Spinozismi Syntagma. Luchi, Bonaventura - 1738

 
 
|35|
|36| Quae sub ipsum huius anni litterarii initium SENATOR
AMPLISSIME in florentissima Patavina Academia incredibili
lectissimorum Auditorum voluptate, ab doctissimo viro Bonaventura
Lucchi Brixiensi Dissertatio habita est, ut publici iuris
fieret, inque commune commodum conferretur vehementer optavi.
Nam cum in hac nequissimi hominum Benedicti de Spinoza,
Sistema monstruosum, e suis latebris, altissimisque recessibus
in lucem ac solem, incredibili felicitate, Professor ornatissimus
transtulerit: ea porro temporum licentia sit, ut vel Spinozae nomen,
omni hercle execratione dignum, per ora volitet, nec invitis
auribus excipiatur, eiusdem autem opera ut secretioris sapientiae
luminibus respersa ab solutis quibusdam hominibus non obscure
commendetur, optandum sane fuit, ut et hominis ingenium
suis expressum coloribus cognosceretur, et eius inventa, et cogitata,
detractis velis, atque pigmentis, uti vere sunt, proiectae, ac
desperatae mentis deliria palam, omniumque in oculis apparerent.
Hac enim via illa cognoscere salus, iis est, qui de rebus ad
arcanam philosophiam pertinentibus libenter audiunt, ut cum semel
norint perpetuo oderint, atque ad impiorum quorumdam eludendas
fraudes commentaque refellenda parati, et instructi sint.
Quod in causa Ecclesiae fuisse Patribus notum, ac pervulgatum
est, ut in eo sibi allaborandum sedulo quacumque aetate duxerint,
quod Fidei detegeret hostes, iisdem larvam detraheret, sublatisque
verborum ambagibus, et logomachiis, quibus mirifice
gaudet error, huius deformitatem, ac turpitudinem revélaret.
At obstabat votis religiosissimi viri singularis animi moderatio,
quae vel scriptionem ipsam, ad id quod optabam, petendi obsepire
aditum videbatur. Una supererat spes, amicissimum hominem,
amicitiae coloribus fallere: quod et facere mihi integrum
visum hac in re est, et ex sententia evenisse solide gaudeo. Precari
aggressus sum, ut, quae in transcursu, avidisque auribus
hauseram, legendi commode, et attente considerandi copiam fa-
|38| ceret. Obtinui illico, laetusque praeda, quasi triumphos agens
animo indulsi meo, et ut in hominum lucem prodiret actutum
egi, ratus fore, ut una dissertationis huius lectione facile quisque
sibi ab eorum prospiciat artibus, qui specioso novae scholae
obtentu, incautos, et imperitos in fraudem inducunt, ac teterrimos
Spinozae errores iisdem aspergunt atque propinant. Etenim
hos huiusmodi esse non dignoscet nemo, ut si cominus aspiciàntur
stomachum moveant, ac velut malum auspicium eos primo
vel occursu refugere, ac detestari expediat .Quod hercle viri huius
diligentiae debemus, qui illos e suis anfractibus in extricatum,
patentemque campum adduxit. Qui si et reliquas luculenter acque
ac subtiliter habitas, habendasque disputationes publici, cum
primum poterit, iuris facere non recusabit, consilii mei in hac
vulganda rationes explebit omnes.
Quae vero me impulerunt caussae, ut hoc opusculum Tuo
VIR PRINCEPS nomine, quod dignitate, et gloria plenissimum
est, honestarem, multae, ne dicam innumerae, eaeque omnes in
te sitae, fuere.Tu enim is es qui nobilissimi Sanguinis claritatem
amplissimis ornatam titulis, sartam non modo servasti tectamque
primarum virtutum artibus, sed auxisti etiam, auges etiamnum,
ac mirifice omas. Nam in ipso aetatis flore splendidissimis apud
Reges maximos obitis legationibus non solum, procérum comitatu,
aulae pompa, familiae stipatu, cultuque eximio ac prope
regio, avitum Grimanae Gentis splendorem, ac Veneti Maiestatem
nominis, ad exteras gentes extendisti, sed per ardua negotia,
difficillimo tempore, tanta dexteritate, ac diligentia persecutus
es, ut incredibili felicitate perfeceris. Patriae deinde redditus
ita in supremis Magistratibus obeundis, inque intirrìis aeternae
Reipublicae consiliis versatús es, ut cum prudentiae, integritatisque
laudem tum bonis benefàciendi gloriam tuam feceris. Sed
|40| ego causas eas recensere malo, quae apud Te audendi animum
addiderunt. Ac ne multis agam, obvia illa tua in tanto honorum,
ac dignitatis culmine, cunctis facilitas, atque in omnes effusa
comitas, et clementia nunquam satis pro merito làudanda, in
eam me compulerunt spem, fore nimirum, ut hominis apud Te
novi prorsus, nulloque apud Te officii genere commendati hactenus,
ausus perliberaliter, ut assoles, complectereris. Id vero vel
eo maxime sperare debui, quod pro tuo in literas et litteratos
homines gratiae tuae favore per quam libenter comprehendis, ac
plurimi facis, atque inter hos non minoris virum hunc et philosophum,
ut experiris egregium, et theologum, ut certe intelligere
potes, apprime disertum, tuisque beneficiis auctum, ornatumque.
Qui cum Tui observantissimus sit, omninoque tuus, eius mihi
animum sequi videor consiliumque, cum quod ab ipsius labore,
et industria profectum est, ipso tametsi insciénte tuis sisto oculis.
Hae mihi Te potissimum adeundi, tuaque huic opellae patrocinia
comprecandi caussae fuerunt. Reliquum est ut sereno quo
soles vultu eàm ad suum Dominum redeuntem excipias: nam
ego nihil ipsi metuens, quod supremam eidem author non admoverit
manum, quae et quanta sit iudicio probatorum Auditorum
non ignoro. Vale.
|42| I. Gaudeo A.O. gaudeo, vehementerque laetor, quod eius diei
lucem aspicimus, qui Scholae spiritum, nitoremque restituit, et
nos Commentationes nostras repetere iubet. Etenim hoc Scientiarum
artiumque omnium, quae liberali Homine dignae sunt
clarissimum totius Italiae domicilium frequentare, earumdemque
voces, ac praecepta auribus, animoque percipere, vultum propemodum,
speciemque intueri periucundum cuique esse debet ab
humanitate non prorsus alieno; mihi vero ex hoc tam edito, illustrique
loco agere, et lectissimorum Adolescentium ad literarum
gloriam efflorescentium commodis, et utilitati, quoad possum,
consulere est iucundissimum. Ac tametsti huius Loci dignitas
nonnihil commovet me, habetque sollicitum, quippe quae facile
detrahit operi, quicquid addit expectationi, recreor tamen perliberali
hac declaratione vestrae in me voluntatis, atque in spem
bonam adducor, iisdem porro me acturum auspiciis intelligens,
quibus hae antiquissimae Sedes, atque amplissimae, humanae,
ac divinae philosophiae constitutae sunt, facere omnino non
possum quin laetissimam ex instituto capiam animo voluptatem.
