INDICE DETTAGLIATO

Lettera dedicatoriap. 2nn
Approbationesp. 7nn
Grammaticalium libros tresp. 8nn
Correctio erratorum in grammaticap. 9nn
Liber primus
Cap. I. De grammatica in communi
Art. I. Definitio grammaticaep. 1
Art. II. Distinctio grammaticaep. 3
Cap. II. De partibus grammaticae et obiectop. 7
Art. I. De littera prima parte grammaticaep. 8
Art. II. De syllaba, parte secunda, grammaticaep. 12
Art. III. De vocabulo, tertia parte, grammaticaep. 13
Cap.III.
Art. I. De quarta parte grammaticae, hoc est de orationep. 15
Art. II. Appendix, divisioque orationis in confusam, et distinctamp. 15
Art. III. De partibus orationis distinctaep. 16
Art. IV. Divisiop. 17
Cap. IV.
Art. I. De nominep. 17
Art. II. De nominum divisionep. 20
Art. III. Divisio II. Nominum ex quantitatep. 22
Art. IV. Tertia divisio. Nominum a numerop. 23
Art. V. Quarta divisio nominum, ex ordinep. 28
Art. VI. Quinta nominum, divisio a sexup. 30
Art. VII. Sexta divisio nominum a formationep. 31
Cap. V [IV].
Art. I. De pronominep. 37
Art. II. Assertiop. 39
Art. III. Secunda divisio ab essentiap. 40
Art. IV. Distinctio tertia ex quantitatep. 41
Art. V. Distinctio quarta ex ordinep. 42
Art. VI. Divisio quinta ex numerop. 42
Art. VII. Distinctio sexta ex sexup. 43
Art. VIII. Distinctio septima a formationep. 43
Art. IX. Propositio de declinationibus pronominump. 44
Art. X. Distinctio pronominum ex signatura, aliud demonstrativum, aliud possessivum: aliud gentilium, aliud relativump. 46
Art. XI. Definitio relativorum pronominump. 47
Cap. VI [V].
Art. I. De verbop. 50
Art. II. Distinctio verborum essentialisp. 52
Art. III. Distinctio verborum ex personisp. 54
Art. IV. Distinctio ex numero personisp. 56
Art. V. Assertio de temporibus verborump. 57
Art. VI. Divisio verborum ex ordinep. 62
Art. VII. De formatione verborump. 65
Cap. VII [VI].
Art. I. De participiop. 70
Art. II. Assertiop. 72
Art. III. De sextup. 74
Cap. VIII.
Art. I. De praepositione seu adnominep. 74
Art. II. Assertio comparativap. 75
Art. III. Distinctio praepositionum ex significationep. 76
Art. IV. Distinctio ex formationep. 78
Art. V. Distinctio ex ordinep. 78
Cap. IX [VIII].
Art. I. De adverbiop. 78
Art. II. De circunstantibus actump. 79
Art. III. De adverbiis affectivis actuump. 81
Art. IV. De ordine adverbiorump. 82
Cap. X [IX].
Art. I. De coniunctione, septima orationis partep. 83
Art. II. De coniunctionis spectantibusp. 85
Art. III. Distinctio ex ordinep. 88
Art. IV. Distinctio ex dispositionep. 88
Cap. XI [VIII].
Art. I. De oratione confusa, idest de interiectionep. 90
Art. II. De expressionibus passionump. 91
Art. III. De expressionibus notionump. 91
Art. IV. De exprimentibus affectionump. 92
Art. V. Adnotatiop. 92
Liber secundus
Proemiump. 93
Art. I. De concordantia partium in latina orationis structurap. 94
Art. II. De concordantia adiectivi cum substantivop. 97
Art. III. De concordantia relativi cum antecedente, quod refertp. 98
Cap. IV. De constructione orationis
Art. I. Ex rerum coniunctione et disiunctione per actum ortam esse constructionem orationisp. 99
Art. II. De regula verborum essentialium primum ordinem constructionis orationum ducentep. 100
Art. III. De regula verborum existentialium, secundum ordinem constructionis ducentep. 103
Art. IV. Regula verborum actuativorum, tertium ordinem constructionis ferensp. 104
Art. V. Regula de activis quartum ordinem constructionis efficientiump. 108
Art. VI. De passivorum verborum regulap. 122
Art. VII. De verbis vocatis neutro passivisp. 123
Art. VIII. De verbis vocatis neutro passivisp. 124
Art. IX. De verbis vocatis communibusp. 127
Art. X. De deponentibus verbisp. 127
Cap. V.
