INDICE DETTAGLIATO
Lettera dedicatoria | p. 2nn |
Approbationes | p. 7nn |
Grammaticalium libros tres | p. 8nn |
Correctio erratorum in grammatica | p. 9nn |
Liber primus | |
---|---|
Cap. I. De grammatica in communi | |
Art. I. Definitio grammaticae | p. 1 |
Art. II. Distinctio grammaticae | p. 3 |
Cap. II. De partibus grammaticae et obiecto | p. 7 |
Art. I. De littera prima parte grammaticae | p. 8 |
Art. II. De syllaba, parte secunda, grammaticae | p. 12 |
Art. III. De vocabulo, tertia parte, grammaticae | p. 13 |
Cap.III. | |
Art. I. De quarta parte grammaticae, hoc est de oratione | p. 15 |
Art. II. Appendix, divisioque orationis in confusam, et distinctam | p. 15 |
Art. III. De partibus orationis distinctae | p. 16 |
Art. IV. Divisio | p. 17 |
Cap. IV. | |
Art. I. De nomine | p. 17 |
Art. II. De nominum divisione | p. 20 |
Art. III. Divisio II. Nominum ex quantitate | p. 22 |
Art. IV. Tertia divisio. Nominum a numero | p. 23 |
Art. V. Quarta divisio nominum, ex ordine | p. 28 |
Art. VI. Quinta nominum, divisio a sexu | p. 30 |
Art. VII. Sexta divisio nominum a formatione | p. 31 |
Cap. V [IV]. | |
Art. I. De pronomine | p. 37 |
Art. II. Assertio | p. 39 |
Art. III. Secunda divisio ab essentia | p. 40 |
Art. IV. Distinctio tertia ex quantitate | p. 41 |
Art. V. Distinctio quarta ex ordine | p. 42 |
Art. VI. Divisio quinta ex numero | p. 42 |
Art. VII. Distinctio sexta ex sexu | p. 43 |
Art. VIII. Distinctio septima a formatione | p. 43 |
Art. IX. Propositio de declinationibus pronominum | p. 44 |
Art. X. Distinctio pronominum ex signatura, aliud demonstrativum, aliud possessivum: aliud gentilium, aliud relativum | p. 46 |
Art. XI. Definitio relativorum pronominum | p. 47 |
Cap. VI [V]. | |
Art. I. De verbo | p. 50 |
Art. II. Distinctio verborum essentialis | p. 52 |
Art. III. Distinctio verborum ex personis | p. 54 |
Art. IV. Distinctio ex numero personis | p. 56 |
Art. V. Assertio de temporibus verborum | p. 57 |
Art. VI. Divisio verborum ex ordine | p. 62 |
Art. VII. De formatione verborum | p. 65 |
Cap. VII [VI]. | |
Art. I. De participio | p. 70 |
Art. II. Assertio | p. 72 |
Art. III. De sextu | p. 74 |
Cap. VIII. | |
Art. I. De praepositione seu adnomine | p. 74 |
Art. II. Assertio comparativa | p. 75 |
Art. III. Distinctio praepositionum ex significatione | p. 76 |
Art. IV. Distinctio ex formatione | p. 78 |
Art. V. Distinctio ex ordine | p. 78 |
Cap. IX [VIII]. | |
Art. I. De adverbio | p. 78 |
Art. II. De circunstantibus actum | p. 79 |
Art. III. De adverbiis affectivis actuum | p. 81 |
Art. IV. De ordine adverbiorum | p. 82 |
Cap. X [IX]. | |
Art. I. De coniunctione, septima orationis parte | p. 83 |
Art. II. De coniunctionis spectantibus | p. 85 |
Art. III. Distinctio ex ordine | p. 88 |
Art. IV. Distinctio ex dispositione | p. 88 |
Cap. XI [VIII]. | |
Art. I. De oratione confusa, idest de interiectione | p. 90 |
Art. II. De expressionibus passionum | p. 91 |
Art. III. De expressionibus notionum | p. 91 |
Art. IV. De exprimentibus affectionum | p. 92 |
Art. V. Adnotatio | p. 92 |
Liber secundus | |
Proemium | p. 93 |
Art. I. De concordantia partium in latina orationis structura | p. 94 |
Art. II. De concordantia adiectivi cum substantivo | p. 97 |
Art. III. De concordantia relativi cum antecedente, quod refert | p. 98 |
Cap. IV. De constructione orationis | |
Art. I. Ex rerum coniunctione et disiunctione per actum ortam esse constructionem orationis | p. 99 |
Art. II. De regula verborum essentialium primum ordinem constructionis orationum ducente | p. 100 |
Art. III. De regula verborum existentialium, secundum ordinem constructionis ducente | p. 103 |
Art. IV. Regula verborum actuativorum, tertium ordinem constructionis ferens | p. 104 |
Art. V. Regula de activis quartum ordinem constructionis efficientium | p. 108 |
Art. VI. De passivorum verborum regula | p. 122 |
Art. VII. De verbis vocatis neutro passivis | p. 123 |
Art. VIII. De verbis vocatis neutro passivis | p. 124 |
Art. IX. De verbis vocatis communibus | p. 127 |
Art. X. De deponentibus verbis | p. 127 |
Cap. V. | |
Art. I. De regularum constructionis verborum impersonalium | p. 128 |
Art. II. De impersonalibus passivis | p. 131 |
Art. III. De impersonalibus neutris | p. 131 |
Cap. VI. | |
Art. I. De verbis servilibus | p. 132 |
Art. II. De infinitivis | p. 132 |
Art. III. De gerundiis | p. 133 |
Art. IV. De supinis | p. 133 |
Art. V. De partecipiis | p. 133 |
Cap.VII. | |
Art. I. De ratione comparatiuorum et superlativorum | p. 134 |
Art. II. | p. 134 |
Art. III. De ratione participiorum, universalium, particularium et patronimicorum | p. 135 |
Cap. VIII. De figuris | p. 135 |
Grammaticalium liber tertium | |
Proemium | p. 137 |
Cap. I. | |
Art. I. Definitio scriptionis | p. 137 |
Art. II. De imitatione rerum in dictionibus et scriptionibus | p. 138 |
Art. III. Imitatio per characteres | p. 139 |
Art. IV. De figurarum | p. 140 |
Art. V. Regula figurandarum literarum | p. 141 |
Cap. II. | |
Art. I. De ratione scribendi per usitatas literas | p. 142 |