Atque pro tanto, tamque excellenti bono, sensibus omnibus,
et omni cogitatione in gratiarum actione defixus, Deum
immortàlem veneror, et supplici animo precor, ut eodem me ea
ratione frui, et gaúdere vélit, quae cum me debito summae Maiestati
in obsequio contineat, tum honestissima eorum de me
iudicia sustineat, a quibus studiorum nostrorum ratio pendet
omnis, atque felicitas. Verum etsi hoc loco nihil auspicatius,
atque hac frequentia nihil laetius, vix, ac ne vix quidem, votis
vel adhibitis, mihi optare licet, ut ipsis tamen gaudeam impensius
ratio facit agendorum: Habent quippe et scientiae nostrae
quo ammos verae, solidaeque sapientiae cupidos expleant, ha-
|44| bent, quo non tralatitiae, et vulgaris, sed exquisitae, reconditaeque
eruditionis amatores alliciant, habent, quo magna, et excellentia
ingenia delectare, ac beare valent; quod autem studia nostra
magis excitare in praesentia, et acuere debet, in iis industria nostra
hoc anno versabitur, in quorum cognitione superiorum laborum
fructum uberrimum, suavissimum, tametsi alio, multoque vehementiore
labore colligemus. Nam quod disciplinati tradendae
postulabat ratio, ita ontologicam tractationem superiore anno
persecuti sumus, ut divinati philosophiae rudimenta posuerimus;
et viam muniverimus ad eorum pervestigationem, quae omnia
antiquitas uno divinorum nomine complexa est. Itaque nunc
contemplatione primarum idearum purgatis mentibus, et quasi
morte quadam, ut cum Pythagoraeis dicam, ab impedimento
corporis solutis, et in libertatem vindicatis, ad illa supercoelestia,
et Platonicis celebrata loca alacres, erectique contendimus,
camposque beatissimos veritatum; quae pabulum sunt magnarum,
atque philosophicarum animarum. Quid enim aut avidius
expetere, aut preclarius conari, aut fructuosius, et beatius assequi
humana potest mens, quam, ut genus suum, seque ipsam
noscat, et cum iis suescat, quae immortalia sunt, ac sibi perquam
simillima, atque ad eius demum pulcritudinem contemplandam
feratur, a quo profecta est, inque ipsius contemplatione quiescat?
Etenim cum illa tetigit, alitur, crescit , ut scite adnotavit
Seneca (lib. 1 quaest.nat.) ac veluti vinculis liberata in originem
redit. Et hoc habet argumentum divinitatis suae, quod illam divina
delectant, nec ut alienis interest, sed suis : sed hos egregios
animi conatus, quid aliud regit, ac promovet, quam Divina Philosophia?
Haec animum animo detegit, ipsumque originem suam,
et indolem, tum insitas facultates, ac vires, progressiones, statusque
diversos scrutari, et investigare docet. Haec humanam
mentem a consuetudine corporis, ad aliorum consortia spirituum
|46| transfert, quos praeexcellentis naturae conditio ab omni concretione
mortali secrevit. Haec demum nos per medios quasi aeternae
lucis radios ad cognoscendum universitatis Parentem ducit;
eumque cognitum, quo cultu prosequi debeamus demonstrat, et
quemadmodum in nobis ipsis sàpientia, consilio, generis humani
caritate, iustitia, clementia, caeterisque virtutibus, quoad mortalitatis
nostrae conditio patitur exprimamus. Quo vel uno quanta
eius claritudo sit, ac praestantia dicere haud facile est, hominis
hercle naturae apprime consentaneam esse apertissime declaratur.
Cum enim ad id nati, et procreati simus, ac praestantissimis
facultatibus, cum ad intelligendum, tum ad agendum instructi, ut
in assidua Dei cogitatione versemur, veneremur deinde illum
ut par est, ipsumque quoad possumus imitantes, nonnullam eiusdem
similitudinem consequamur, quid erit tam illustre, tam
homine dignum, tantaque voluptate perfusum, quod vota nostra
magis accendere debeat,~quam Divina Philosophia? aut quae alia
facultas est, quae cum eadem, dignitate, magnificentia, pulcritudine,
utilitate sit comparanda? Mihi vero illi rectissime omnium
sapere, atque ad felicitatem, et gloriam superorum manibus elaborati
videntur, qui mirifico quodam eius amore perculsi, contemptis
vitae commodis, ac voluptatum illeeebris, totos eidem
se, penitusque tradiderunt. Sed quando hoc pulcherrimum Dei
inventum, ac donum ampliori exornare laude hoc loco, et tempore
ineptum est, ad ea cogitationes, sermonemque eonvertam,
quae mihi de rebus divinis disputationem habituro sunt in antecessum
agenda.
|48| II. Divina Philosophia in partes tribuitur duas; altera Psycologia
est, altera Pneumatologia. Prior humanae mentis naturam
scrutatur, et eorum, quae ipsi insunt rationem reddit: posterior
in cognitione aliorum spirituum, Dei vero precipue occupata est;
et ex utraque illa Philosophia constat antiquissima, et nobilissima,
quae circa pulchra, ut Jamblicus loquitur (Lib.l cap.12),
prima, divinaque, immortalia et eodem modo se habentia versatur,
quam unam Pythagorae, ut apud Georgium Diaconum est,
sapientiam nominare placuit, Aristoteli vero scientiam rerum
honoratissimarum. Huius nos sacra adyta penetrare, ac mysteria
cognoscere, et enunciare, gestientes , ab ea parte auspicari debemus,
quae humanae mentis naturam, vires, ac facultates inquirit.
Quod, et a sapientissimis quibusque factitatum est, qui de rebus
divinis, iam inde usque ab initio, via, et ratione philosophati
sunt, et reapse magnam habet ad reliquia cognoscenda utilitatem.
Ubi enim mens in semetipsam reflexa se divinum aliquid
esse senserit, quantamque vim capiat rerum optimarum probe
perspexerit, facile se supra se convertens certo ad altiora volatu,
ac splendidiora contendet, ac libere in plenissimo, aeternoque
spatiabitur lumine rerum divinarum. Qua de causa Delphicum
illud inprimis cum Pythagorica, tum Platonica disciplina commendatum,
praeceptumque est, ut qui divinorum scientiae compos
fieri amat, se ipsum noscat, hoc est, ut interpretatur Saresberiensis
(Policrat. III Cap.2) ut quid ipse sit, quid intra se,
quid extra se, quid infra, quid supra, quid contra, quid antea,
quid post sit contempletur. Quibus initia, progressus, et exitus
describuntur disquisitionis omnis, quae de humana mente futura
est.
|50| III. Sed mihi a quo potissimum ordiar dispicienti paullo altius
capienda esse videntur cum Aristotele disputationis initia.