Art. I. De regularum constructionis verborum impersonaliump. 128
Art. II. De impersonalibus passivisp. 131
Art. III. De impersonalibus neutrisp. 131
Cap. VI.
Art. I. De verbis servilibusp. 132
Art. II. De infinitivisp. 132
Art. III. De gerundiisp. 133
Art. IV. De supinisp. 133
Art. V. De partecipiisp. 133
Cap.VII.
Art. I. De ratione comparatiuorum et superlativorump. 134
Art. II.p. 134
Art. III. De ratione participiorum, universalium, particularium et patronimicorump. 135
Cap. VIII. De figurisp. 135
Grammaticalium liber tertium
Proemiump. 137
Cap. I.
Art. I. Definitio scriptionisp. 137
Art. II. De imitatione rerum in dictionibus et scriptionibusp. 138
Art. III. Imitatio per characteresp. 139
Art. IV. De figurarump. 140
Art. V. Regula figurandarum literarump. 141
Cap. II.
Art. I. De ratione scribendi per usitatas literasp. 142
Art. II. De partitione et perspicuitate per puncta, lineasque ostensap. 145
Cap. III.
Art. I. De lectionep. 147
Art. II. Praeceptump. 148
Cap. IV. De explicatione sermonum grammaticalip. 149
Cap. V. Appendix de philosophicae linguae institutionep. 152
Logicorum libri
Dialecticae liber primus
Cap. I. Definitio dialecticaep. 2
Art. I. Dialectica est ars seu instrumentum rationale sapientis; quo sermocinationem in omni scientia moderaturp. 2
Art. II. Distinctiop. 6
Art. III. De obiectop. 7
Cap. II.
Art. I. De arte definitiva dicendum essep. 7
Art. II. Divisiop. 8
Art. III. Ordinis assertiop. 9
Art. IV. Finis inventivae scientiae est principium doctrinalis, ideo termini sunt semina, definitiones vero principia doctrinalium; inventio spectat ad Metaphysicum, doctrina ad Logicum, utraque enim facultas est universalisp. 10
Cap. III.
Art. I. De terminisp. 11
Art. II. Divisio Ip. 13
Art. III. Subdivisio termini ad placitump. 14
Art. IV. Subdivisio cathegorematicorump. 17
Art. V. Subdivisio terminorum ad placitump. 20
Art. VI. Terminorum abstractorum alius praecedit concretum, et signat ideam, et rem ex toto sicut humanitas et veritas. Alius subsequitur, et signat idealitatem, et quasi ex parte, ut veracitas, entitas, realitasp. 22
Art. VII. Terminorum cathegoricorum, alius incomplexus, alius complexus. Incomplexus est ille, qui unum significat, ut dictio, homo, sapis, signifer, summus Pontifex. Complexus vero plurium significata complectitur, ut hominem esse album, et talis est quasi oratiop. 22
Art. VIII. Terminorum cathegoricorum alius communis alius singularis. Terminus communis est qui de pluribus dicitur, ut homo dicitur de Petro et Paulo et Thoma: et aqua de hac aqua, et de illa, et de ista: et fit ab intellectu plura similia uno nomine notante. Terminus singularis dicitur de uno solo individuo: ut hic homo est Petrus, et Petrus est hoc album: et fit ab intellectu rem unam proprio nomine notante aut commune contrahente. Dicitur enim individuum, seu singulare, seu persona, per nomen discretum, ut Petrus: et per terminum communem cum pronomine demonstrativo: demonstramus enim digito singulare, ut hic homo, ille equus: et per cirumlocutionem, ut filius Ianuarii, si Ianuarius habet unicum filium: et per notam Logicam, ly, ut ly, homo est singulare, quoniam intelligitur materialiter non res, sed hic terminus homo. Aliquis homo vero est indivuduum vagum, et dicitur de pluribusp. 23
Art. IX. Terminorum communium, alius aequivocus: alius metaphoricus: alius univocus: alius analogus: alius synonimus: seu aequipollensp. 25
Cap.IV.