Art. II. De partitione et perspicuitate per puncta, lineasque ostensa | p. 145 |
Cap. III. | |
Art. I. De lectione | p. 147 |
Art. II. Praeceptum | p. 148 |
Cap. IV. De explicatione sermonum grammaticali | p. 149 |
Cap. V. Appendix de philosophicae linguae institutione | p. 152 |
Logicorum libri | |
Dialecticae liber primus | |
Cap. I. Definitio dialecticae | p. 2 |
Art. I. Dialectica est ars seu instrumentum rationale sapientis; quo sermocinationem in omni scientia moderatur | p. 2 |
Art. II. Distinctio | p. 6 |
Art. III. De obiecto | p. 7 |
Cap. II. | |
Art. I. De arte definitiva dicendum esse | p. 7 |
Art. II. Divisio | p. 8 |
Art. III. Ordinis assertio | p. 9 |
Art. IV. Finis inventivae scientiae est principium doctrinalis, ideo termini sunt semina, definitiones vero principia doctrinalium; inventio spectat ad Metaphysicum, doctrina ad Logicum, utraque enim facultas est universalis | p. 10 |
Cap. III. | |
Art. I. De terminis | p. 11 |
Art. II. Divisio I | p. 13 |
Art. III. Subdivisio termini ad placitum | p. 14 |
Art. IV. Subdivisio cathegorematicorum | p. 17 |
Art. V. Subdivisio terminorum ad placitum | p. 20 |
Art. VI. Terminorum abstractorum alius praecedit concretum, et signat ideam, et rem ex toto sicut humanitas et veritas. Alius subsequitur, et signat idealitatem, et quasi ex parte, ut veracitas, entitas, realitas | p. 22 |
Art. VII. Terminorum cathegoricorum, alius incomplexus, alius complexus. Incomplexus est ille, qui unum significat, ut dictio, homo, sapis, signifer, summus Pontifex. Complexus vero plurium significata complectitur, ut hominem esse album, et talis est quasi oratio | p. 22 |
Art. VIII. Terminorum cathegoricorum alius communis alius singularis. Terminus communis est qui de pluribus dicitur, ut homo dicitur de Petro et Paulo et Thoma: et aqua de hac aqua, et de illa, et de ista: et fit ab intellectu plura similia uno nomine notante. Terminus singularis dicitur de uno solo individuo: ut hic homo est Petrus, et Petrus est hoc album: et fit ab intellectu rem unam proprio nomine notante aut commune contrahente. Dicitur enim individuum, seu singulare, seu persona, per nomen discretum, ut Petrus: et per terminum communem cum pronomine demonstrativo: demonstramus enim digito singulare, ut hic homo, ille equus: et per cirumlocutionem, ut filius Ianuarii, si Ianuarius habet unicum filium: et per notam Logicam, ly, ut ly, homo est singulare, quoniam intelligitur materialiter non res, sed hic terminus homo. Aliquis homo vero est indivuduum vagum, et dicitur de pluribus | p. 23 |
Art. IX. Terminorum communium, alius aequivocus: alius metaphoricus: alius univocus: alius analogus: alius synonimus: seu aequipollens | p. 25 |
Cap.IV. | |
Art. I. De universalibus praedicabilibus per methodum notionum collectivam | p. 27 |
Art. II. Universale sumitur multipliciter, et qui fiat universale praedicatum | p. 27 |
Art. III. De transcendente | p. 32 |
Art. IV. De genere | p. 36 |
Art. V. De specie | p. 38 |
Art. VI. De individuo vago | p. 42 |
Art. VII. De praedicabilibus, quae possunt esse communia et singularia | p. 43 |
Art. VIII. De definitione ut praedicabile | p. 47 |
Art. IX. De proprio, deque multiplicitate proprietatum | p. 47 |
Art. X. De accidenti | p. 51 |
Art. XI. De praedicabilibus negativis, et de repugnanti praedicabili | p. 55 |
Cap. V. De praedicamentis generatim | p. 56 |
Art. I. Utilitas praedicamentorum, et ratio ipsa instituendi | p. 56 |
Art. II. Ex quibus et quae fiunt praedicamenta | p. 57 |
Art. III. De entis divisione praedicamenta | p. 62 |
Art. IV. De varia praedicamentorum constitutione | p. 66 |
Cap. VI. De praedicamento substantiae | p. 72 |
Art. I. Quid sit et quot modis dicitur substantia: et a quo, et ad quo | p. 72 |
Art. II. De modis essendi, in; et consequenter praedicandi | p. 80 |
Praedicamentum II. De quantitate | p. 88 |
Praedicamentum III. De forma seu figura | p. 99 |
Praedicamentum IV. Vis, vel facultas | p. 108 |
Praedicamentum V. De operatione seu actu | p. 119 |
Praedicamentum VI. De actione | p. 126 |
Praedicamentum VII. De passione | p. 132 |
Praedicamentum VIII. De similitudine | p. 141 |
Praedicamentum IX. De dissimilitudine | p. 146 |
Praedicamentum X. De circunstantia | p. 159 |
Art. XI. Appendix. Quod omnia praedicamentalia praefatis praedicamenti abunde absolvuntur: et in quibus Aristoteles deficit aut superfluit | p. 169 |
Cap. VII. De arte divisiva | p. 171 |
Art. I. De divisione totius quantitativa | p. 173 |
Art. II. De divisione totius integralis | p. 173 |
Art. III. De divisione totius potestativi | p. 177 |
Art. IV. De totius universalis distinctione, et prius de aequivoco, metaphorico, et analogo | p. 179 |
Art. V. Methodus distinguendi specialissima in variis artibus, et de divisione, et collectione scientifica inventoris, et doctoris: notabilis consideratio | p. 181 |
Art. VI. De distinctionum ratione, et multiplicitate | p. 182 |
Cap.VIII. De arte definitiva | p. 189 |
Art. I. Duplex definitio | p. 189 |