Summus enim disputandi author Scholaeque Magister a VII
Methaphysicorum libro, qui mihi ad interpretandum datus est,
ad XII usque, in quo Theologiam suam expromsit, de substantia
acute, ac lucenter disserens, suo nos docuit exemplo, qua ratione
parati, et instructi ad divina tractanda accederemus. Et vero nonnulla
de substantia universim praelibare admonet ratio, idque
primum, an unam tantum complectatur rerum natura substantiam,
ut certo deinceps motu, et aequabili in abstrusis illis perquirendis,
investigandisque disputatio utatur. Id enim certum, fixumque
Philosophis esse debet, cum de rebus divinis disputationem
instituunt, eas, et longe supra humanarum rerum fastigium
positas esse, et in varios distributas ordines, atque substantia
discretas invicem, planeque divisas. Nam si unum omnia
sunt, et una plures non dantur in rerum natura substantiae, ecquid
nobis quaeso philosophi divina occentant? Aut quorsum
humanam mentem, Spiritus, Deum nominant? et humanae mentis
originem, facultates, indolem pervestigare laborant: genios ennarrant
bonos, et malos; ac de illa praestantissima natura, quam
Deum appellamus, tam multa; tam magna, tam longe ipsorum
captum excedentia loquuntur? Haec quippe, et non haec tantummodo,
sed vilia quaeque, abiecta, et turpia unum idemque
sunt, quod et Deus, et Homo, et Angelus, atque uno verbo, vivens
omne, et inanimum, summum, et infimum, discorde, et
uniforme
Omnia transformat sese in miracula rerum.
(Virg. Lib. 4 Georg. (v. 4411)
Fuere tamen olim, sunt etiamnum, qui hoc immanissimum,
ac foedissimum monstrum adamarunt. Utque de propudiosa
Veterum coecitate nihil nunc dicam, qui aliquid hac universi
|52| compage melius, praestabilius, et pulcrius cogitare aut nequiverunt,
aut noluerunt, quanto illi odio, quantaque execratione digni
sunt, qui in aperta divinarum Scripturarum luce, post tot Patrum,
ac Philosophorum inventa, et cogitata, quibus error turpissimus,
prostratus pridem, ac deletus est, illud nihilosecius suadere volunt,
unum esse omnia, et hoc unum esse Deum? Qui eo quidem
detestabiliores sunt, quod de Deo, divinisque rebus magnifice
disserunt, quo per religionis simulationem facilius imperitis
obrepant. Itaque horum prius impudicam impudentiam reprimere,
erroremque exarmare, et profligare certum est, quam ad humanae
mentis indolem considerandam aggrediar. Quod, ut ordine
fiat, duo constituam capita disputationis istius. Primum erroris
Patres, et assertores recensebo, fontes indicabo, ac latibula
detegam: deinde quae sit adversum illum veritatis vis quanta
maxima potero contentione experiar. Seriem propterea illorum
dabo in quatuor classes distinctam. Primum scilicet a Spinosa
exorsus, cos ad aetatem usque Christi regrediendo nominatim
appellabo, quos pestilentissimo dogmati praeformatores, ac praecentores
fuisse traditum est, certisque monumentis decernere
licet. Horum enim mentes, atque sententias ubi perspexerimus
illustria magis, magisque in aperto erunt ad cognoscendum, quae
veteris Scholae placitis sunt comprehensa. Sectarum deinde Eleaticae,
ac Megaricae Principes proferam, et eorum accusationes
depellam, qui Aristotelem dogma de rerum omnium unitate Parmenidi,
ac Melisso iniuria tribuisse criminantur. De Stoicis postea
Pythagoraeis, ac Platonicis dicam, horumque theologiam ab
interpretum quorundam strophis, et additamentis liberabo, qui
eam, dum magnificare volunt, depravarunt, et corruperunt. Ad
extremum quid aliarum Sectarum, omniumque gentium Philosophi
in re proposita senserint patefaciam. Tandem sententias
singulorum colligam, conferamque inter se, earumdemque seriem
accurate contexam, quo erroris initia, incrementa, flexus,
ac diverticula nota, et aperta reddantur. Tum si quid ad pleniorem
rerum, ac sententiarum, elucidationem addendum supererit,
subiicere non omittam.
|54| Nunc ad Spinosam venio, a quo temporibus nostris error
nomen accepit: de cuiús propterea vita, instituto, scriptis pauca
sunt commemoranda.
|56| IV. Benedictus de Spinosa superiore saeculo (An.1633.)
Amstelaedami inter Judaeos infima fortuna natus non mediocri
mentis vi praeditus fuit, sed ingenio malo, pravoque supra quam
cuique credibile est. Hunc ab adolescentia vehemens cupido invasit
famam sibi litteris, gloriamque parandi; neque id deinceps
quibus modis assequeretur quidquam pensi habuit. Nam in magna
litterarum, ac literatorum hominum luce, qua superius saeculum
clarum fuit, sibi in angulo agendum esse metuens , nisi nova,
inaudita, et singularia proferret, Divina omnia, et humana perturbare
statuit, studioque se totum addixit rerum novandarum.
Ita immoderata cupiditas huic exitio fuit. Nam incredibile memoratu
est in quos errorum gurgites praecipitem egerit, quantamque
in immanitatem compulerit amentiae, et impietatis. Judaicis
primum litteris, dein latinis imbutus in Theologiae studiis
adolescentiam exegit. Sed Synagogae doctrinas, et commenta
pertaesus, tum se ad Philosophiam transtulit, et Cartesii inventa
summopere coluit. Animus hominum, Deorumque contemptor,
qui, excusso omnis Religionis fugo, uni, suo ingenio servire decreverat,
nec Synagogae authoritatem ferre potuit, nec simulatione
obsequii eiusdem invidiam, et offensionem declinare. Nonnulla
proinde Judaismi dogmata aperte improbare non est veritus;
coque licentiae furore exarsit, ut nullo officiorum genere se
permiserit ab ausu inceptoque removeri. Nam satius rati Judaei
hominem retinere beneficio, quam ingratiis ablienare, annuam
sunt ci quoque pensionem polliciti, quam ille contempsit, philosophandi
licentiam auro, ac divinis cariorem habens. Sed quantum
in ea periculi esset paullo post expertus est. Nam e teatro
reverenti Judaeus quidam Synagogae iniurias ulturus Spinosae
vulnus inflixit. Id huic in causa fuit, cur male dissimulatum hactenus
Judaismum non diu cunctatus palam abiiceret, suaeque a
Synagoga defectionis hispanico scripto defensionem vulgaret.
