad ideam primi entis Iehova iubentis | p. 27 |
| Art. IV. In origine primorum, et secundorum entium, relucere necessitatem, fatum, et harmoniam, et ab his constitui naturam ad ideam Dei, iussionem, quae est lex naturalis ipsorum; id circo interna potestate, et sensu, et voluntate, exequtionem in rebus habere | p. 30 |
| Art. V. Quae dicta sunt, ac dicenda manent | p. 32 |
| Cap. VI. | p. 33 |
| Art. I. Quae res propter quae sint, et operentur finem, et de fine hominis ex parte et angelos extare | p. 33 |
| Art. II. Caelum esse propter terram, et e converso, non tamen quoad essentiam, utraque esse propter entia secunda, et in hoc non vilescere, neque violentari, et necessario numina adsistere secundorum entium constitutioni, praecipue hominum, et homines propter illos, et omnia propter omnia | p. 34 |
| Art. III. De usibus maris et fluminum, et omnium aquarum, et montium, et herbarum, et ferarum: unde intelligimus fines rerum, etiamque minimarum | p. 34 |
| Art. IV. Omnia esse propter hominem, et hominem propter Deum | p. 36 |
| Cap. VII. | p. 36 |
| Art. I. Principia physica rerum esse duo prima contraria: ad quae reduciditur contrarietas omnis: ergo duo esse elementa, et quaecunque posita sunt principia physiologis, ad haec reduci, hoc est ad calorem, et frigus, ignem, et terram | p. 36 |
| Art. II. Duo esse prima mundi corpora, ut principia: solem calidissimum, candidissimum, nobilissimum, tenuissimum. Terram vero frigidissimam, tenebricosissimam, immobilissimam, crassissimam | p. 37 |
| Art. III. Rationes opinantium, terram calidam suis in visceribus esse, ac moveri | p. 38 |
| Art. IV. Necessario frigoris sedem ponendam esse, et non nisi terram | p. 38 |
| Art. V. Responsio ad argumenta opinantium, terram esse calidam | p. 39 |
| Art. VI. Respondeo ad ultimam rationem, motum 24 horarum non convenire terrae, sed caelo magis igneo: nec posse terram simul cum igne in sole reperiri, et stellas posse lucere absque terrae soliditate | p. 41 |
| Art. VII. Soluuntur rationes Stelliolae, probantur convenire motum terrae et soli quietem | p. 41 |
| Cap. VIII. | p. 42 |
| Art. I. Actiones siderum omnes esse a calore, variis modis agente: et non posse ex astrologia probari, frigus in caelo esse | p. 42 |
| Art. II. Qua ratione dicantur signa masculina et feminina, ut et sydera. Item frigida et humida. et sicca, etc. | p. 43 |
| Art. III. Qua ratione respectu mundi inferioris dicuntur planetae, et signa qualitates habere elementatas: et respectu diversarum nationum diversas esse: et ideo multiplicem faciendam esse astrologiam | p. 44 |
| Art. IV. Quas cum sole, et quas seorsum super inferiora vires signa caeli habeant, et lunationes: et annum solarem, et aliorum planetarum, et rerum passiones dividi in quatuor partes, sicuti motus solis diurnus et ex horum varietate, nullo admisso caelesti frigore, oriri rerum inferiorum varietates | p. 45 |
| Art. V. Absque frigore proprio posse effectus, qui nobilis frigidi videntur, a planetis producit, et non esse quatuor elementa, licet sint quatuor anni tempora, et quatuor humores in homine. Item nec vere quatuor esse tempora, sed duo in anno et in die | p. 46 |
| Art. VI. Res omnes inferiore ab uno calore variis modis constitutas planetis assimilari, quoad effectus: id circo ex his fieri prognostica | p. 47 |
| Art. VII. Praeter physicam praedictionem a consimili vel dissimili caloris gradu, posse afferri metaphysicam ab ordine rerum fatali, quem situs physicus comportat: et aliquantulum homines posse ex astris divinare, sed in pluribus falli: et tandem calore, luce, motu, aspectuque caelestium inferiora affici, mutarique, et anne etiam influxu, afflatusque | p. 48 |
| Art. VIII. Mutationes, quas ex occursu maleficarum, vel beneficarum in deductione ad aphetam fiunt, non requirere aliud elementum in caelo: et has varias esse pro variis generibus rerum, et ex his solis modicam et inconstantem fieri divinationem. Nam non caelestes modo causas, sed inferiores spectandas esse: quod videtur impossibilitate et non modo caelum esse Dei codicem: sed totum mundum | p. 49 |
| Cap. IX. | p. 51 |
| Art. I. Utrum syderum colores varii, varias ipsorum naturas ostendunt: et utrum systemata an nubes sint speculares, aut apparenter varios habeant colores: utrum immutanda sint ab igne: et systemata sint intelligentiarum, et non rerum nostris consimilium | p. 51 |
| Art. II. Quamvis sydera non essent ignea, ignis tamen effectus facere per lucem solis: a nobis recte posita esse elementa duo rerum sublunarium, nec dari auram etherea thesaurus frigoris. Nec caeli calorem ipsum declarare non igneum. Et cur Lunae maculae hominis potius quam alterius rei facile effingunt: et lunam sicuti est propter finem a Deo, et non propter peccatum Dei, aut Gabrielis | p. 53 |
| Cap. X. | p. 55 |
| Art. I. Utrum cometae sint systemata occulta aliquando apparentia, vel vapores accensi, vel illuminati, vel naturae, vel angelorum ministerio: et num ex eis liceat concludere caelum astra esse alienae naturae a sole | p. 55 |
| Cap. XI. | p. 57 |
| Art. I. Phaenonima caelestia, antiquiora, et recentia proponuntur: unde variae sententiae de motibus caelestibus, et mobilibus qua intelligantur arte | p. 57 |
| Cap. XII. | p. 58 |
| Art. I. Positio Aristotelis de motibus caelestium orbium, ex diversis contrariisque auctoribus confarci nata, proponitur discutienda | p. 58 |
| Art. II. Positionem Aristotelis de motibus astrorum, sibi et naturae, et rationem et experientiae, et theologiae adversari | p. 59 |
| Cap. XIII. | p. 61 |
| Art. I. Sententiam Pythagoraeorum variam de motibus caeli, et mundi, non recte ab Aristotele impugnari et multa ab eis vera doceri | p. 61 |
| Cap. XIV. | p. 62 |
| Art. I. Positio Ptolomaei de motibus caelestibus, et supplementum recentiorum post nova phaenomena | p. 62 |
| Art. II. Reprobatio ptolomeicae positionis, et recentiorum ex Copernico | p. 63 |
| Cap. XV. | p. 64 |
| Art. I. Sententia Nicolai Copernici de mundi constructione, et motibus caelestibus, renovata ex antiquis Pythagoreis | p. 64 |
| Art. II. Reprobatio positionis, quod terra fit extra in quarto caelo ex Ptolomaeo contra Pythagoricos et Copernicum | p. 65 |
| Art. III. Reprobationem Pythagorici dogmatis ex Ptolomaeo non esse efficacem | p. 65 |
| Art. IV. Reprobatio efficax dogmatum Copernici, et priscorum, iuxta Physicam naturam | p. 66 |
| Cap. XVI. | p. 67 |
| Art. I. Redduntur causae physicae motuum verorum, et apparentium, sublato motu violento, et sphaeris homocentris, excentris, et epicicli: et restituitur caelo amor contra Aristotelem, et terrae quies contra Copernicum | p. 67 |
| Art. II. Ex uno descensu solis ad urendum terram fieri diminutionem ex centrotetis et obliquitatis, et anticipationem solfutiorum, et aequinoctiorum: et haec esse symptomata mortis mundi per ignem. Respondeo ad ea, quae obstare videbantur ex theologia, et reprobatio systematum Mahometicorum | p. 70 |
| Declaratio systematis universalis iuxta hypotheses ancipiter | p. 71 |
| Cap. XVII. | p. 72 |
| Art. I. Quo tempore interitus mundi futurus sit, incertum esse: quem tamen novimus factum, et mortalem esse: et aliorum sententias iam de durationis termino examinandas | p. 72 |