Art. II. Quidditas definitionis secundum nomen et rem | p. 191 |
Art. III. Sicuti vocabuli, ita definitiones fieri ex his, quae sentimus, et transferri ad insensilia | p. 191 |
Art. IV. Vocabula esse definitiones secundum naturam, non autem secundum nos | p. 192 |
Art. V. Definitionem esse epilogum, considerabilium circa rem unamquamque, et quod eis per sensum colligitur | p. 293 |
Art. VI. Quomodo definitio constat ex similitudine, et dissimilitudine, hoc est ex genere et differentia, essentialibus, et proximis; non accidentalibus, et remotis, nisi ex defectu | p. 294 |
Art. VII. Definientem debere causas rei definiendae nosse, et apponere quascqunque habet | p. 296 |
Art. VIII. Quod causa activa, et finalis non ponuntur in definitione, ut extrinsecae. Et quare ex formalibus fieri dumtaxta consuevit | p. 297 |
Art.IX. Error alius in definiendo | p. 298 |
Art. X. Varius modus definiendi: quia varius modus essendi | p. 298 |
\ Art. XI. Quod etiam nonentium et compositorum per se, et per accidens, fit definitio contra Aristotelem deducitur | p. 300 |
Art. XII. Singularia quoque definibilia contra Aristotelis dogma patet | p. 301 |
Art. XIII. De ordine partium definitionis | p. 302 |
Art. XIV. De convertibilitate, et equalitate definitionis, et definiti | p. 303 |
Art. XV. Dubitatio super convertibilitate, et solutio | p. 303 |
Art. XVI. De definitio simplicium et compositorum et generalissimorum, et Dei, consideratio | p. 304 |
Art. XVII. Definitionem non admittere aequivoca vocabula, neque metaphorica, neque negationem. Et quo pacto definiuntur analoga | p. 306 |
Art. XVIII. De descriptione | p. 308 |
Liber secundus | |
Proemium. Dicendum esse de oratione , suisque partibus, mundi partibus correspondentibus | p. 311 |
Cap. I. | |
Art. I. De nomine | p. 313 |
Art. II. De verbo | p. 315 |
Art. III. De partecipio | p. 318 |
Art. IV. De pronomine | p. 318 |
Art. V. De adverbio | p. 319 |
Art. VI. De praepositione seu adnomine | p. 320 |
Art.VII. De coniunctione | p. 320 |
Cap. II. | |
Art. I. De oratione | p. 321 |
Art. II. Divisio orationis | p. 322 |
Art. III. Divisio orationis perfectae et imperfectae | p. 323 |
Cap. III. | |
Art. I. De propositione | p. 324 |
Art. II. Divisio prima propositionis secundum qualitatem | p. 325 |
Art. III. Secunda divisio | p. 326 |
Art. IV. Tertia divisio propositionis, secundum eius entitatem | p. 326 |
Art. V. Quarta divisio propositionis in quantitate | p. 327 |
Art. VI. De propositionibus quantis | p. 328 |
Art. VII. De propositionibus non quantis | p. 329 |
Art. VIII. De propositionum radicali essentia ad significandum, quae dicitur materia non earum, sed in qua ipsae fiunt | p. 330 |
Art. IX. De propositione composita | p. 331 |
Art. X. Propositionis, ex puritate, et qualificatione terminorum | p. 335 |
Cap. IV. De passionibus propositionum | |
Art. I. De oppositione propositionum categoricarum | p. 336 |
Art. II. De oppositione contrariarum | p. 337 |
Art. III. De oppositione contradictoriarum | p. 338 |
Art. IV. De oppositione subcontrariarum | p. 338 |
Art. V. De oppositione subalternarum | p. 338 |
Art. VI. De omnibus dictis oppositionibus formatur subsequens figura in triplici materia. Scilicet, necessaria, contingenti et repugnanti | p. 335 |
Art. VII. De habitudine oppositarum propositionum circa verum et falsum; ut de consequentis, exercendis per eas, fundamenta iactantur | p. 336 |
Art. VIII. De modalibus | p. 338 |
Art. IX. De modis compositionis, modalem propositionem constituentibus | p. 339 |
Art. X. Cur non omnes modi compositionis modalem faciunt propositionem | p. 339 |
Art. XI. De oppositione modalium, ex modis potestativi | p. 340 |
Art. XII. Notabile de vero et bono modaliter | p. 342 |
Art. XIII. De constitutione modali, et de sensu diviso, et composito | p. 342 |
Art. XIV. De veritate et falsitate modalium | p. 343 |
Cap. V. | |
Art. I. De aequipollentia propositionum | p. 345 |
Art. II. Regulae de aequipollentiis categoricarum | p. 345 |
Art. III. Dubitatio de aequipollentiis subcontrariarum | p. 347 |
Art. IV. De aequipollentia modalium potestativi | p. 347 |
Art. V. Regulae aequipollentia modalium potestativi | p. 348 |
Art. VI. De aequipollentia modalium volitivi, et reductione ad modos potestativi | p. 351 |
Cap. VI. | |
Art. I. De suppositione | p. 351 |
Art. II. Divisio suppositio | p. 352 |
Cap. VII. | |
Art. I. De ampliatione, et restrictione | p. 357 |
Art. II. Ad quod sit ampliatio et restrictio | p. 357 |
Art. III. Regula I | p. 357 |
Art. IV. Praeceptum ad cognoscendum suppositionem ex praedicato et copula | p. 359 |
Cap.VIII. | |
Art. I. De conversione | p. 360 |
Art. II. Species conversionis | p. 360 |
Art. III. De utilibus conversionibus ad consequentias | p. 361 |
Liber tertius | |
Cap. I. | |
Art. I. De argumentatione | p. 363 |
Art. II. Species argumentationis secundum formae varietatem | p. 364 |
Cap. II. | |
Art.I. De indicatione, seu demonstratione | p. 364 |
Art. II. De syllogismo sensato quo probatur singularis propositio indefinita, et particularis | p. 365 |