Cumque diutìus Amstelaedami sine periculo se versari non posse
|58| videret, primo Renoburgum se recepii: deinde Woorburgum , ac
tandem Hagam Comitum habitatum concessit, ubi etiam IX Ka-
lendas Martias anni 1677, phtisi confectus execrandam animam
expuit, completo aetatis anno 44. Nullam post eiuratum Judaismum
religionem professus identidem Reformatorum, ac Lútheranorum
coetibus interfuit; et aliis , quod Sebastianus Kortholtus
tradit ( apud Baelium art. Spinoza Foo ) author saepenumero, et
hortator extitit, ut Templa frequenter adirent. Quod eo consilio
Sycophantam vaferrimum fecisse baud dubium est, ut infamiam
atheismi a se propulsaret, quam sibi ipse conflaverat. Nam anno
1663, aetatis suae 30 vulgata demonstratione geometrica principiorum
Cartesii, quam de Deo opinionem haberet satis aperte
prodiderat; in ea quippe astruit, animam hominis modificationem
esse Divinae substantiae. Anno deinde 1665, ementito nomine
Lucii Antistii Constantis, opus dedit de iure Ecclesiasticorum,
in quo quicquid iuris divini, et humani apud Ecclesiasticos
est, labefactare instituit, ac subvertere funditus, contra vero saecularium
Magistratuum Tura amplificare, ut venenum impietatis
facilius pseudopoliticis propinaret, quod in tractatu teologicopolitico
postea evomuit. Opus Hamburgi primum lucem aspexit
anno 1670, supresso Authoris nomine; deinde idiomate gallico
donatum apparuit anno 1678 alia inscriptione distinetum: quod
deinceps ad eludenda magistratuum interdicta non semel a Typographis
facturii est. In hoc per abominandas hypotheses divinarum
scripturarum authoritatem elevat, miracula tollit, Religio-
nem omnem revellit, profanam errores quoslibet fovendi, et pro-
paganda licentiam propugnat, eaque principia statuit, quae plane
omnem Reipúblicae pacem, ac tranquillitatem evertunt. Horum
omnium caput, ac fundamentum est, naturam esse Deum, quod
deinde ordine geometrico demostrandúm suscepit in opere, quod
Ethica inscripsit, et in quinque digessit partes, in quarum prima de
Deo, in secunda de natura, et origine mentis, in tenia de origine, et
natura affectuum, in quarta de servitute humana, seu
|60| de affectuum viribus, in quinta de potentia intellectus, seu de
libertate humana agit. Iam de hoc etiam typis vulgando cogitarat,
eaque de caussa Amstelaedamum Mense Iulio anni 1675 se
contulerat. Sed rumore perterritus, quo sublati Numinis ferebatur
reus, ut ipse epistola 19 ad Oldenburgium causatur, ab incepto
abstinuit. Spinosa tamen e vivis exempto non defuit, qui eidém
audaciae, et impudentiae palmam incertam reddere voluit,
et perditissimae mentis foetum scelestissimum aliis stipatum
perniciosis opusculis, compluribusque epistolis in lucem produxit.
Hoc nempe pro flagitiosa temporum licentia trophaeurn impietati
debebatur, quo nihil atrocius, et sceleratius vidit unquam
Orbis, aut imposterum visurus est. Tunc enim atheismum aperto
vultu irruentem vidit, quem ante a sistematum involucris, ac verborum
ambagibus obvelatum, et arcanae cuiusdam disciplinae
artibus conclusum, ultra quam nosceret metuebat. Sed iam tempus
est, ut Spinosiani sistematis capita proponam, et explicem,
quorum cognino ad antiquorum mentes, atque sententiàs pernoscendas,
magno nobis adiumento futura est.
|62| V. Duo, quantum ego intelligo, Auditores, in Spinosiano
Sistemate praecipue spectanda sunt. Primum, idemque praecipuum,
unam dumtaxat , Spinosae sententia, esse in natura substantiam,
quam Deum nominat, cuiusque proprietates primariae, seu
attributi sunt cogitatio, et extensio, ad quas res particulares,
velut modi sequujitur, quae proinde in Deo sunt, ut in caussa
immanente. Alterum est, Deum ex solis suae naturae legibus,
hoc est ex absoluta suae naturae agere necessitate. His duobus
omnia, (aut ego vehementer fallor), Spinosa superstruxit, quae
de Deo, et hominis animo conscelerata mente in Ethica commentus
est. Ac primo vulgatis quatuor propositionibus fundamenta
iecit, nimirum: 5. In rerum natura (prim.part.) non possunt
dari duce, aut plures substantiae eiusdem naturae, sive attributi:
6. una substantia non potest produci ab alii substantia:
7. ad naturam substantiae pertinet existere: 8. omnis substantia
est necessario infinita. Has enim sponte consequitur haec alia:
una est tantum in rerum natura substantia : quam iterum in Scholio
ad demonstrationem propositionis octavae alfa ratione, et via
demonstrare laboravit. Quid porro substantiae nomine intellexerit
ipse, et intelligi voluerit baud difficile dictu est. Ac sedulo
quidem cavit impuratus nebulo, ne substantiae nomine, materiam ,
aut mundum significare voluisse videretur. Siepe propterea
ab amicis, aliisque philosophica sectantibus, quam de Deo
sententiam fernet rogatus: num in materiam, aut mundum divinitatem
compelleret ? tergiversando, et cavillando eorum postulata
elusiti et materiam quidem non esse indignam Divina natura pronunciavit,
mundum autem necessarium esse Divinae effectum
naturae; sed horum alterum ne Deum habere crederetur, veteratiora
calliditate egit. Frustra tamen; nam et ex iis, quae in Tractatu
theologicolitico (cap. 6, et aliis), et geometrica demonstratíone
principiorum Cartesii assumpserat ( Schol. Ad demohstr .
|64| prop. 15 p.p. ), pervium cuiquam erat inferre, Spinósianum Deum materiam
esse; et hoc non invitus in Ethica ipse professus est apertissime. Nam si
mundus est necessarius divinae naturae effectus, et quicquid esse remur, in
Deo est, et nihil sine Deo esse, aut concipi potest, nullaque preter Deum
esse, aut cogitari potest substantia, quae duo asserit propositionibus 14 et
15, quis adeo hebes, ut profluentem rode consecutionem non videat,
mundum scilicet esse Deum, et e converso, divinitatem, mundi substantia,
quae materia est, contineri?