| Art. II. Utrum mundi duratio sit sex millium annorum, ut Theologi plerique opinantur: aut septem millium, aut octo: et num physice hoc asseri possit: num adhuc tales opiniones sint reisciendae omnino | p. 73 |
| Art. III. Non posse motus orbium, et planetarum restitui unquam simul ad sua primordia: neque ergo mundum ex hoc interire, ut putat Albumasar. Neque Christum, neque Mahometen per astrologiam de fine mundi predicasse: nec si revertantur omnia, mundum destrui, sed refici | p. 75 |
| Art. IV. Sententiam eorum, qui finem mundi fini motus fixarum tribuunt, varias esse, et quare. Regem quoque Alphonsum, qui post 7000 annos inferioris mundi finem praestolatur, et post 49000 superioris, non inniti veris argumentis: neque astronomiae ipsius regis, neque aliorum, sed religioni Iudaeorum | p. 76 |
| Art. V. Tempus vitae mundi non circulationi stellatae spherae, ut putant alii, tribuendum esse sed ex centrotetis solaris periodo: unde conflagratio erit mundi inferioris iuxta evangelium, et physicam omnium nationum. Nec posse assignari periodum spherae stellatae propter anomalias: neque posse condi tabulas astronomicas, et calendaria perpetua. Tempus finis rerum utiliter ignorari propter anomaliam et situm victoriae: et ignoranter, atque impie dissimulari symptomata mortis mundi a nostris literatis | p. 76 |
| Art. VI. Incendium mundi, quod expectamus, non esse simile facto sub Phaetonte: neque aliis diluviis particularibus: quia nunc erit universalis mutatio a causa totali, et quot sunt celestes periodi et exorbitantiae, magnas mutationes facentes | p. 77 |
| Cap. XVIII. | p. 78 |
| Art. I. Extra mundum nostrum non esse alios mundos corpulentos, et corruptibiles, sed res publicam divinorum intellectum, mundum angelicum | p. 78 |
| Liber duodecimus. In quo de angelis, seu de mundo mentali. | p. 79 |
| Cap. I. | p. 79 |
| Art. I. Dicendum esse utrum praeter sensibilia entia sunt ponenda alia insensibilia, intellectualia: quae angeli vocantur: et de hoc variae sententiae | p. 79 |
| Art. II. Epicureos, et Sadduceos, inani curtaque ratione innixos, opinari non existere angelos, neque diabolos: sed omnes effectus, illis tributos, esse naturales vel Dei ostentationes | p. 79 |
| Art. III. Aristotelis positio, quod sint angeli motores orbium caelestium, et non plures, quam quinqueginta, et quinque, quoniam non plures apparent differentiae motus astrorum: et in motu beari, neque in aliis mundis | p. 80 |
| Art. IV. Rationes Aristotelis quibus probat angelos esse, et non plures 55 et beari movendo falsas, sibique contrarias, et naturae decretis, esse, satis patere | p. 80 |
| Art. V. Positio Platonis, quod sint moltitudine innumerabiles Angeli serventes Deo in mundo superiori, et inferiori, et in corporum formatione, et heroas | p. 81 |
| Art. VI Platonis sententia approbatur. Nec a divo Thoma, nec a divo Chrisostomo reiici, sed posse formationes corporum illis tribui, et providentiam inferiorum, non autoritativam, sed executivam | p. 82 |
| Cap. II. | p. 82 |
| Art. I. Angelos extare, ac demone probatur rationibus, testibus, et authoritatibus, et consensu omnium nationum | p. 82 |
| Cap. III. | p. 84 |
| Art. I. Utrum angeli sint corporei, sententiae Theologorum, et Philosophorum variae | p. 84 |
| Art. II. Neque essentiam, neque potentiam, neque sapientiam, neque amorem, neque operationes exteriores angeli, suadere nobis corporeum esse angelum, vel propter se corpores indigere, sed tantum propter nos: potiusque in corporeum esse ex his probari | p. 85 |
| Art. III. Ignotam esse rationem nobis, qua angelus corpus sibi adaptat, sed tamen in corpore apparere, et operari, verissimum esse; nec posse propter opinionem negari experientiam | p. 86 |
| Cap. IV. | p. 87 |
| Art. I. Definitio angeli examinatur, eius essentia ex methaphysicis vel modicum attingitur; et materia non univoca ut putat Avicebron, sed analogica donatur, et ratio in corporeitatis eius rationibus probabilioribus fulcitur | p. 87 |
| Cap. V. | p. 87 |
| Art. I. Angelum esse in loco, quia est limitatae naturae: non tamen in superficie ambientis, sed forsan in spatio: et locari per limitationem, et declarari per operationem: et quid cum Scoto, quid cum D. Thoma sentiendum in hoc | p. 87 |
| Art. II. Unum angelum non posse esse in pluribus locis: et tamen eundem locum a pluribus angelis posse occupari: et per operationem id declarari; sed iuxta cursum naturalem nequaquam | p. 88 |
| Cap. VI. | p. 89 |
| Art. I. Utrum angelus possit moveri localiter: et quomodo:et num motu discreto, vel continuo, vel utroque: et utrum tempus, quo movetur angelus, sit idem cum tempore aliorum mobilium: et utrum possit moveri in instanti: et utrum inter terminum a quo et ad quem, semper mediet tempus | p. 89 |
| Art. II. Perperam Peripateticos putasse, indivisibile non posse moveri, quod etiam si concedatur, posse angeli moveri: sed tamen transeundo spatium in tempore imperceptibili, et absolutos esse a lege loci corporalis, non tamen spatiis incorporalis, quia finitae sunt naturae, et potestatis | p. 90 |
| Cap. VII. De potentia angelorum in essendo. | p. 91 |
| Art. I. Angelos non semper fuisse, quia limitatae sunt naturae: sed semper existere posse, quia sunt magnae entitatis, et nobilitatis: et carent contrario praepotentiori: non autem ob rationes aliorum opinantium | p. 91 |
| Art. II. In angelis genus et speciem, et individuum analogice ad nostra reperiri, et inter se differre numero, et quoad nos specie. Sicut unum individuum naturale potest esse species ad artificialia, ita trans naturale individuum ad naturalia; et multitudinis causam esse bonitatem in eo quod sunt | p. 92 |
| Art. III. Multitudinem angelorum non esse corruptionis argumentum, sed perfectionis aliquando. Ita in angelis: et sic dicere Dei bonitatem, et esse ob fines plurimos ignotos: et propter inferiora ex parte | p. 93 |
| Cap. VIII. De potentia operativa angelorum. | p. 93 |
| Art. I. Utrum sphaera activitatis eius sit duplex, essentialis, et effectualis: et utrum excedat sphaeram activitatis soli, et aliorum corporum | p. 93 |
| Art. II. Angelum non posse rerum naturas immutare, sed tantummodo movere localiter, et per naturales, quas adhibet, posse transformare, et alterare, et in hoc excedere artem, et mira operari | p. 94 |
| Art. III. Utrum anima, et angelus, possint immutare propria, et aliena corpora sola imaginatione, et miracula facere naturaliter, ut putat Avicenna. Cuius contrarium stabilitur: licet etiam imaginatio aliquid possit, ut sentiens et significans antequam ut movens | p. 95 |
| Art. IV. De magia divina, naturali, et diabolica, et circolatoria: et quod per primam tantummodo fiunt vera miracula, declaratum est in libro de sensu rerum | p. 97 |
| Cap. IX. | p. 97 |
| Art. I. In angelis non esse sexum, neque generativam potentiam, nisi aequivoce | p. 97 |
| Cap. X. De sapientia angelorum. | p. 97 |
| Art. I. Angelum se per essentiam intelligere: Deum vero per se, tamquam per effectum: alios angelos intuitive, quatenus similes sunt illi: discorsive autem quatenus excedunt similitudinem, res vero inferiores, etiam singulare nosse, contra Peripateticos. Sed utrum per ideas congenitas, ut putat Democritus Thomas, et Plato, an per acquisitas a rebus, ut Scotus. Hoc quaeritur de rebus, ut factis a Deo, non de formis, opera angelorum in elementaris impressis quas novunt, ut artifex artificiata | p. 98 |