Cap. III. | |
Art. I. De inductione qua probatur universalis | p. 366 |
Cap. IV. De expositione | |
Art. I. De universalis expositione | p. 367 |
Art. II. De probatione propositionum nullius quantitatis | p. 368 |
Art. III. De probatione modalium | p. 370 |
Art. IV. De probatione aliquorum terminorum | p. 370 |
Art. V. De prob. comparativorum et superlativorum | p. 372 [370] |
Art. VI. De probatione officiabilis et descriptibilis | p. 373 [371] |
Cap. V. De consequentia | |
Art. I. Definitio | p. 374 |
Art. II. De consequentia conversionum | p. 375 [373] |
Art. III. De consequentiarum connexione, vi, et regulis | p. 376 [374] |
Art. IV. De consequentia propositionum non quantarum | p. 377 [375] |
Art. V [VI]. Aliae regulae proficuae | p. 380 [378] |
Art. VI [VII]. De consequentiis complexarum propositionum, et hypotheticarum | p. 381 [379] |
Cap. VI. De syllogismo intellectivo | |
Art. I. De fundamento syllogismorum, et de quidditate, et forma ipsorum | p. 382 [384] |
Art. II. De quatruplici forma syllogismorum: quas figurae similitudinarie dicunt | p. 385 [383] |
Art. III. De modis figurarum variis | p. 386 [384] |
Art. IV. Declaratio modorum | p. 387 [385] |
Art. V. De formatione syllogismorum in modis directis primae figurae | p. 388 [386] |
Art. VI. De modis indirectis in prima figura | p. 389 [387] |
Art. VII. De reductione omnium modorum ad quatuor modos primae figurae, conversionem | p. 390 [388] |
Art. VIII. De syllogizandi ratione in modis secundae figurae | p. 391 [389] |
Art. IX. De conversione per impossibile | p. 391 [389] |
Art. X. De tertiae figurae syllogismis, et modis | p. 392 [390] |
Art. XI. De quarta figura: et modis in ea syllogizandi | p. 393 [391] |
Art. XII. Definitio quartae figurae | p. 394 [392] |
Art. XIII. De aliis generibus, syllogismorum non simplicium | p. 394 [392] |
Art. XIV. De argumento redargutivo | p. 395 [393] |
Cap. VII. De enthimemate | p. 395 [393] |
Cap. VIII. De exemplo | p. 396 [394] |
Cap. IX. De variis speciebus argumentationis ex materia et effectibus | |
Art. I. Distinctio et definitio specierum argumentationis | p. 398 [396] |
Art. II. Quid sit scire, et quod res nullas, nec earum causas perfecta scire possimus | p. 399 [397] |
Art. III. Neque procedi in infinitum demonstrando, neque circuli uniformi, sed difformi aliquando | p. 401 [399] |
Cap. X. | |
Art.I. De demonstratione | p. 402 [400] |
Art. II. De duplici sensata demonstratione | p. 402 [400] |
Art. III. Ex sensitiva demonstratione oriri intellectivam | p. 403 [401] |
Art. IV. Sentire esse scire, et Aristoteles dum id negare, secum et cum naturae decretis pugnare | p. 404 [402] |
Art. V. Nec Platonem rite ostendisse scientiam a sensu non haberi, aut sentire non esse scire | p. 408 [406] |
Art. VI. Scientiam esse de singularibus et corruptibilibus et congentibus et fortuitis saepe certiorem nobis quam dc universalibus aeternis et necessariis | p. 412 [410] |
Art. VII. De praecognitis ante demonstrationem, et de praecognitionibus | p. 414 [412] |
Cap. XI. | |
Art. I. Divisio demonstrationis in propter quid, et quia, et a signo | p. 417 [415] |
Cap. XII. De demonstratione propter quid | |
Art. I. Quibus ex causis procedi demonstratio potissima propter quid | p. 418 [416] |
Art. II. Conditiones demonstrationis Aristotelicae requiri ad noscendum solam passionem de subiecto, quae per sensatam etiam noscitur. Item sensatam esse potiorem et priorem et certiorem, et requiri ad scientiae compositas multo plura, quam eius demonstratio fert | p. 420 [418] |
Cap.XIII. | |
Art. I. De demonstratione quia | p. 422 [420] |
Art. II. Demonstratio a causa remota non est quia, sed propter quid licet minus efficaciter | p. 423 [421] |
Cap. XIV. De demonstratione a signo | p. 424 [422] |
Cap. XV. De scientiis compositis | |
Art. I. De propositionibus communibus cunctis scientiis: et de propriis cuiuslibet scientiae; unde procedit demonstratio | p. 425 [423] |
Art. II. Quo pacto principia communi intrent demonstrationem scientiarum particularium | p. 426 [424] |
Art. III. Quod non licet de genere in genus scientiarum transire, neque ex parte subiecti, neque praedicati, neque medii termini; sed ex propriis probandum esse | p. 427 [425] |
Art. IV. De scientiis communibus, et particularibis, et principalibus et instrumentalibus, et subalternatibus et subalternatibus | p. 428 [426] |
Art. V. Quas ob causas variae sint scientiae et aliae communes. Aliae particulares et de ipsarum dignitate usu et origine | p. 431 [429] |
Art. VI. Quod obiecta, et modus considerandi, et principia, ut scibilis, et finis, et usus, distinguunt, et constituunt scientias humanas | p. 433 [431] |
Art. VII. Mathematicas non esse prestaentiores physicis scientiis contra Aristotelem | p. 435 [433] |
Art. VIII. Aristotelis rationes probantes mathematicas esse certiores et firmiores | p. 436 [434] |
Art. IX. Responsio ad praefatas Aristotelicas rationes | p. 435 [437] |