|66| VI. Atque haec ad eius mentem utcumque perspiciendam
satis sunt. Quo tamen clarius penetiúsque inspiciatur, id accipiendum
est, quod de natura naturante, et natura naturata tradit
in Scholio ad demonstrationem propositionis 29. Ita enim inter
utramque distinguit, ut natura naturans, quam Deum appellat, id
sit, quod in se est, et per se concipitur, sive talia substantiae
attributi, quae aeternam et infinitam essentiam exprimunt ( utor
ipsius verbis, ut suus stet color sententiae): natura vero naturata,
id omne, quod ex necessitate divinae naturae, sive uniuscuiusque
divini attributi sequitur; hoc est, omnes Dei attributorum
modi, quatenus considerantur, ut res, quae quicquid sunt, in Deo
sunt, sine quo, nec esse, nec mente comprehendi queunt; res
vero in quibus varia, et multiplex est naturae facies, nihil esse
aliud quam modos attributorum Dei, demonstrare pergit propositione
25 partis primae. Porro~id, quod in se est, et per se concipitur,
quod scilicet, nulla alterius opitulante idea, menti praesens
sit, est substantia corporea ( Schol. ad demonstr. Prop. 15
par.pr. per tot. ) quae per propositionem quinctam ( I ) unica est,
per propositionem octavam infinita, per decimam tertiam, indivisibilis,
per quartamdecimam, Deus. At substantia corporea, materia,
quantitas unum idemque sunt, et materia non visi unica,
infinita, et indivisibilis cogitari potest, ut citra ambages ipse de-
clarat in scholio ad demonstrationem propositionis 15. Igitur
materia, iuxta Spinosae mentem, natura naturans est, sive Deus
ipse.
|68| VII. Secundum haec Universum est natura naturata. Non
quod materia, et ex ea conflatus Mundus, duae naturae, ac proinde
duae sint substantiae, sed una, eademque multimodis tantum
affecta, et modificata. Materia enim, ut iuxta naturae suae
leges, ac profluentes indidem modificationes fundit perpetuo sese,
ac pandit, et in diversas figuras se porrigit, natura naturans est,
seu omnium caussa, quae sunt; ut vero has figuras suscipit, et in
eisdem multiplex apparet, atque divisa, est natura naturata. Huius
rei imaginem quamdam (siquidem huic monstro simile quidpiam,
aut esse, aut fingi potest) in lumine, et coloribus cernere licet.
Quemadmodum enim luminis radii diversa reflexione, et refractione
temperati, cum_ aut nullo colore imbuti sint, aut primigeniis
tantum instructi, omnigenos, in quae impingunt, corporibus aspergunt
colores, ut in trigono vitreo observatu cuique perquam
obvium est, tum in Pavonis cauda, cum luce est larga repleta,
necnon in piuma Columbarum, quae sita cervices circum , collumque
corohat, cum ampio perfunditur lumine
Namque alias fit, uti rubrò sit tiara Pyropo
Interdum quodam sensu fit uti videatur
Inter ceruleum virides miscere smaragdos:
(Lucr. ( De rerum natura ) lib. 2. vers. 800)
hi porro, et in lumine sunt, et sine eo, nec esse, nec mente
percipi possunt, ipsumque lumen sunt, quod multimodis reflexum,
et refractum interrriixtumve umbris, veli instar còrporibus obtenditur:
ita Spinosae Deus materia est, quae arcanis acta naturae
suae legibus, in infinitas sese diffundit species, quae in ipsa sunt,
et nec mente quidem ab ea divelli queunt, ipsaque omnino materia
sunt diversimode affetta, et modificata. Itaque ad eundem
fere modum de natura naturante, seu Spinosae Deo, nec non
natura naturata, seu universo, ex illius mente loqui licet quo de
lumine, et coloribus multi haud infimi subsellii philosophi sta-
|70| tuere solent; et quemadmodum fiamma ab ignea vi luminosi
corporis vibrata lumen est, in corpora iniecta, et rode in oculos
conversa, quasique retortà color, quo eadem velari putamus, ita
materia, ut se. emittit, fundit, explicatque in corpora, variasque
species ex sese promit, natura naturans est: ut in iis prominet,
quasique floret, ac pubeseit, natura est naturata. Eadem tamen,
et individua substantia est, quae, et materia, et Deus, et mundus,
et
....sus horridus, atraque Tigris
Squamosusque Draco, et fulva cervice Leaena
(Ovid. Met. lib 14. Fab. 16. v. 647) [Georg. Lib. IV, v. 407]
|72| VIII. Verum qui fit, ut materia nullam in se ipsa caput
divisionem partium, nec distinctionem ullam, cum tamen in corporibus
non modo distinctam, distributamque in partes, sed divisam,
discerptamque, et a se ipsa divulsam esse, sensu vivido,
constanti, et uniformi nemo non experiatur ?
Quantum difficultatis in hoc esset Spinosa sensu, sed impotentem
hominis audaciam, et stupiditatem simul spettate, Auditores.
Nam cum in eo totus esset, ut absurdissimae assertionis
invidiam amoliretur, larvam errori detraxit, et quid in recessu
haberet patefecit. Igitur in scholio ad demonstrationem propositionis
15 ( II ), distinctionem, ac divisionem materiae foetum esse
censet imaginationis. Materia enim semper, et ubique eadem est,
nec divisionem patitur partium, nec ullam suscipit distinctionem;
sed absque summae suae unitatis dispendio varias, atque diversas
formas induit, in quibus apparet multiplex; in has autem incidens
imaginatio, quae in rerum superficie haeret, facit ut in
materia divisas, atque disiunctas opinemur partes, quae reapse in
illa nullae sunt. Intelligitis, opinor, núllum ad hoc explicandum,
assumptum a me luminis, et colorum exemplum usum habere.
Itaque divisio partium figmentum imaginationis est circa ea versantis,
in quibus se materia multiformem exibet. At ubi intelligentia
consulitur, quae rerum corticem praetergressa in materia
rationem attendit substantiae, nullae in eadem deprehenduntur
partes, divisio nulla, ac ne distinctio quidém, nisi modalis, ut ille
loquitur, quam materia suscipit quatenus modis imaginationi
obnoxiis affetta est. Hic enim vero audacissimus incredibilium
mysteriorum sutor solus sapere videri voluit. Sed quae haec est
fabula ? Sint enim vera haec: igitur natura naturata, hoc scilicet
Universum, in vanas prorsus abit rerum imagines, et ludifìcamenta
oculorum. Nulla quippe rerum series est, generatio nulla,
nulla corruptio. Idipsum enim de his tenere cogit ratio, quae a
|74| substantia corporea omnem removet divisionem partium, ac distinctionem.
Quamquam quid opus pluribus, cum idipsum Spinosa
loco nuper memorato declaraverit, assumpto aquae exemplo?