| Art. V (In realtà Art. II). Scientiam naturalium potius congenitam, quam acquisitam esse in angelis: supernaturalium vero, et volitionum esse acquisitam, sicut et futurorum contingentium. Et circa haec esse discursivam, et posse falli, si Deo non subdatur, et tamen hunc discursum non fundari in passione praevia, uti noster | p. 99 |
| Cap. XI. | p. 100 |
| Art. I. Utrum angelus angelo loquatur solo contactu, et utrum mediato, vel immediato: et per quod medium, et de differentia ipsarum, nostrae locutionis | p. 100 |
| Art. II. Locutionem esse manfestationem voluntariam eorum, quae caelare possumus: et angelum loqui angelo, vel per contactum immediatum, aut per medium spatium, vel potius per directionem conceptionis voluntariam ad eos angelos, quibus vult loqui, et locutionem aliquando esse simul illuminationem | p. 101 |
| Cap. XII. De amore angelorum. | p. 102 |
| Art. I. Angelos amare se ipsos per amorem essentialem; deum vero supra se, ut probatum est prius: caeteras vero res, ut Dei effectus, quasdam vero desiderare, quarum non habent inditam notionem, et possessionem: sed non afflictive, nisi ubi peccarint | p. 102 |
| Art. II. Angelos posse peccare, quia finitae sunt naturae, et non nisi peccato malitiae: cui ignorantia, et impotentia est volendo bonum non bene: et superbiam in eis posse maxime, et caeteras culpas hinc oriri | p. 102 |
| Art. III. Utrum angelus peccans possit salubriter paenitere; et beatitatis participes, peccare: et in hoc multa latere | p. 103 |
| Art. IV. Daemones pravos esse, et nostrum procurare malum dolis et ut, ubi datur, nulla ratione negari posse contra experientiam. Sed fere non tanta scientia pollere omnes, quanta putamus | p. 103 |
| Art. V. Corollarium esse superos, et inferos, et nos ad ipsorum pertinere societatem, et demones mentiri se esse defunctorum animas. Et demonoplexiam non esse ab atrabile, et syderibus, nisi dispositive, et instrumentaliter | p. 104 |
| Cap. XIII. | p. 104 |
| Art. I. Angelos non distingui ex rerum corporearum proprietatibus: sed habere genus, et species, et individua, ex primalitatibus metaphysicis: et pro accessu et recessu a Deo naturale gradus habere | p. 104 |
| Art. II. Ex metaphysica ratione omnino palam fieri, quod sola theologia christiana revelaverit nobis naturales angelorum caetus, et officia rationaliter | p. 105 |
| Cap. XIV. | p. 106 |
| Art. I. Triplex rerum genus scilicet Angelorum, mathematicorum, et corporum, bene positum, ac colligatum a Platone, et numeros et magnitudinem et corpora componere mundum, ut ipse dixit: et ab Aristotele ignoranterm et crasse incusari | p. 106 |
| Liber decimustertius. Qui de archetipo mundo, id est de ideis. | p. 107 |
| Cap. I. | p. 107 |
| Art. I. Ideas esse exemplaria, per quae cognoscunt, et quorum instar agunt causae agentes, quae facienda sibi proponuntur: et in inventoribus a se, in imitatoribus ab alio accipi: ergo in Deo esse essentiam suam intellectam, ut participabilem pluribus modis, id circo plurimas esse ideas: quae sunt absolutum cum respectivo, et complentur voluta | p. 107 |
| Art. II. Ideas non modo compositorum, ut videtur Platoni, sed essentiam simplicium extare in eo: et non modo specierum, sustantiarumque, sed etiam generum, et accidentium, et partium, et relationum | p. 108 |
| Art. III. Rationes, quibus ad rerum generationem, et scientiam, Platoni ponuntur ideae | p. 109 |
| Cap. XI (in realtà II). | p. 110 |
| Art. I. Rationes Aristotelis contra Platonem pugnantes: quod ideae non conferant ad generationem, neque ad scientiam: et quod non sit numeri substantiales: neque in rerum natura extens. Et aude, quod neque mathematica extent alia a sensibilibus | p. 110 |
| Art. II. Contra Platonica mathematica | p. 112 |
| Art. III. Responsio Peripatetica ad Platonicas rationes | p. 113 |
| Art. IV. Scientiam a singularibus, et propter singularia fieri, universalia vero defectu singularium, et iterum propter scientiae perfectionem, et non posse fieri abstactionem: nisi fit idea: neque generationem, neque scientiam multipliciter confirmatur: et sententia Platonis et Aristotelis corrigitur vario modo | p. 113 |
| Art. V. Responsio ad rationes Aristotelis. Quod idea non est utilis generationi, et confirmatio huius sententiae, variis quidem probationibus | p. 115 |
| Art. VI. Responsio ad argumenta Aristotelis contra mathematica platonica. Et confirmatio quod sint in corpore physico, et in spatio, et in idea: et possint ubique signari propter naturam spatiis, quod verificat demonstrationes mathematicas: alioquin essent vanes et verificari interdum, ut res: interdum, ut signa | p. 124 |
| Cap. III. | p. 126 |
| Art. I. Universale aristostelicum esse tantum in praedicando: et univoce dici semper: et esse causatum ex individuis agentibus: in nostram animam. Universale platonicum esse in essendo et causando formaliter: et esse causam, et non praedicari de causato, nisi oblique. Aliquando vero per accidens dici de idea et ideato, et abstracto ab ideatis, sed semper analogice, et numquam univoce, nisi de solis ideatis, ut abstractum. Et definitiones logicas fieri per abstractionem, et declarare ideata primo, unde sunt abstracta, et secundo ideas, quarum virtute fiunt in lumine abdito. Physicas vero per causas omnes epilogatas. Et quid erret Aristotelis in his | p. 126 |
| Art. II. Ens sumi effective, idealiter, materialiter, et formaliter in essendo: item in praedicando ab acstractive: et pimo modo continere in se quicquid sub ente est actu: secundo vero modo in potentia, et primo esse causam: secundo causatum, etc. | p. 127 |
| Liber decimusquartus. In quo de anima humana. | p. 129 |
| Cap. I. | p. 129 |
| Art. I. Cur se ipsam quaeritat anima, et quidem ex operationibus videtur esse spiritus corporeus, tenuis, calidus, lucidus habitans in corpore, sicut instrumento et domo ipse vivificata, et non sicut forma, ut putat Aristotelis, et utrum in homine fit alia pars divinior animae | p. 129 |
| Cap. II. | p. 130 |
| Art. I. De hominis excellentia super animalia, et divinitate eius animae, rationes efficacissima, et sensatae | p. 130 |
| Cap. III. | p. 133 |
| Art. I. Rationes platonicae pro immortalitate animorum examinatur | p. 133 |
| Art. II. Rationes Bernardi et Ciceronis concludunt substantiam, sed non subito etiam perpetuitatem animae humanae | p. 134 |
| Art. III. Sententia Aristotelicorum varia, secum pugnans, et cum decretis naturae; nec immortalitatem animae probat, nec unitatem, nec pluralitatem | p. 134 |
| Cap. IV. | p. 137 |
| Art. I. In anima ut in omni ente finito, dari partem passivam, et partem activam: sed non aristotelico modo, et ipsam sapere et amare in quantum ens: sed in quantu anima dare alteri sapere, et posse, et amare, et secundum se, vel subsistere: vel ut causa agens in existere. Et animae esse unum non simpliciter, neque compositione, sed decompositione. Et utrum quo primo sapit homo, sit immortale, inquirendum esse iuxta nostram philosophiam | p. 137 |