Art. X. Physicas scientias mathematicis prestantiores esse, quoniam a causis procedunt. Mathematicae autem a signo, et has esse propter illas, et non e contra | p. 438 [436] |
Cap. XVI. | |
Pars I. | |
Art. I. De argumento sophistico | p. 440 [438] |
Art. II. De qua fallacia dicendum hic | p. 442 [440] |
Art. III. Metae in quas sophista conatur perducere disputantem | p. 442 [440] |
Art. IV. De apparentia et existentia sophistarum | p. 442 [440] |
Pars II. De fallacia in dictione | |
Art. I. De fallacia figurae dictionis | p. 443 [441] |
Art. II. De fallacia accentus | p. 444 [442] |
Art. III. De fallacia aequivocationis | p. 444 [442] |
Art. IV. De fallacia amphibologiae | p. 445 [443] |
Art. V. De fallacia compositionis, et divisionis | p. 445 [443] |
Pars III. De fallacia extra dictionem | |
Art. I. De fallacia accidentis | p. 446 [444] |
Art. II. De fallacia secundum quid et sempliciter | p. 447 [445] |
Art. III. De fallacia petitionis principii | p. 447 [445] |
Art. IV. De fallacia consequentis | p. 448 [446] |
Art. V. De fallacia secundum ut causam ut causam | p. 449 [447] |
Art. VI. De fallacia secundum plures interrogationes ut unam | p. 450 [448] |
Art. VII. De fallacia contradictionis ignoratae | p. 450 [448] |
Cap. XVII. De topicis ad argumentum probabile suspicativum, et testificatium | |
Pars I. | |
Art. I. Dicendum esse de argumentis probabiliter, et credibiliter, et suspicabiliter probantibus | p. 452 [450] |
Art. II. De probabilibus multipliciter | p. 453 [451] |
Art. III. De axiomatis, thesibus, hypothesibus et paradoxis | p. 454 [452] |
Art. IV. Propositiones dialecticas non esse tantum quatuor, sed duodecim | p. 455 [453] |
Art. V. Definitionis, proprii, generis, et accidentis, certitudinem ex superioribus haberi; neque in topicis inquirendum esse; sed tantum de illatione opinionis suspitionis, et fidei, per locos tractandum | p. 458 [456] |
Cap. XVII. | |
Pars II. | |
Art. I. Quaestiones de essentia, et existentia methapysice, et physice fieri: et secundum primalitates, earum obiecta, et influxus, et principia, et elementa, et causas et praedicamenta | p. 459 [457] |
Art. II. Praefatorum locorum inveniendorum universales sedes esse quatuor, testimonium, causam, effectum, et signum: et horum subdivisio | p. 460 [458] |
Cap. XVIII. | |
Art. I. De locis argumentandi per testimonium in omnibus scientiis, et negotiis humanis, et divinis | p. 462 [460] |
Art.II. Testem potentia, sapientia, et amor, dicendi verum, dignificant | p. 464 [462] |
Art. III. De testimonio in theologia | p. 468 [466] |
Art. IV. De testimonio in moralibus | p. 473 [471] |
Cap. XIX. | |
Art. I. De locis probandi per causas in omnibus scientiis | p. 472 |
Art. II. De rei natura, et accidentibus per causas | p. 474 |
Cap. XX. | |
Art. I. De locis ab effectibus | p. 477 [475] |
Cap. XXI [XVI]. | |
Art. I. De locis a signo | p. 480 [478] |
Art. II. Distinctio signorum ab effectibus in nobis | p. 480 [478] |
Art. III. Distinctio signorum ab autoribus | p. 481 [479] |
Rhetoricorum liber unus | p. 1 |
Rhetorica | |
Cap. I. | |
Art.I. Rethoricam esse instrumentum suadendi bonum secundum nos, et dissuadendi malum, et quo differat a logica, grammaticae, poetitaque deque eius subiecto, ac fine, et quid circa haec non recte senserint antiquiores | p. 3 |
Art. II. Argumenta contra praecedententem doctrinam, et responsiones pro rhetorica nostra, non pro ethnicorum | p. 7 |
Art. III. Rhetorem considerare bonum et malum, non secundum se, neque secundum res alias, sed secundum nos; non agendo, nec docendo, ut medicus et moralis, sed persuadendo, et dissuadendo | p. 11 |
Cap. II. | |
Art. I. Neque omnem quaestionem esse materiam rhetoricae: neque quaestiones speciales esse trium generem videlicet iudicialis, demonstrativi et deliberativi, ut Cicero putat | p. 13 |
Cap. III. | |
Art. I. Rethoricam esse quodammodo, magiae portiunculam, quae affectus animae moderatur, et per ipsos voluntatem ciet ad quaecumque, vel sequenda, vel fugienda. Et quae requiruntur in oratore; et auditoribus: et in oratione | p. 15 |
Cap. IV. | |
Art. I. De naturali potentia oratoris, et de impotentia, et huius cura, ut solertia, loquacitate, memoria, pronunciatione, et vehementia, in afficiendo per sermonem | p. 16 |
Art. II. De oratoris probitate ad suadendum idonei, iuxta tertiam primalitatem; et de vitiis oppositis, per quae redditur ineptus | p. 19 |
Art. III. Oratoris sapientam consistere in omnibus scientiis, rhetorica necessariis, maxime autem oportere linguam callere, et grammaticam auditorum, et mores, et quomodo in omni genere omnium, et ordine, et status, et individuorum; eorum descriptio | p. 21 |
Art. IV. Voluntatem humanam a Deo solo physice immutari. A caelo et medicina, et stellis dispositive: ab angelis, et a rhetore persuasive, dum proponit obiecta affectionum, quibus anima assentire potest, sed plerumque assentitur: item dispositive, et compatibiliter, communicando proprios affectus per vehementia orationis et tandem ligando ipsam per rationes: et sic vincit caelum, et omnia magica instrumenta, et mundum | p. 24 |