Cum enim aquam, pro ut aqua est, et sub imaginationem
cadit, conflari ex partibus dixisset in quas potest dividi, atqué
eius magnitudinem, certa mole, certoque ambitu definiri, haec e
vestigio subdit: porro aqua quatenus aqua generatur, et corrumpitur:
at quatenus substantia nec generatur, nec corrumpitur:
nova nimirum emergit modificano, cum generari aquam
cogitamus, dilabitur vero cum aestimamus corrumpi; integra tamen,
et immobilis perstat aquae substantia, quae, et omnem
generationem antevertit, et omni corruptioni superstes est, et
individua prorsus, ac summe una, in infinitis rerum modis immaginationi
illudit. Cum autem id de quocumque alio corpore
sit statuendum, perspicuum est, rerum nos abuti nomine, cum
ea, quae oculis observantur censemus. Nihil enim quicquam rerum
est, praeter unum indivisibile aeternum, undique uniforme,
idemque interminatum, et infinitum, quod fluit in aquis, obdurescit
in lapidibus, germinat, et adolescit in plantis, ad propagationem,
et pastum proiectum in brutis est, et in hominibus ratioci-natur,
desipit, furit, omnia est, omnia agit, patitur omnia. Hoc
itidem Spinosa docere voluit propositione 15 dicens: quicquid
est in Deo est, et nihil sine Deo esse, neque concipi potesti et
propositione 18: Deus est omnium rerum caussa immanens, non
vero transiens: quae ultro fluunt ad asserta unitate substantiae.
|76| IX. Quod tamen omnia in materia sint veluti in caussa
immanente, sine qua, nec esse, nec mente comprehendi queúnt,
non idcrco pertinere ad ipsam cuncta putare debemus una ratione,
eademque. Praecipuorum enim materiae attributorum ratio
habenda est. Ac nos quidem rati nihil in materia divinum latere,
extensionem, divisibilitatem, inertiam eidem tribuere solemus.
Contra Spinosius, cum ci perfectissimi entis dignitatem asseruisset,
immane paradoxum alio paradoxo cumulavit. Eius quippe
attributa primaria esse iussit cogitationem ( III ), et extensionem,
utramque infinitam, quae, et materiae essentiam ( IV ) constituunt;
et quarum vi materia se in corpora explicat, inque iis se se
protendit, et cogitat. Nam corpora, in quibus cogitatio non vigeat
aliqua, non agnovit Spinosius, nec vero agnoscere potuit, ut in
scholib ad demonstrationem propositionis 13 parte 2 videre est.
Igitur res particulares, ut Spinosa ait in corollario ad propositionem
25 patais primae, sunt Dei, hoc est materiae attributorum
affectiones, sive modi; sed corpora, ut idem tradit definitione
prima partis 2 (V), modi sunt divinae naturae, ut res extensa
esse consideratur: mentes vero modi sunt, qui naturam eamdem
exprimunt, quatenus res cogitans esse intelligitur. Itaque materia,
ut cogitatione praedita est, mens etiam est omnium, et ut
extensa omnia capit corpora; sed quoniam cogitatio, et extensio
unam, indistinctamque substantiam constituunt, haec summa sua
unitate complectitur, et absorbet omnia.
His, visi me fallit animus, detersum fucum arbitror, quem
enormi errori impostor nequissimus seduto obducere curavit, Illis
enim praeclaris nominibus, aeternum, immensum, perfectissimum,
natura naturans, Deus, quae identidem usurpat, nihil
praeter materiam subiectum esse voluit, in quam decora omnia,
per súmmum nefas, congessit divinitatis; et quae ad ea consentanea
loquitur, germe sunt, quibus nefandissimo dogmati pigmenta
aspergere voluit.
|78| Materiam deinde cum semota quacumque, ait, divisione, et
distinctione, continere in se rerum omnium lineamenta, ac pro
certo naturae conatu quoscumque rerum assumere vultus, inque
his motus omnes subire, naturam naturatam, seu universum,
explicationem facit, et expansionem naturantis, materiae scilicet,
quae sola res, sola substantia, sola et omnia est. Rem propterea
acu me iudice tanget, qui ex Spinosae sententia statuat,
Deum esse Mundum contractum, Mundum vero Deum expansum.
|80| X. Se quonam pacto versipellis hic Deus, quo non monstrosiorem
ullum cocca habuere tempora, cuncta ex se protulerit,
proferatque etiamnum, quod alterum continet caput spinosiani
sistematis, paucis est explicandum. Hic etiam impiissimus Philosophaster
non minorem impudentiam, ac miram simul prodit
stupiditatem. Primum enim monet intelligentiam, et deliberandi
facultatem, ad naturam naturatam, minime vero ad naturantem
pertinere. Nihil quippe aliud esse autumat, quam cogitandi modos,
qui proinde per aliquod Dei attributum, quod aeternam, et
infinitam cogitationis essentiam exprimit, per absolutam scilicet
cogitatioszem concipi debent; indeque ad illum immane, ingensque
individuum spectant, quod natura naturata est. Verum hoc
indivisibile extensum cogitans, Spinosae nimirum Deus, etsi intellectu,
et voluntate caret, libere tamen facit quicquid facit, propterea
quod a nullo coactum, sed ex solis suae naturae legibus
facit, fitque omnia. Atque id est, quod caput alterum voco Spinosiani
sistematis (VI): Deum scilicet ex solis suae naturae legibus,
et a nemine coactum agere: quod, propositione 17 partis
primae, ut suaderet pluribus egit. Ac tametsi hoc ab altero propagatur,
quod iam explicavimus, non immerito tamen tamquam
caput assumitur alterum, quippe quod Divinae efficientiae energiam,
et oeconomiam praesefert e qua eorum, quae modi instar
divinae naturae indivulse adhaerent, vis, et ratio aestimanda est;
et quonam fiat ut omnia in Deo sint, unumque itidem sint cum
ipso, omniaque ipse operetur in omnibus, quin eiusdem aut minuatur
necessitas, aut tollatur simplicitas, aut sanctitas laedatur,
quantum in turbulentissimo systemate licet, ostendit; et praeterea
omnem finalis causae vim, notionemque, indeque distinctioném
mediorum ab agente, ac diversitatem penitus tollit: in quo
summa ope Spinosa miti debuit, ut quod sibi statuendum proposuerat,
nullam nimirum praeter Deum, aut dari, aut coguari
|82| substantiana posse, exequeretur. Quaenam porro hae divinae
naturae leges sint, nusquam Spinosa explicuit. Sed cum propositione
16 partis primae statuat: ex necessitate divinae naturae
infinita segui ivfivitis modis: et propositione 29 asserat: res omnes
ex necessitate divinae naturae esse ad certo modo existendum,
et operavdum determinatas; propositione deinde 33 inferat: res
nullo alio modo, aliove ordine a Deo produci potuisse ab eo quo
suut productae, Oedipo opus hercle non est, ut intelligatur, divinae
naturae leges summa eiusdem naturae necessitate contineri.