| Art. II. Animam humanam esse immortalem, secundum rectam methaphysicam | p. 138 |
| Cap. V. p 142 | |
| Art. I. Rationes difficiles contra praestantiam, et immortalitatem mentis humanae, proponuntur dissolvendae | p. 142 |
| Art. II. Paratur responsio ad praedictas rationes: et primo de similitudine, et differentia inter homines, et bruta, quoad excellentiam earundem operationum, et directionis earum ad fines alios in hanc, vel in aliam vitam | p. 144 |
| Art. III. Transmigrationem animarum humanarum in corpora brutorum, et e converso, fabulosam esse, et rationes pro ea inanes | p. 146 |
| Art. IV. Responsio ad reliqua argumenta contra praestantiam, et immortalitatem animorum, et confutatio | p. 148 |
| Art. V. Responsio ad postremum argumentum, et addubitatio, et resolutio, num animae fuerint ante corpora, et propter qui includuntur in corporibus | p. 150 |
| Cap. VI. | p. 151 |
| Art. I. Quaestiones iterum, cur animae immortalis unitur corpori, et utrum anima producat animam cum semine, sicut spiritus producit spiritum, et corpus; ut putat Apollinaris, et Nyssenus | p. 151 |
| Art. II. Responsio ad propositas quaestiones. Quod me unitur corpori propter bonum futurum, non praesens, ad secretam Dei gloriam: et non producitur a mente alia, sed a Deo | p. 152 |
| Cap. VII. | p. 153 |
| Art. I. Dicendum esse de vita divinitus comparanda, et angelitus, et caelitus, et humanitus, et bestialiter, et de cunctis | p. 153 |
| Liber decimusquintus. In quo de conservatione, et gubernatione rerum. | p. 155 |
| Cap. I. | p. 155 |
| Art. I. Entia omnia a primo ente, a quo sunt, conservari, continuante esse, quod largitur: et esse propter ipsum primum ens; ideoque ab ipso gubernari: Et quoniam alia aliorum altius pervenientium ad primum ens gratia sunt, Deum communicasse rebus non solum vim causandi esse quoquo pacto prorata sua, sed etiam conservandi, et gubernandi ad certos fines in mutua coexistentia, ac posse seorsum Deo servari, non autem gubernari | p. 155 |
| Art. II. Gubernatorem omnem praescribere, atque esse finem rerum gubernandarum, quarum ipse est, et causa et gubernator. Quorum vero solum gubernator, praescire a praedestinatore finem: quae videtur propter finem esse in natura, et arte, et religione, et ea habere fine, vel praeordinationis, vel praedestinationis, vel utriusque: et in hoc variari dogmata notionu. Item in nostro dogmate omnia quae videtur esse praeter finem a defectu ex noente cooriri: et propter finem exercitiis, modificationis mediorum, et tendentium ad finem evenire, et defectus ipsos esse occasiones uniendi gubernatores gubernandis, et quid praestent illi istis in coexistentiarum colligatione | p. 156 |
| Art. III. Res viliores esse gratia meliorum, et ab his gubernari, et corpus gratia animae. Ergo mundum corporalem gratia mentalis; mentem autem Archetypi, a quo habent omnes colligationem, et gubernationem, et ad quem sunt | p. 158 |
| Cap. II. | p. 159 |
| Art. I. Distinctio angelorum adsistentium, et ministrantium, et de ipsorum officiis sigillatim, et num aliqui caedere possint, qui mundo Archetypo adsistunt, et utrum sint tot gradus inter supremum angelum, et Deum, quot inter infimam creaturam, et nihilum | p. 159 |
| Art. II. Qua ratione necessitas, fatum, et harmonia, antequam effluant in ministros, et in mundum corporeum, praeinsunt in mentali absistentium, attributa Thronis, Cherubinis, et Seraphinis. Item, ministros ex ministerio lucrari apud Deum, et quod conveniat ad motum et quietem artificiosa agere corpora, et ad transmutationem et formationem per influxus magnos, quamvis ipsi non dent formas, nec transmutent propria vi | p. 161 |
| Art. III. Unum ex Dominationibus systemata mundialia omnia regere, tamquam Dei Vicarium, sydera centralia prima singula singulis Dominationibus gubernari. Horum planetas virtutibus: horum lunas Potestatibus: corpora vero elementaria ad eisdem, et a Principatibus, et Archangelis, et Angelis: et singulas species rerum in eis ab iisdem, et individua quomodo | p. 162 |
| Art. IV. Singulos homines, a singulis angelis, ultra speciei angelum, gubernari: et mundum umanum repraesentare omnes mundos, et ipsorum gubernatum. Ergo angelus speciei humanae respondens angelo omnium systematum, requirit hominem unum, principem totius generis humani, qui a Christo restituitur, cum propter peccata hominum diversitas Principatuum, et Sectarum, non ab uno pendentium, introducta fuerit. Et quis ordo angelorum regnis hominum, quis provinciis, quis civitatibus, quis congregationibus, et sectis praefit, et horum rectores homines duplici custodia gaudere. Et omnis cetus partitur in religiosus, et rectores, et opifices, tribus hierarchiis angelorum correspontendes | p. 163 |
| Art. V. Ad gubernatum hominum non modo bonos sed etiam malos angelos destinatos esse: illos ad bonorum dispensationem, et imperandum malis: hos ad malorum executionem, et exercitium virtutis, et meritum | p. 164 |
| Art. VI. Hominem esse in mundo mentali et corporali secundum naturam. Angelos vero et diabolos in mentali secundum naturam, in corporali secundum operationem: et qua ratione natura non beat, nec existentia in mentali mundo, sed author naturae per auxilium supernaturale, elevans usque ad archetypum, et de scala mundorum et systematum | p. 164 |
| Art. VII. Plurima in spatio immenso esse amphiteatra, in quibus divinae repraesentatur opes, et systemata alia aliorum esse centra: et aliorum alia, nec propterea immobilia, et omnes fixas vocatas instar nostris solis sese habere, circa quas aliis ubique planetae. Et circa planetas lunae vagantur, nec propterea Copernicum, et Cusanum prorsus veritatem probavisse | p. 165 |
| Art. VIII. Si stellae fixae, atque errantes systemata sunt, solis luce, aut aliunde, vel proprio igne misto aliis elementis, lucentia: et mutatus radis collucentia: oportere insuper alia genera rerum, quae, apud nos sunt, etiam in eis esse, et homines non univocos, sed analogos nostratibus, et caetera consimiliter: ergo et angelos rectores et forsan diabolos. Veramque beatitatem in solo mentali mundo, quatenus archetypo mirificatus iungitur, reperiri | p. 166 |
| Cap. III. | p. 167 |
| Art. I. Mercurii Trismegisiti de monotriade summa de processione praexistentium in verbo de Diis daemonibus heroibus et animabus, distributis ad gubernatum sensibilis mundi, de fato, et eius supergressu per animas ad Deum conversas de datore formarum, et sigillis et ideis, unde manant de seminatione mentium in mundum corporali. De Deo primo ente: de Deo secundo, qui est mundus: de Deo tertio, qui est homo, deque religione, et regeneratione hominis, de fabrica statuarum, et factitiorum deorum virtute hominis: de illecebris deorum, et gubernatu | p. 167 |
| Art. II. Examen sententiae Mercurii de summa monotriade, habitum in 2 p. repetitur per collationem ad sententiam Iamblici, Procli, Platonicorum. Similiter de productione materiae, et quomodo melius senserit Mercurius | p. 168 |
| Art. III. Quid de comparatione membrorum, quasi Dei membra mundi Mercurius non recte | p. 169 |
| Art. IV. Mercurium recte praefecisse angelos rerum gubernatui; et Pantophormio formationibus; et qua ratione: non tamen sufficienter, nec secundum nos, nec secundum prudentiam ad alia systemata | p. 169 |