Cap. V. | |
Art. I. Descriptio omnium affectionum humanarum, et actuum, et obiectorum earundem: ut sciat orator, quomodo, et unde excitare ipsas queat | p. 26 |
Art. II. De bono et malo, quatenus obiecta sunt voluntatis, et omnium affectionum humanarum: et bonum simpliciter esse ipsum esse, et primum ens, ergo Deum. Secundum nos, esse nostrum, nostrique conservationem. Caetera dici bona utilia, et honesta, quatenus sunt casuae aut signa, aut dispositiones ad conservationem; nec conservari miseros. Unicuique vero statui hominum reputari bonum summum suo modo, et unde orator repraesentet. Et voluptatem esse sensum boni tantum; et cur decipiat | p. 28 |
Art. III. Voluptatem non esse condistinctam ab utili, honesto: sed sensum cuiusque boni; ut dolorem cuiusque mali, secundum quid; simpliciter vero conservationis, et destructionis | p. 32 |
Art. IV. De quatruplici conservatione homini, in se, in filiis, in fama, et in Deo: et utilibus, et honestis bonis ad hillas. Et de vere bonis malisque secundum theologos. Et quomodo ex his orator | p. 33 |
Art. V. De pulchro, quatenus indicium cuiuscunque boni | p. 35 |
Cap. VI. | |
Art. I. De inventione modorum argumentandi ex praefatis obiectis voluntatis; et affectionum. Locique in Dialectica solum enumerantur | p. 36 |
Art. II. De dispositione argumentorum dictum esse in 3. dialecticae; et quas addunt rhetores, ab illis non distingui | p. 38 |
Cap. VII. | |
Art. I. Quas passiones, ex quibus locis argumentandi, et quibus rationibus in unaquaque actione orator excitare debet | p. 39 |
Art. II. De eodem in necessariis, et possibilibus, et oppositis unde suadeas | p. 40 |
Art. III. De eisdem in dubio, utrum honestum, an non | p. 41 |
Art. IV. Item in dubio; utile ne sit, an non | p. 43 |
Art. V. De laudandi vituperandique ratione secundum locos universaliter. Et specialiter de laude, et vituperio hominis, civitatis, nationis, virtutum, vitiorum, et actionum, et gestorum | p. 44 |
Art. VI. De locis, et affectionibus, et actione rhetorica in gratiarum actione, et execratione | p. 47 |
Art. VII. Exemplum consolatoriae ex eisdem: et horatoriae ad luctum | p. 48 |
Art. VIII. Exempla in accusationis, defensionis, processu oratorio, ex locis, et affectibus, etc. | p. 50 |
Art. IX. De oratione expositoria praesertim evangeliorum. Et de modo procedendi in concione ad catholicos, et haereticos, et gentiles, ex locis, etc. | p. 52 |
Cap. VIII. | |
Art. I. De amplificatione ex suis locis | p. 54 |
Art. II. De amplificatione a meliori eligibiliori et a peiori, etc. | p. 56 |
Cap. IX. | |
Art. I. De his quae exigit magia oratoria in auditoribus: et quomodo potest nolentes audire, facere ut audiant. Et de parabolarum et ostentorum usu | p. 57 |
Cap. X. De dispositione orationis eiusque partibus | |
Art. I. De exordio | p. 60 |
Art. II. De narratione bona, et vitiosa | p. 63 |
Art. III. De confirmatione | p. 64 |
Art. IV. De confutatione | p. 65 |
Art. V. De peroratione | p. 66 |
Cap. XI. | |
Art. I. Oratoris finem esse suadere: ergo necesse habet movere: ergo et prius docere; et delectare: ergo ex parte orationis etiam ista requiri. Et de orationis vita, et corpore iam, dicendum esse. Ideo de triplici figura | p. 67 |
Art. II. De vivificationibus orationis. De affectibus in oratione expressis, et delatis ad movendum per verba | p. 68 |
Art. III. De affigurationibus orationis, in quibus deferuntur iam memoratae vivificationes ad auditories | p. 72 |
Cap. XII. | |
Art. I. De elocutione oratoria. Et primo de eius congruitate, et intelligibilitate | p. 76 |
Art. II. De ornatu elocutionis oratoriae | p. 76 |
Art. III. De vocabulis propriis, novis, antiquis et usitatis. Et de ipsorum usu | p. 76 |
Art. IV. De mutuatione vocabulorum, ubi desunt propria rebus, vel, etc. sive de tropis sive de impropriis | p. 78 |
Cap. XIII. | |
Art. I. De collocatione vocabulorum iam dictorum in oratione | p. 81 |
Art. II. De periodis | p. 82 |
Art. III. De numeris orationis | p. 83 |
Poeticorum liber unus | p. 87 |
Poetica | |
Cap. I. | |
Art. I. Poeticam esse sapientis architectonici artem instrumentalem ad propinandum iucunde facile et inadvertenter verum bonumque nolentibus et incapacibus; idque metro et ideatione exempli efficere. Nec voluptatem esse finem gratia cuius, sed quo, ipsius poetae. Differentiaque illius a caeteris scientiis vocalibus | p. 89 |
Cap. II. | |
Art. I. Nec recte, nec sufficienter Aristotelem docuisse, quod naturale sit nobis metrum, et imitatio: nec aphrodiensem asseclam praeterea nec voluptatem esse motum, et affectionem totam simul in naturam proficiscentem, ut Aristotele docet | p. 93 |
Art. II. Voluptatem esse effectionem, sequentem sensum boni coniuncti nobis. Bonum esse id, quod nos conservat quacunque conservatione: et imitationem propterea esse voluptuosam, quoniam est artis, qua servatur humanum genus exordium et constitutio. Item quia signum sapientiae, et potentiae humanae: et non qua addiscimus imitatas res, ut Aristotele putat, nisi per accidens. Melodiam vero ac metrum non esse iocunda quia sunt imitationes, ut ille ait: sed quia spiritum in suo esse, et ratione servant immediate non quia sign aut principium bonorum, nisi per accidens. Et de efficacitate musicae carminis. Et quod non sit eadem nobis et mundo, et rebus aliis, etc. | p. 96 |