Nec vero Spinosius clarius quidpiam, et explicatius tradere valuit,
quo illarum legum ratio, et harmonia declararetur. Ita enim de
illis decernit, ut divinae naturae necessitatem appellet: ex sola
divilzae naturae necessitate, inquit in demonstratione propositionis
17, vel (quod idem est), ex solis eiusdem naturae legibus,
infinita absolute segui modo ostendimus: quod et alibi repetit
quoties pro re nata divinae nominat naturae leges. Quapropter
libertas Dei, quam in corollariis ad demonstrationem prop.17
pluribus commendat, est necessitas agendi, patiendique, quae
tanta est, quanta naturae divinae perfectio, summa nimirum, infinita,
quae nec moras patitur, nec ullum habet modum. Tantum
enim urget, quantum infinita naturae impellit perfectio, ( Scholio
2, ad demonstrationem prop. 33 part.p. ) in qua tota Spinosiani
fati vis posita est. Quod fati genus, etsi idem cum Stoico esse
fato dubitaci vix ssit, ut suo loco ostendam, hoc tamen illi
praestat, quod ita summis connectit infima, ut inter ea discernendi
spem adimat omnem, nomenque ipsum iugulat libertatis.
Verum quae alia tribuenda erat libertas Deo, qui totus cogitatio,
totus extensio, totus materia, et unus est omnia, coecum, tetrum,
perturbatissimum Chaos? Hercle nulla alia messe poterat, prae-
|84| ter earn, quae esset, sine deliberandi, eligendique facultate libertas.
Ita sacrilegus inauditarum fabularum author in summa idearum,
rerumque repugnantia, nefario Sistemati fundamenta locavit.
|86| XI. Tam absurdi sistematis absurdissima esse consectaria
ut quisque intelligat, non est monitore opus. Ac primum illud
est, creationem nullam esse, mundumque ex tota retro aeternitate
praeexstitisse, et in rerum caussis regredi oportere in infinitum,
quod prop. 28 more suo mimo-mathematica demonstratione
constabilire conatus est. Ad haec, praeter ea, quae subinde
sistematis principia enarrans inspersi, generatio, et corruptio, secundum
rerum veritatem nulla fit, eaque quae nunc in sensus
nostros incurrunt existere dudum, sed alio modo composita, atque
formata, ut epist. 4 ad Oldenburgium Spinosa expresse declarat.
Haec, et plura alia, quae sciens, prudensque praetereo, hypothesirn
de unitate, vel si fas est dicere, unicitate substantiae sponte
sequuntur. Nec vero minus absurditatis habent, quae ab alio capite
ducunt originem. Nam ut de ordine, et confusione in Mundi
phoenomenis, pulcritudine, ac deformitate in rebus, nihil nunc
dicam, quae pura, putaque esse nomina, iuxta Spinosae scita, in
propatulo est, et ipse perspicuis verbis definit, discrimen omne
perit funditus boni, et mali, meriti, et peccati, laudis, ac vituperii.
Quicquid enim inter haec discriminis versari putant homines,
praeiudicatae mentis, si Spinosam audias , figmentum est,
ut, in apendice ad primam panem egregius novae Ethices parens
decernit. Nulla itidem est rerum contingentia, somnium creata
libertas: id vero palmarium, nec Deum, nec rem ullam vere ob
aliquem operari finem, in quo suadendo multas nugas, multasque
consumpsit blasphemias.
|88| XII. Verum non vacat nunc singola persegui. Illud nihilominus
praetermittendum minime est, iuxta Spinosae decreta, nullum
in rerum serie relictum esse substantiis immaterialibus locum.
Quod adeo assumptis ab eo principiis consentaneum est, ut
mirari subeat Baelium ( dict. Art. Spinozam per tot. ) fidenter pronunciasse
Spinosae Sistema sili haudquaquam constare, nisi
spiritus, seu Doemones admittat. Quinimo, inquam ego, ut sibi
Spinosa constaret, nullas substanti~as spirituales debuit admittere.
Nam istis positis, cum piane diversi generis a materia sint,
fundamentale totius sistematis principium subvertisset, nimirum,
unicam tantum sustantiam, materiam scilicet, dari.
Sed oculatissimum censorem audire est opere praetium.
Cum res omnes, inquit, modificationes sint divinae naturae, quae
non consilio, et providentia, sed perfectionis suae necessitate fit
omnia, congruum omnino est, ut eiusdem cogitationem, non in
Nomine tantum, sed in multis quoque rebus aliis; iisque sensui
ignotis esse modificatam putemus. Infinitum propterea animantium
esse numerum, quae cum incredibili subtilitate praedita sunt,
tum, ut-cognoscendi vi, ita vafritie, atque nequitia hominem longe
exsuperant; eaque excitare in hominum valent sensibus, atque
animo, quae spirituum apparitionibus excitari traduntur.
Equidem si nomine Spiritus , Spectra accipienda tantummodo
sunt, et hominum terriculamenta, quae Lemures appellantur,
non repugno in Spinosae sistemate esse admittenda. Ecquid
enim huic magis consentaneum fingi potest, quam rerum naturam
plura complecti hominum sensibus, mentique ignota, pluraque
esse viventia corporea, alia aliis subtiliora, atque adeo
huius ut subtilitatis modum definire non liceat? Nonne tam late
se profert divina potentia, quantum naturae impellit necessitas,
et haec tantum urget, quantum vis postulat infinitae perfectionis?
Ita prorsus. Quid igitur impedit, quominus Deus natus capere
omnes spécies, et formas, in Spectrorum, ac Lemurum habitu
sibimet ludos faciat, ac terrificationes concitet ? Prius hercle certis
|90| cancellis infinitae naturae necessitas, indeque manans diffusio
coercendae sunt, atque a materia omnis cogitatio est ableganda,
quam id negetur. Etenim ad id opus non esse substantia, quae ab
omni materiae concretione segregata sit prorsus, notius est, quam
ut suaderi debeat. Quibus autem mediis, et instrumentis, iuxta
Spinosianam hypothesim, hominum sensus, animosque sollicitare
valeant Lemures, non est in praesentia cur sollecite perquiramus.
Quare nullus dubito naturales sui sistematis consecutiones
Spinosam non agnovisse, cum Epistolis 58, et 60 ad somma, et
fabulas amandavit, quae de Spectris feruntur. Haec enim omnia
evenire posse nemo, qui animum ad rem advertere velit, facile
inficias ibit, quin puri spiritus admittantur.