| Art. V. Opiniones Origenis et Platonis et Procli, et Virgilii, de animorum ex mundo mentali in corpora mundi situalis immissione, esse improbabilites. Mercurii, vero, proximiorem veritati, et quid nos ex dogmate Christiano addiderimus | p. 170 |
| Cap. IV. | p. 170 |
| Art. I. Mentes humanas, ut meliorent corpora, seque ipsas Deo per virtutem proximas faciant, corporari: hoc tamen praestare se non posse absque divino auxilio: ideoque custodiam angelorum eis adhibitam, ut partem eiusdem auxiliis fatorum liberantis nexibus | p. 170 |
| Cap. V. | p. 171 |
| Art. I. Discrimen inter Platonicos, et Mercurium de ordine mentalium, et inter Iamblicum, et Porphyrium de ratione distinctionis eorum, et an sint orandi omnes, an qui inferiores sunt, et utrum physicis an mathematicis symbolis ad nostri auxilium invocari veniant, et an diis ubique | p. 171 |
| Art. II. De muneribus gubernantium scil. Dei, Deorum, daemonum, heroum, et animorum erga visibilem, et humanum mundum. Item quod conferant nobis septem mentales ordines Iamblico additi, cum apparent, ex sententiae Iamblici, et Procli | p. 172 |
| Art. III. Et sexdecim differentiis eventorum in apparitionibus octo ordinum mentalium, ex mundo metaphysico egredientium, eorum differentias agnitas fuisse sacerdotibus, et quomodo, Iamblicum testari | p. 172 |
| Art. IV. Adnotatio apparitionibus animorum, dictis ab Iamblico qualiter cum experientia Christianorum conveniant. Et quod non propterea sunt diversae animorum species: neque una ex eis atque angelis: neque sunt partes mundi angelici, antequam corporentur, neque exitum de mundo in mundum esse localem: ex fieri ob copulam mundorum | p. 174 |
| Art. V. Consideratio ad apparitiones iam dictas | p. 174 |
| Art. VI. Correctio sermonum Iamblici de ordinibus mentalibus iuxta rationem, et sancti Dionysi, doctrinam, experimentaque sanctorum virorum | p. 175 |
| Cap. VI. | p. 176 |
| Art. I. Quinque ordines cacodaemonum ab Orpheo et recentioribus numeratos, non omnino recte a Trithemio describi | p. 176 |
| Art. II. Porphyrio, multisque Platonicis, eos daemones tantum sacrificiis allici, et suffumigiis, qui nobis sunt proximi, corporeique: nutriunturque nidore et vapore. Deum autem atque angelos, mentis puritate, et reus incorporeis conciliari: malaque omnia a daemonibus impuris nobis accidere, qui fingunt sese ea,. si colantur, tollerem tamquam non a se, sed a Deo, bonique angelis illata, putatque Porphyrius abstinendum ab esu, et sacrificio carnium, quibus soli cacodaemones necessario inniscentur: et per haec a magis alliciuntur in corpora humana, et in annulos, et phialas, et caetera | p. 177 |
| Art. III. Michaelis Pselli christiani philosophi sententia, quod daemones omnes fint corporei, nutrianturque extrinsecus toto corpore, totoque sentiant sensatione omni. Proprio carere idiomate. Callere tamen eorum quibus cum degunt, non esse mares, nec faeminas, sed in omnem sexum, et figuram transformari: timere minas ex ignorantia quosdam: enses vero ex doloribus illatis: esseque daemonum ordines sex, eorumque conditiones | p. 178 |
| Cap. VII. | p. 179 |
| Art. I. Posse captari stellarum et daemonum virtutes per sacrificia, et statuas confectas ex rebus nostratibus, in quibus sunt caelestia et angelica dona participative et symbolice secundum Procli sententiam: et qua ratione superiora ad inferiora descendunt, et inferiora ad superiora elevantur per eandem viam | p. 179 |
| Art. II. Ficini sermo de vita caelitus comparanda per sub caelestia celestibus similia, proponitur examinandus | p. 179 |
| Art. III. Ex Ficino. Caelestium favorem captari per animam mundi, quae caelestia et inferiora regit, animam vero per spiritum mundi: quo animae operatur, et operatur, et gubernatur | p. 180 |
| Art. IV. Ex Ficini Platone. Qua ratione nobis applicantur res illoices spiritus, et animae mundi, et caelestium, et angelorum | p. 180 |
| Art. V. Ex Ficino. Non modo de caelo vires elementorum captari, sed etiam dotes ocultas ab animabus eorum physicas, et morales | p. 181 |
| Art. VI. Ex Ficini Platone. De figuriis, imaginibus. statuis, et sigillis, a caelo vim fortioribus per astrologiam | p. 181 |
| Art. VII. Ex Ficini Platone. Quid per imagines astronomicas nobis, et quomodo communicantur secundum antiquos | p. 182 |
| Art. VIII. Per septem ordines rerum, planetis dicatarum, caelestes influxus captari, maxime autem per sonos et musicam, quam putant movendi vim cuncta inferiora habere: et quomodo quisque proprium genium atque custodem cognoscere valeat: operarique secundum ipsum utilissime | p. 182 |
| Cap. VIII. | p. 183 |
| Art. I. Non esse de mentium essentia, sed de Dei providentia, corporari: neque superis, neque Deo placere sacrificia corporalium, ut corporalia sunt, neque quatenus mathematicis ornantur: sed quatenus signa oblationis mentalis, neque deum nutriri nidore ac sanguine, neque daemones | p. 183 |
| Art. II. Angelos ac daemones non fugari, neque allici per corporalia, nisi quatenus sunt instrumenta actionum ipsorum, aut significationem habent, aut in reverentiam, vel in contemptum fiunt: aut ex divino instituto exhibentur: item an daemones qua corporati, delectentur corporeis, vel nutriantur | p. 184 |
| Art. III. Angelos bonos malosque non allici, neque compelli ab hominibus sua virtute, neque rerum corporearum, nisi deceptorie, et rationes Platonicorum, et Mercurii de diis factitis, esse vanas. bonos virtute et providentia allici: malos fallacia propria, vel divino imperio compelli, gentiliumque Theologiam de his esse stultam | p. 186 |
| Art. IV. Incarnationem verbi Dei, mundi regeneratoris, non esse irrationabilem, angelos et daemones non vere incarnari. Coitum eorum esse subreptitium, et alieni seminis effusivum, ordinem universalem a particulari causa everti non posse ad confirmandum, quod superiora ab inferioribus physice allici nequeunt, sed etc. | p. 188 |
| Cap. IX. | p. 189 |
| Art. I. A caelo calorem, lucem, motionem, modificationem finalem, et ea, quae ex his consequuntur, non autem virtutes occultas dari: sed a primalitatum participio, et modificio has haberi: et Ficini, Proclique ordinem ex parte vanum esse ad captandas dotes metaphysicas | p. 189 |
| Art. III. Res physicas a caelo non posse, nec ab igne per artificium hominis plus virtutis accipere, quam optimum, sine cuiusque speciei individuum habere aptum est, nisi in alteram speciem transferatur. Et vim, actionemque: materialem, a mundo materiali, vim alterativam, et effusiva situali, vim mirificativa a mentali, et hanc in illis, et illas in hac colligatas divinitus esse, et quo ordine exercentur. Laminas ergo nihil habere a caelo praeter virtutes physicas iam dictas, nisi ab arte, et mentali mundo addatur, et quomodo ars id queat, et quando, cum quibus | p. 190 |
| Art. IV. Res physicas in mari formas artificiatorum in terra referentes, non ab artis humanae idea, sed a mentali, quae in angelos, et in animas ab archetypo communicatur, oriri. Nullam rem esse stupidam, insensatamque ad ea, quae ad sui spectant conservatioem, caracteres et figuras laminarum esse significativas, non activas, licet praestent agendi commoditatem. Virtutes laminarum mirificas ultra speciem suam, quae non est ab arte, esse ab intelligentia: et quomodo. Ergo nec Paracelsistas vim sanandi omnes morbos unico medicamento: nec Platonicos lyrae Orphaei movendi omnia recte tribuisse: eorumque rationes vanas esse | p. 192 |