Art. III. Si finis poetae esset delectatio, et non utilitas, recte fecerunt qui carmina docta, et indocta ex nefandis amoribus condiderunt. At voluptas non est finis artis. Neque amor nefarius nec melodia artem poetae commendant: quoniam per se, et ab extrinseco delectant. Voluptas autem, poeticae effectus, alia est, ex qua laudem meretur poeta ab intrinseco | p. 102 |
Art. IV. Voluptatem in ultimo fine tantum propter se esse, in mediis vero, et in cunctis rebus humanis, alterius boni gratia praelibari, omniaque boni esse conservationis causas, aut dispositionis, aut indicia, ideo sensum eorum esse voluptatem. Errare autem homines, qui ipsam praeripiunt, non praelibant: in mediis ponunt finem, ideoque ad finem non pervenire. Nec utilia, nec honesta propter se expeti.Probaturque universaliter in cunctis. Iterumque quid sit voluptas | p. 104 |
Art. V. Probatur universaliter, quod omnis iucunditas sit a bono, vel propter bonum utile honestumque, et de iucundis | p. 107 |
Art. VI. Cur videatur esse aliquando iucundum separatum ab utili, et honesto, cum noscit | p. 110 |
Art. VII. Poetas ut plurimum voluptate allicere: quae est in signo boni, non in bono. Signumque boni esse pulcritudinem: ideoque de pulcro multi iuga doctrina, poetae necessaria | p. 111 |
Cap. III. | |
Art. I. Poetam indigere ad docendum facile et iucunde sermonis inversione, ut abstrusum in claro, et in iucundum in iucundo aspiciamus et doceamur. Ideoque alias esse verborum transfigurationes, ut metaphoras, antonomasias, periphrases: alias sensuum sermonis, ut ironiam, allegoriam, parabolam, enigma et fabulam. Quae fiunt deficientibus veris exemplis, ad quasi ideationes exemplorum | p. 112 |
Art. II. Poeticae magiae vim esse in attrahendo eos ad audiendum, qui nolunt audire: et in docendo eos, qui obruditatem nequeunt, aut taedio absterrentur. Item in afficiendo quacunque affectione: in rememorando praeterita utilia: in aeternando scientias, et famam | p. 115 |
Cap. IV. | |
Art. I. Imitationem non esse poetae propriam sed communem omnibus artificibus: neque finem poetae: sed suadendi boni ideas pangere: neque functionem per se, aut medium ad finem, sed per accidens, ubi vera desunt exempla. Ergo fingere imitarique ut representet; representare, ut afficiat; ut doceat, docere, ut suadet. Pluraque esse poemata, quam Aristotele ponit: nec omnia fabulosa, ut ipsi placet | p. 117 |
Art. II. Quaenam sint constitutiva essentialis poeticae differentia? Rationes Aristotelis quibus probat imitationem, et fabula esse finem, essentiam, et maximum poematis: quo differt ab historia; et scientiis omnibus | p. 118 |
Art. III. Rationes ex diametro contra Aristotelem quod fabula non constituat poesim | p. 119 |
Art. IV. Naturam esse artem Dei partecipam, idearum eius imitatricem: artem esse naturam estrinsecam, eiusque imitationem: omnes artes esse imitationes; formasque naturales habere pro ideis. Ergo non esse propriam poetae differentiam essentialem, neque maximum in poemate esse; et de quatruplici imitatione, quae sunt vocalitas, aemulatio, moralitas, exemplatio: quae omnes ad poetam spectant: sed ultimam solum ab Aristotele agnosci; nec recte poni differentiam propriam poematis; cum et dispositio illius, et metrum adhuc desideretur | p. 123 |
Art. V. Imitationem fabulosam non esse finem quo, neque gratia eius, ipsius poetae; sed tantum finem quo poematis aliquando, non semper: quoniam paramus poema imitando: et quoniam forma instrumenti non est finis agentis causae, inquirendum fuisse Aristoteli hunc finem. Neque poetae instrumenta parari ab artifice instrumentali, cuius usum ignorat; vel a principali formam non accipiat. Ergo ulteriorem finem poematis a se, vel a legislatore reipublicae oraescribi; et a tali fine formam poematis accersendam: ergo poeate Aristotelici errane prorsus a scopo | p. 126 |
Art. VI. Responsio Aristotelicorum argumenta posita in Cap. II. Art. IV. volentium absque fabula non esse poema | p. 130 |
Art. VII. Fabulas admittendas tantum, que historias non depravant: et sensum alterum habent utilem, vel quem promit in exemplo, unde doceamur effugere mala, et bona consequi: et qui poetae acceptandi, et qui expellendi, sunt de republica | p. 133 |
Cap. V. | |
Art. I. Musicam et metrum sese consequi, et a mensura operationis spiritus animalis inventa esse in ipso mundi exordio. Attamen poema non habere anti Moysem a nobis. Gentilisque poetas esse quasi degeneres prophetas. Et qua ratione et causis, et occasionibus, carmina pangere, institutum est | p. 136 |