At si Spiritus nomine substantiam iri significatam velimus a
materia diversam piane, planeque secretam, ut sanioris Scholae
sensu recepturn est, et mota Spinosae ab Amico postulabat quaestio,
omne spirituum genus Spinosa negare debuit, ne praestituta
semel sistematis fundamenta ab imo suffoderet. Atque in id
Spinosam intendisse animo, cum Lemures, Spectra, Spiritus esse
negavit, tàm verosimile est, qúam quod maxime. Neque enim
somniculosum alleo stupidumque fuisse credibile est, ut non
perviderit sub Spectrorum, Lemurum, Spirituumque nominibus,
tum communi hominum sensu, tum Amici interrogantis persuasione
incorporeas latere substantias. Quid? quod interrogans,
quippe qui in re nondum liquido fixa, atque perspecta, versabatur,
plura tametsi miscet, nec sans consentanea, neque cum persuasione,
quam exceperat animo, cohaerentia, et quae identidem
pugnare videntur, aperte tamen, nullaque circuitione usus se
declaraverat, Spiritus nomine substantias intelligere incorporeas,
et proxime ad similitudinem divinae substantiàe accedentes, ut
Epistola 57 (VII) apud Spinosam videre est. Nequicquam vero
|92| Baelius ad infinitae cogitationis provocat modificationes. Meminisse
nempe debuit, cogitationem, et extensionem attributa esse
materiae, quibus, iuxta Spinosianam attributi definitionem, materiae
essentiam constitui intelligimus; ac proinde tam longe abesse,
ut modificano materiae, quatenus haec substantia cogitans
est, vere spiritus indolem possidere queat, quam longe abest, ut
materia, quatenus substantia cogitans est, a se ipsa sit, aut distincta,
aut diversa. In id respexisse videtur Spinosius cum pluribus
in locis, tum vero in Scholio ad demonstrationem prop. 7
part. 2 ubi moneti quicquid ab infinito Intellectu percipi potest,
tamquam substantiae essentiam constituehs, id omne (verba ipsius
sunt) ad unicam tantum substantiam pertluet, et consequeuter
substaatia cogitans, et substantia extensa una eademque
est substantia, quae iam sub hoc, iam sub illo attributo comprehenditur.
At si substantia cogitans , et substantia extensa est
una eademque substantia, huius haud dubie modificatio nulla a
materia soluta est. Atque hoc maxime convenit cum principio,
quod totius sistematis, basis, et solum est, ut iam observavimus.
Praeterea si spirituales substantias Spinosae sistema capiat, proculdubio
non ratione alfa ab ea, qua capit humanas mentes, nimirum
ut cogitandi modos, et partes divini intellectus. Atqui
humanae mentes ita cogitandi modi sunt, et partes divini intellectus,
ut una eademque res cum corporibus sint, in quibus cogitant :
quod Spinosa docet in Scholio ad prop. 13, et prop 21
part. 2, et omnino docere debuit ne ex cogitante, et extensa substantia
duas faceret. Igitúr ineptit Baelius cum magno molimine
spirituales substantias in Spinosae sistemate quaerit. Sed (VIII)
Homo eruditus nomini Spiritus aliam piane notione subiecit ab
ea, ad quam exigenda erat disputano; et viventia eo appellari
voluit intelligentia praedita, quae tametsi ex substantia corporea
concreta sunt, ob eximiam subtilitatem tamen, et crassiora pervadere
valent corpora, et recessus ultimos vitalium spirituum
|94| penetrare, necnon nervorum propagines; omniaque pro libito commovere.
Hoc etiarri factum est, ut Lemures, Spectra, Spiritus uno.
sit complexus nomine, et peraeque de omnibus pronunciaverit,
cum tamen ad accuratius examen mota quaestio vocaret, et res
ipsa multa difficultate obsepta, et involuta.
Ex his quid de humanae mentis natura, viribus, immortalitate
Spinosa senserit facili quisque coniectura assequi potest. Ac,
nos huius deliramenta pluribus persecuti hactenus, quae reliqua
sun suo loco, et tempore proferemus, et explicabimus.
|96| NOTE PRESENTI NEL TESTO DI BONAVENTURA LUCI-II
(I) (Paragrafo VI)
5. In rerum natura non possunt dati duce, aut plures substantiae
eiusdem naturae, sive attributi.
8. Omnis substantia est necessario infinita.
13. Substantia absolute infinita est indivisibilis.
14. Praeter Deum nulla dati, neque concipi potest substantia.
(II) (Paragrafo VIII)
Si itaque ad quantitatem attendimus, pro ut in imaginatione
est (...) reperietur finita, divisibilis, et ex partibus conflata; si
autem ad ipsam, pro ut in intellectu est, attendimus, et eam quatenus
substantia est concipimus (...) infinita, unica, indivisibilis
reperietur (...) praecipue si hoc etiam attendatur, quod materia
ubique eadem est, nec partes in eadem distinguuntur, visi, quatenus
materiam diversimode affectam esse concipimus, unde eius
partes modaliter tantum distinguuntur, non autem realiter.
(III) (Paragrafo IX)
• Prop. p. part. 2. Cogitatio attributum Dei est, sive Deus
est res cogitans.
•• Prop. 2... Extensio attributum Dei est, sive Deus est res
extensa.
(IV) Definit. 4. part. p. Per attributum intelligo id, quod
intellectus de substantia percipit, tanquam eiusdem essentiam
constituens.
|98| (V) Per corpus intelligo modum, qui Dei essentiam quatenus,
ut res extensa considercztur, certo, et determinato modo
exprimit.
(VI) (Paragrafo X)
Deus ex solis suae naturae legibus, et a nemine coactus agit.
(VII) (Paragrafo XII)
Credo igitur his de causis Spectra dari. Primo qùia ad universi
pulcritudinem , ac perfectionem, ut sint, pertiriet. Secondo
quia verisimile est Creatorem ea creasse, quia sibi quam corporeae
creaturae, similiora sunt. Tertio, quia, sicuti corpus sine
anima, ita etiam anima sine corpore existit (...) immensurabile,
quod inter nos astraque est spatium, non vacuum, sed spiritibus
habitatoribus repletum, forte summi, et remotissimi veri spiritus,
infimi vero in infimo aere Creaturae sunt súbstantiae subtilissimae,
et tenuissimae, insuperque invisibiles.
(VIII) (Paragrafo XII)
Tout se reduit-à-cette question est- il possible qu'une modification
invisible ait plus de lumieres que l'homme,et plus de
mechanceté.
Idem not. Marg.
Notez en passant que riera n'est plus mal entendu que disputer
si les Anges qui aparoissent se forment un Corps humain ou
s'ils prenent quelque cadavre. Tout cela leur est inutile: il suffit
q'ils meuvent les nerfs optiques, et acoustiques, comete les meuvent
la lumiere reflechie d'un corps humain, e fair, qui fort de
la bouche d'un homme qui parle.