| Art. V. Serpentem aeneum Mosaicum non ex physiologia, nec ex astrologia, quibus cum videtur cummunicare, vim sanandi omnes, sed ex divino mysterio, accepisse | p. 193 |
| Art. VI. Vera miracula ad omnia contradictionem non implicantia a Deo solo fieri: res autem naturales ex temperamento, et caeli dotibus nonnisi ad quaedam mirabilia extendi; nec posse aliis communicari specificas speciebus, et individuales individuis, daemones et angelos miracula non facere vera, nisi ex virtute Dei ad omnia sese extendente: sed naturalium viribus utendo, applicando activa passivis nobis clam, et modificando, facere, quae miracula videntur, et non sunt | p. 194 |
| Liber decimussextius. In quo de religione, et virtute, et lege, et propheta, et legislatore. | p. 196 |
| Cap. I. | p. 196 |
| Art. I. Humanam mentem agnoscere se extra propriam regionem esse evidentibus argumentis, ideoque similem deliranti, aegrotanti, et in tenebris degenti: proptereaque indigere auxiliis divinis, quibus ad patriam regredi possit, nec mala sua, et quae declinare vult, et non potest, ex natura maeriae, et elementorum: sede ex aliqua culpa sui accidisse: ad quam delendam non nisi Deum Deorum valere | p. 196 |
| Art. II. Hominem optimum vivendi genus, quo divinum regrediatur in mundum, non posse tenere, nisi lege servetur positiva, et naturali, quae cum insufficenter in officio teneret hominem, virtutibus opus fuisse. Quibus nec sufficientibus, additam religionem, quae erat non quae non erat: nec religionem optimus esse, nisi Deus ipse doctrina et exemplo nobis condescendendo affulgeret. Et doctores legum et virtutum, et religionis per sapientiam Dei in ipsa revelata, consummari, et probari | p. 197 |
| Art. III. Hominem quamquam pluribus legibus, et custodibus, et corporibus subditum, nihil hominus esse liberum mente a coactione, non a miseria, et potius liberumn involendo, quam in exequendo. Deum ac angelos non cogere libertatem, sed invare per se, daemones et mala inferiora, invare per accidens, et culpas, et paenas esse praeter fatum legis aeternae, nec fatis solui nisi per religionem, per hanc vere liberari | p. 198 |
| Art. IV. De religionis actibus, repraesentantibus mundi corporalis, et per hoc mentalis, ordines et res: et quibus viis deprehendi potest revelatio religiosa ex parte revelantis, revelatorum, et modi et finis, et quomodo nulla scientia discursiva liberat nos omnino a deceptionibus: ideoque oportere adesse donum divinum discretionis spirituum, et propterea inquirendum esse quid sit religio, et quot reperitur hoc donum | p. 200 |
| Cap. II. De summo bono per religionem. | p. 201 |
| Art. I. Omnia appetere semper, et ubique esse, tamquam summum bonum, ergo Deum, ergo in ipso beatificari omnia, modo quodlibet tamen suo: idcirco ipsum plusquam se ipsa amare innato appetitu. Hominem vero etiam addito amore, et notitia, et hoc studium esse religionem; de qua inquirendum est | p. 201 |
| Art. II. Res omnes a principio propriae universitates abstractas sine vi, sine illecebris, ad suum principium tandem redire, ubi securitatem, et conservationem invenire sentiunt. Sic et animas ad suam universitatem, et hanc reversionem esse religionem | p. 202 |
| Art. III. De duplici scientia innata, et illata: de duplici amore orto ab illis: et de istorum pugnantia. Et quod propter duplicem finem res recedunt a suo principio: quibus expletis revertuntur: et de finibus mentis humanae, et reversione, unde agnoscitur eius origo, et reversio per religionem | p. 202 |
| Art. IV. Religionem homini inditam esse naturaliter, et non additam modo, humanitus concluditur, et iterum confirmatur | p. 203 |
| Art. V. Caetera entia recurrere ad suum principium, ut aeternentur, sed falli interdum. Animas vero ad primum principium, idcirco non falli. Et religionem veram, promittere immortalitatis securitatem | p. 204 |
| Cap. III. | p. 204 |
| Art. I. Naturali religioni accedere super additam, et non in illa, sed in hac, errores et varietates contingere: proptereaque ad Deum pertinere veritatis revelationem intentare | p. 204 |
| Art. II. Religionem esse cultum propris principis per reversionem ab aliis: et aliter convenire caeteris rebus, et homini; et huius duplicem esse religionem, contemplativam, et activam, circa principium, et emissionem a principio: et quomodo per ipsam reversio est ad Deum secundum potentiam, et sapientiam, et amorem, simplices secundum mentem: et compositos, ut ad corporalia extensos: et eorum actus, et signa, et omnia dirigi ad uniones per amorem, sine quo vana est religio: et bonitas, et malitia, tituli sine subiecto | p. 205 |
| Cap. IV. | p. 206 |
| Art. I. Quoniam unione mentis cum Deo, quae est religio, praecedit scientia: secundum innata conveniunt nationes in religione, secundum additam disconveniunt, quoniam alii aliter sentiunt de Deo. Idcirco oportet Deum se hominibus declarasse | p. 206 |
| Cap. V. | p. 207 |
| Art. I. Sicut homo privatus habet religionem internam, sic civilis habet externam, quae nihil valet, nisi internis sit signum verax: et quot partes requiruntur ad utramque, et quem locum habet in republica religio, et de partibus et ordinibus reipublicae, fundamenta naturalia | p. 207 |
| Art. II. Religionem naturalem esse unam, artificialem multiplicem, nec posse rempublicam ullam sine religione stare, et stulte Averroe secus existimasse | p. 208 |
| Cap. VI. | p. 208 |
| Art. I. Quibus de causis proponuntur hominibus quaedam credibilia secundum religionem a Deo, per ministerium angelorum, et prophetarum, et quam stultum sit homini non credere | p. 208 |
| Art. II. Cur de virtutibus privatis et communibus, ac de religionibus iterum dicendum est | p. 209 |
| Cap. VII. | p. 209 |
| Art. I. Virtutes, et vitia, et politiam natura, non opinione constare, et a conservatione summo bono, et a destructione summo malo, perpendenda esse: et in politica a conservatione et destructione reipublicae unde patet legem esse virtutem communem et enormitatem vitium, et naturae authorem dedisse Philosophos, et legislatorem qui regulas in utraque vita ostendant: et proptera inquirendum, quia Deo mittuntur, et qui a diabolo, et qui a ratione, propria vel communi | p. 209 |
| Art. II. Quamvis virtus non posset doceri, tamen doctrinam et legem esse necessarias, quoniam obiecta virtutis, et actus possunt doceri: oboedentia naturalis est cunctis: ut qui propria sapientia ignorant; aliena et communi sapiant, et illi oboediendo conserventur in hac vita ad aeternam, et ideo necessarium esse legem: et religionem a Deo dari | p. 212 |
| Art. III. Repetitur compendios argumentum providentiae Dei in natura, et politica nec defectibus, et criminibus secundarum causarum excludi posse, et cur legislatores et leges sunt a Deo, et tamen in multis deficiunt. Et salvari omnes nationes in vita politica per leges bonaes et tolerabiles: et qui salvantur etiam spiritualiter ad divina bona: et in quibus excusatio locum habet circa triplicia genera praeceptorum | p. 213 |