Art. II. Fabulam a parabola: parabolam ab allegoria: allegoriam a metaphora, metaphoram a rerum similitudine, necessitate vocabulorum propriorum, aut honestorum, aut perceptibilium magis, ortum duxisse in primordiis mundi. Nec fabulam a siculis, et grecis, ut Aristoteles putat, inventam esse, sed prius et legislatoribus fuisse in usu: et quare | p. 138 |
Cap. VI. | |
Art. I. De his quae ad poetam pertinent. Poetam non modo animos, obiecta affectum proponendo, et affectus suos communicando, et rationibus ligando figuratis, ut rhetor: sed etiam exemplatis et iucundo metro propinatis; idcirco dicendum esse de his, quae ad poetam, et ad instrumentum poeticum, et auditores spectant, ut perficiatur magia poetica | p. 141 |
Art. II. Ad poetae praestantiam requiri potentiam et sapientam et probitatem; et de eius naturali potentia, et aptitudine argumentum | p. 142 |
Art. III. Sidera et naturam dispositive, intelligentias persuasive, et suggestive, Deum etiam physice aliquando appellare poetas. Et de triplici genere vatum bonorum et pravorum. Artem vero eos perpolire tantum et Aristoteles et Gentiles. Montanistas in hoc errasse | p. 143 |
Art. IV. Non modo scientiis rhetori necessariis, poetam ornatum esse oportere, sed et aliis multis, et quibus. Nec solum extrinsecus, ut Plato putat, sed intrinsecus, et qua ratione p 147 | |
Art. V. Ad poetae probitatem requiri ut plus totum quam partem amet: hinc fit, ut religionem, legem, et bonos mores, et viros, amabilia faciat: pravos autem et vitia, impietatem, execrabilia populo reddat: sit speculum et dux populorum: et quid christiani poetae plus iam peccent quam gentiles in functione sua | p. 149 |
Cap. VII. | |
Art. I. De poemate instrumento poeticae magiae. Poema oportere esse admirabile, iucundum, et a natura, et ab arte, et ex materia, et ex forma. Et quia dictum est de iucundo, de admirabili iam dicendum esse | p. 150 |
Art. II. De admirabili multiiugo ex parte materiae secundum natura, et secundum nos: hominesque iam elevandos esse ad veram admirationem | p. 151 |
Art. III. Ex forma poematis admirationem, et voluptatem trahi dupliciter, videlicet ex dispositione dicendorum in poemate, et ex forma elocutionis, Sancto Metro de quo postea dicendum. Ut recte formetur poema requirere unitatem, magnitudinem, ordinem, et ornatum | p. 155 |
Art. IV. Unitatem, magnitudinem, et qualitatem ex fine poematis haberi | p. 156 |
Art. V. De unitate | p. 156 |
Art. VI. De magnitudine | p. 157 |
Art. VII. De ordine | p. 158 |
Art. VIII. De ornatu multipliciter | p. 158 |
Cap. VIII. | |
Art. I. De poematum speciebus. Genera ac formas poematum, esse plurima, sed praecipue duodecim: et de ipsorum ratione, et inventione. Et in psalmodia David omnia reperiri, ac plura quam usus habet. Nec poetas gentium quid novum invenissse | p. 160 |
Art. II. De poemate sacro praxis | p. 166 |
Art. III. De poemate legali | p. 169 |
Art. IV. De poemate philosophico, multipliciter formabili | p. 170 |
Art. V. De bucolicis, sive poematis pastoralibus | p. 172 |
Art. VI. De georgicis poemate, seu agricolarum multiplicibus | p. 173 |
Art. VII. De poemate satyrico | p. 175 |
Art. VIII. De hymnodia, et poemate, ad laudem et hylaritatem | p. 176 |
Art. IX. De poemate heroico, sive hepopeia | p. 177 |
Art. X. De poemate elegiaco, et tragico | p. 198 |
Art. XI. De comedia | p. 207 |
Art. XII. De tragicomedia | p. 216 |
Cap. IX. De elocutione poetica | |
Art. I. Quid iam dictum sit, quae dicenda restant de elocutione. Eiusque partes esse literam, syllabam et dictionem, et orationem | p. 217 |
Art. II. De litera, eiusque caractere | p. 218 |
Art. III. De syllaba | p. 222 |
Art. IV. De dictione | p. 223 |
Art. V. De oratione | p. 224 |
Art. VI. De dictionum contexentium orationem, varietate, et usu poetico | p. 225 |
Cap. X. | |
Art. I. De carminis utilitate, et compositione ad usum, finemque suum, videlicet affectionis, accommodata. Et quare multiplex sit metris species | p. 232 |
Art. II. De hexametro, eiusque usu | p. 233 |
Art. III. De pentametro, eiusque usu | p. 234 |
Art. IV. De asclepiadeo, ab inventore sic dicto, eiusque usu | p. 234 |
Art. V. De phaleucio, eiusque usu | p. 235 |
Art. VI. De sapphico, eiusque usu | p. 235 |
Art. VII. De iambis, et aliibis pedibus, versuumque modis | p. 236 |
Art. VIII. Unde est quod pedes rite locati, non semper harmoniam efficiunt eandem. Et quomodo locandi | p. 236 |
Art. IX. Septem regulae pro carminis structura iucunde concinnanda | p. 237 |
Historiographia | p. 243 |
Cap.I. | |
Art. I. Quid sit historiagraphia, et quomodo scientiis bases supponit: nec tamen prima, sed quinta pars rationalis philosophia sit | p. 243 |
Art. II. Quid historia sit: eiusque conditiones sigillatim | p. 245 |
Art. III. De boni historiagraphi conditionibus | p. 247 |
Cap. II. | |
Art. I. De triplici genere historiarum | p. 250 |
Art. II. De historia sacra | p. 250 |
Art. III. De historia naturali | p. 252 |
Art. IV. De historia humana | p. 254 |
Art. V. De partitione historiae, dispositione, et apparatu | p. 256 |
Extract du privilege du Roy | p. 258 |
©2011-2013 ILIESI Istituto per il Lessico Intellettuale Europeo e Storia delle Idee-CNR