| Art. IV. Notae decem, ex quibus metaphysicis deprehendat, quae religio et lex est a Deo, quae a diabolo; et qua ratione,et quae ab astutia. Et unde agnoscitur, quod lex aliqua a Deo data cessaverit, aut permanserit, alia nova surgente per novos prophetas, et legislatores | p. 215 |
| Art. V. De lege aeterna, naturali, et positiva, de praeceptis earum naturalibus, iudicialibus, et ceremonialibus de sacris, sacrificiis, et sacramentis iuxta philosophiam | p. 216 |
| Cap. VIII. | p. 219 |
| Art. I. Dubitatio, quod leges non sint a Deo, propterea quod eadem notae cunctis adsint, et quae notas habent certissimas, ut Christiana, proponunt impossibiliora, et in credibilibus, et moralibus, et quod sapientes religionibus non praestant fidem | p. 219 |
| Art. II. In lege christiana dogmata credibilia quaedam naturalia, quaedam non esse contra naturam, sed supra naturam: et congruere fidei naturali. Moralia vero naturalia esse praecepta, vel consilia, plena veritatis, non absurditatis | p. 219 |
| Art. III. Aperitur stultitia Boccaccis, et ostenditur non amplius adesse notas in Iudaismo, sed transisse ad Christianos: in Mahometismo vero nunquam fuisse: sed cerimonialia, et moralia alia eius pleraque esse contra naturam, et veritatem, et confirmantur sacramenta christiana secundum naturam; in gentilissimo vero deesse notas palam est | p. 220 |
| Cap. IX. | p. 222 |
| Art. I. Examen diversorum cultuum, religionumque, et errore eorum et veritates panduntur | p. 222 |
| Cap. X. | p. 223 |
| Art. I. Miracula non esse narrationes fabulosas, vel deceptorum hominum vel decipientium: sed vere fieri in mundo, licet aliqua sint fabulosa, et fictitia vel maxime hoc paterre ex testimonio christianorum, quamvis in omne gente reperiantur | p. 223 |
| Art. II. Miracula alia fieri per magiam divinam: alia per naturalem: vel Siriam, vel Ludicram: alia per diabolicam mentem naturali nobis occulta. Et errare Plinium et Haly, qui a natura comnia, vel a caelo fieri putant et Avicennam et Porphyrium, qui ab intelligentiis: et Pompanatium, qui a temperie | p. 224 |
| Cap. XVI (in realtà XI). | p. 226 |
| Art. I. Prophetiam aliam esse divinam, aliam naturalem, aliam diabolicam, vel angelicam, et quo pacto ab his fiant, et in his causis, contra Aristotelem et Gal. qui atrabili: et astrologos qui caelo: Avicenna qui excellentiae mentis in bona temperato corpore degentis: et hereticos, qui casui eas tribuunt omnes. Item de subdivisione earum | p. 226 |
| Art. II. Divinationes ex causis, et ab effectibus, et a signo, quod sit effectus causis, vel conditio, vel pars, vel sui consimilis, esse syllogisticam, et naturalem: aliam certam, alian coniecturalem. A signo vero, posito a nobis, et non a natura, esse saepe vanam: quoniam non potest, nisi a Deo, vel angelis, vel demonibus haberi: qui signa ut signa, soli percipiunt et dant: et cur et subdivisio harum, examen additur, ut congruit singulis scientiis | p. 228 |
| Art. III. Utrum artes, quarum signa ponuntur a natura, quatenus signa dumtaxat, sint amplectendae ad divinationem, tamquam inventa a studiositate, non a curiositate | p. 230 |
| Art. IV. De prognosi ex physionomia et somnis | p. 231 |
| Art. V. Utrum divinatio astrologica sit per signa a nobis posita, vel per causas, et signa naturalia | p. 233 |
| Art. VI. Cultum daemonum esse superstitionem impiam, et incertam per eos divinationem, eosque executores in malis, in poenam, aut exercitium, aut exemplum, ut angelos in bonis | p. 234 |
| Cap. XI (in realtà XII). | p. 235 |
| Art. I. Cur Deus odit peccatum: et poenam exigit: utrum omnes animae revertantur ad Deum, et cur creat damnandos | p. 235 |
| Liber decimusseptimus in quo de vita mortali multiplici, composita ex vita et morte, et de vita aeterna pura, seu de beatitudine | p. 236 |
| Cap. I. | p. 236 |
| Art. I. Epilogus eorum, quae dicta iam sunt de religione; et propterea dicendum de vita aeterna | p. 236 |
| Art. V (in realtà II). Quid sit vita et mors humanitus considerata. Nec vitam puram, aut morte puram in nostro systemate: ideoque de vita seu pura vita agendum: et cur apud quosdam philosophos reputatur impossibilis, apud plurimos non bona: quoniam varietatem pulchram, et mutabilitate ex mistura vitarum, et mortium emergentem, tollit | p. 236 |
| Cap. II. | p. 238 |
| Art. I. Hominem eam consequi vitam, quam sibi nativas educatio et disciplina adsciscunt | p. 238 |
| Art. II. De multiplici vitarum genere comparando; quibus rebus et exercitiis, et artibus | p. 238 |
| Art. III. Quid sit et quotuplex instinctus: et mentem humanam instinctu naturali, et divino, et angelico, et obiectivo, instigari ad quaeritandum Deum, ut fontem beatitudinis suae, aliorumque entium iuxta modum capacitatis cuiusque illorum | p. 240 |
| Cap. III. De beatitudine. | p. 241 |
| Art. I. Denuo probatur, beatitudinem hominis in praesenti vita non reperiri, sed aliam sibi convenire, quam sapientia, et religio, et amor proponunt: contra Aristotelem, Epicurum, Mahometem, Aphrodisiensem | p. 241 |
| Cap. II (in realtà IV) | p. 244 |
| Art. I. Beatitudinem, quae est conservatio entitatis humanae, in summo ente consistere, in unione secundum potentiam, sapientiam, et amorem: nec consummari, nisi in fruitione, quae praesupponit habere, et sapere, et qualiter, et qualia | p. 244 |
| Art. II. Utrum beatitudo sit in actu voluntatis, an intellectus, aut in actu potestatis | p. 245 |
| Cap. III (in realtà V). | p. 246 |
| Art. I. An viam et terminum viae ad beatitudinem faciat intellectus adeptus omnium rerum creaturam, per quas devenimus ad creatorem, ut Avicenna putat: an potius nudatio et reversio a notitiis adeptis alienantibus nos a nobis ad notitiam intuitivam nostri, ac proinde Dei nostri principis. Item utrum imaginatio bonarum specierum adeptarum, et speratarum, statuant beatitudinem: et malarum damnatione Gehennae. Vel requirantur obiecta nova, et applicationes tam ad beandum bonos, quam ad cruciandum scelestos, et quomodo agant in animas | p. 246 |
| Liber decimusoctavus. In quo de saeculis saeculorum. | p. 249 |
| Cap. I. | p. 249 |
| Art. I. Vitam a virtute essendi dictam, soli illi per se convenire, qui per se, et a se est: caetera cuncta esse mortalia, vel simpliciter, vel secundum quid. Mortem propriae esse compositionis, et compositorum ex diversis. Mundum mentalem, et mathematicum, et materialem, non mori: sed situalem modo: et an compositio istorum mundorum inter se, et cum archetypo, sit aliquando corrumpenda, et annihilanda: et an totus situalis sit corrumpendus: et an mentium unio cum archetypo sit dissolvenda post saecula, et quid sunt saecula saeculorum, inquirendum esse | p. 249 |
| Art. II. Omnes mundi situalis secundas compositiones dissolvi, nec reverti easdem numero sed specie, cum non easdem causationes succedant, licet causas easdem numero: posseque eadem numero reverti, si easdem partes et causae essentiales, licet alias sint existentiales. Et an requiratur eadem numero materia prorsus. Nec propterea Albumasarem cum iis qui omnium reversionem expectant, recte sentire; nec mutatione fieri ita in circulum, ut non in rectum, nisi respectu materiae, et causarum, non autem materiationis, et causationis, et qualificationis | p. 250 |
| Art. III. An non modo secundum partes, et compositiones partiales, sed etiam secundum totum, situalis mundus renovandus sit, ut videtur doctissimis theologis: quibus etiam caelestia immutanda videntur, et cur mundi posteriores solui a prioribus non possint, sed e converso: et qui posteriore convertantur in priorem ut beentur meliorenturque et quomodo | p. 251 |
| Cap. II. | p. 252 |
| Art. I. Ex saeculis exiguis generum, et partium, et deveniendum esse ad notitiam saeculorum magnorum, et universitatum mundialum, saecula ferarum, et avium et lapidum esse alia ab humanis: et cur ponaentur humana in spatiis octoginta annorum | p. 252 |
| Art. II. Ex diametri, et peripheriae terrestris mensura, quanta sit eius totius superficies, et quot homines alat, si Italia alit novem milliones, et tellus continet mille trecentas et triginta sex Italias iuxta certiorem computum | p. 252 |
| Art. III. Si tota superficies terrae alit duodecies mille, et viginti, et quatuor milliones hominum; consequens est, ut alat simul computatis omnibus animalibus, terrestribus, aereis, et aquaticis eiusdem ponderis sexcentos viginti quatuor milliones, superducenties, quinquagies, et bis mille milliones | p. 253 |
| Cap. V (In realtà Cap. III) | p. 253 |
| Art. I. Dicendum esse de pondere totius telluris, et omnium simul hominum, et animalium, solvendarum gratia quaestionum plurimarum de saeculis | p. 253 |
| Art. II. Pondus totius speciei humanae per septuaginta saecula: ac insuper omnium animalium, terrae, maris, et aereis in eisdem saeculis | p. 254 |
| Cap. VI (in realtà IV) | p. 254 |
| Art. I. De mundi aetate, ac saeculis variae nationum et philosophorum sententiae proponuntur ad solutionem nostrarum quaestionum, earumque emendatio | p. 254 |
| Art. II. Incertitudo annorum mundi, et varietas opinionum, unde acciderit inter scriptores et bibliorum sequaces, et quanta. Item, quae verisimilior sententia, et quot saecula ferat | p. 255 |
| Art. III. De pondere totius telluris, et omnium hominum 70 saeculorum, et quod ad ipsorum restaurationem sufficiet pro carcere damnatorum: sed in Mahometis dogmate ponentis saecula plura, et resurrectionem omnium animalium, minime sufficere, certis rationibus comprobatur | p. 256 |
| Art. IV. An tota tellus in res omnes vel in quasdam transmutetur per generatione: et an per aggenerationem rerum, quas alit, sit tota immutanda, et quanta sit ad ea, quae ex ipsa hauriuntur alimenta in saeculis humanis, et animalibus | p. 256 |
| Art. V. Nisi transmutatiio esset earumdem rerum in easdem specifice, terram iam totam consumptam esse oportere. Tot esse morientes quot viventes, et quot nascentes in uno saeculo, et anno, et varietatem horum numerorum compensari per ordinaria quantitatem mediocrem, sicuti accidit in omnium rerum vita, etiam caelestium. Nec res omnes in omnes converti posse: nisi mundus in alterum mundum vertatur totus: et ideo inquirendum esse de mundis | p. 257 |
| Cap. VII (in realtà V). | p. 258 |
| Art. I. Opinio epicureorum de infinitate mundorum casu nascentium, et morientium, saeculaque sit facientium innumera. Et Empedoclis de uno mundo saepius facto, ac refecto per casuales vices, aut geniorum purgationes; et Origenis de saeculis eiusdem mundi toties reciprocantis, quot saecula requiruntur ad purgationes omnium animorum, et daemonum, ita ut tandem ad Deum revertantur omnia, et ubi ipsorum natura desiderata | p. 258 |
| Art. II. Inifinitatem mundorum ab omnibus improbari. Nec unitatem mundorum vite probari. Propterea Platonem posuisse suspicative mundos quinque, Petronem vero centum octoginta tres, et quomodo | p. 259 |
| Art. III. Defensio Platonis de quinque mundis a Theopompo, et Theodoro, apparet inanis. Plutarchi quoque per eadem apologia examinatur, ac irrita ostenditur | p. 259 |
| Art. IV. Examen, et mysterium 183. Mundorum Petronis, ipsorumque incertitudo | p. 262 |
| Cap. VIII. (In realtà VI) | p. 262 |
| Art. I. Valentini haeretici de triginta aeonibus et saeculis, in divinis: et de passione Sophiae, unde favente sotere productus est demiurgus factor mundi corporalis, et diabolus. Et de rerum productione, et saeculorum in naturalibus, instar saeculorum in divinis, opinio declaratur | p. 262 |
| Art. II. Nec ex revelatione sibi facta, nec aliis, nec ex sacris literis potuisse Valentinum Aeonas triginta ponere in divinis: sed tres tantum, Patrem, et Filium, et Spiritum Sanctum: ergo nec saecula exteriora, nec mundos triginta, sed tantum tres, qui unus | p. 263 |
| Art. III. Quam irrationabiliter Valentinus producit Aeones, et pleromata in singulis productionibus, convincitur validis rationibus et oraculis | p. 264 |
| Art. IV. Geneses ac saecula Hesiodi Gentilium antistitis examinantur | p. 266 |
| Cap. IX. (In realtà Cap. VII) | p. 268 |
| Art. I. Opinio Zoroastri, et magorum de saeculis, et principibus, et fine saeculorum: et Chaldaeorum, et Empedoclis, et Phytagorae, et Aristotelis, et Platonis, et Graecorum de principibus, proponuntur dispuntandae | p. 268 |
| Art. II. Examinantur iterum opiniones Platonis, et Zoroastri, et aliorum circa principes saeculorum. Confirmanturque unitas divinitatis, et vitiorum origo repanditur; et quae mala definunt esse in fine saeculorum | p. 269 |
| Art. III. De incertitudine saeculorum post mundi nostri instaurationem, sive ad merita comparanda, sive ad alium finem: corrolarium (corollarium), et correctio. Item de puerorum, et eorum qui legem naturae servarunt, aut non servate, poenituerunt, statu post saeculorum renovationem | p. 271 |
| Cap. X. (In realtà Cap. VIII) | p. 271 |
| Art. I. An omnis mundus ab omni mundo dissociabitur in fine saeculi: an vero deterior in meliorem trasferatur: et gradus sint felicitatis per has conversiones et societates, non amplius laesivas, sed meliorativas associatorum | p. 271 |
| Art. II. Saecula finem huis mundi sequentia, vel esse metaphorica, vel analogica alterius ordinis rerum, et vicissitudinum divinarum, nostris dissimilium | p. 272 |
| Art. III. Saecula nostri mundi aristotelica carere finali causa, et accusare rerum authorem: ideo non sola acceptanda: saecula vero platonica per incendia et diluvia ad purgationem facta, esse insufficientia, et praeludia, et ipsos ultimae purgationis, et rerum renovationis | p. 272 |
| Art. IV. Diluvia et conflagrationes universaliter in toto orbe non posse fieri stellarum viribus,nisi omnes discendentes simul terram exurant: at secundum regulas astrologiae humanae nequaquam, nisi aliud Deus eorum viribus addat, sicut sub Noe et quantopere in hoc astrologi: et quid possint exorbitantiae caelestes, nec natalitium mundi nostri sciri thema posse | p. 273 |
| Epilogus veritatum, in qua conveniunt omnes rationabiliter loquentes de saeculis, nostri mundi instaurationem facientibus sequentibusque | p. 274 |
| Finis | p. 274 |
| Index capitulorum, articulorum, et quaestionum rerum metaphysicarum primae partis. | p. 275 |
| Index capitulorum et articulorum secundae partis | p. 285 |
| Index capitulorum et articulorum tertiae partis | p. 294 |
©2011-2013 ILIESI Istituto per il Lessico Intellettuale Europeo e Storia delle Idee-CNR