Art. I. De universalibus praedicabilibus per methodum notionum collectivamp. 27
Art. II. Universale sumitur multipliciter, et qui fiat universale praedicatump. 27
Art. III. De transcendentep. 32
Art. IV. De generep. 36
Art. V. De speciep. 38
Art. VI. De individuo vagop. 42
Art. VII. De praedicabilibus, quae possunt esse communia et singulariap. 43
Art. VIII. De definitione ut praedicabilep. 47
Art. IX. De proprio, deque multiplicitate proprietatump. 47
Art. X. De accidentip. 51
Art. XI. De praedicabilibus negativis, et de repugnanti praedicabilip. 55
Cap. V. De praedicamentis generatimp. 56
Art. I. Utilitas praedicamentorum, et ratio ipsa instituendip. 56
Art. II. Ex quibus et quae fiunt praedicamentap. 57
Art. III. De entis divisione praedicamentap. 62
Art. IV. De varia praedicamentorum constitutionep. 66
Cap. VI. De praedicamento substantiaep. 72
Art. I. Quid sit et quot modis dicitur substantia: et a quo, et ad quop. 72
Art. II. De modis essendi, in; et consequenter praedicandip. 80
Praedicamentum II. De quantitatep. 88
Praedicamentum III. De forma seu figurap. 99
Praedicamentum IV. Vis, vel facultasp. 108
Praedicamentum V. De operatione seu actup. 119
Praedicamentum VI. De actionep. 126
Praedicamentum VII. De passionep. 132
Praedicamentum VIII. De similitudinep. 141
Praedicamentum IX. De dissimilitudinep. 146
Praedicamentum X. De circunstantiap. 159
Art. XI. Appendix. Quod omnia praedicamentalia praefatis praedicamenti abunde absolvuntur: et in quibus Aristoteles deficit aut superfluitp. 169
Cap. VII. De arte divisivap. 171
Art. I. De divisione totius quantitativap. 173
Art. II. De divisione totius integralisp. 173
Art. III. De divisione totius potestativip. 177
Art. IV. De totius universalis distinctione, et prius de aequivoco, metaphorico, et analogop. 179
Art. V. Methodus distinguendi specialissima in variis artibus, et de divisione, et collectione scientifica inventoris, et doctoris: notabilis consideratiop. 181
Art. VI. De distinctionum ratione, et multiplicitatep. 182
Cap.VIII. De arte definitivap. 189
Art. I. Duplex definitiop. 189
Art. II. Quidditas definitionis secundum nomen et remp. 191
Art. III. Sicuti vocabuli, ita definitiones fieri ex his, quae sentimus, et transferri ad insensiliap. 191
Art. IV. Vocabula esse definitiones secundum naturam, non autem secundum nosp. 192
Art. V. Definitionem esse epilogum, considerabilium circa rem unamquamque, et quod eis per sensum colligiturp. 293
Art. VI. Quomodo definitio constat ex similitudine, et dissimilitudine, hoc est ex genere et differentia, essentialibus, et proximis; non accidentalibus, et remotis, nisi ex defectup. 294
Art. VII. Definientem debere causas rei definiendae nosse, et apponere quascqunque habetp. 296
Art. VIII. Quod causa activa, et finalis non ponuntur in definitione, ut extrinsecae. Et quare ex formalibus fieri dumtaxta consuevitp. 297
Art.IX. Error alius in definiendop. 298
Art. X. Varius modus definiendi: quia varius modus essendip. 298
\ Art. XI. Quod etiam nonentium et compositorum per se, et per accidens, fit definitio contra Aristotelem deduciturp. 300
Art. XII. Singularia quoque definibilia contra Aristotelis dogma patetp. 301
Art. XIII. De ordine partium definitionisp. 302
Art. XIV. De convertibilitate, et equalitate definitionis, et definitip. 303
Art. XV. Dubitatio super convertibilitate, et solutiop. 303
Art. XVI. De definitio simplicium et compositorum et generalissimorum, et Dei, consideratiop. 304
Art. XVII. Definitionem non admittere aequivoca vocabula, neque metaphorica, neque negationem. Et quo pacto definiuntur analogap. 306
Art. XVIII. De descriptionep. 308
Liber secundus
Proemium. Dicendum esse de oratione , suisque partibus, mundi partibus correspondentibusp. 311
Cap. I.
Art. I. De nominep. 313
Art. II. De verbop. 315
Art. III. De partecipiop. 318
Art. IV. De pronominep. 318
Art. V. De adverbiop. 319
Art. VI. De praepositione seu adnominep. 320
Art.VII. De coniunctionep. 320
Cap. II.
Art. I. De orationep. 321
Art. II. Divisio orationisp. 322
Art. III. Divisio orationis perfectae et imperfectaep. 323
Cap. III.
Art. I. De propositionep. 324
Art. II. Divisio prima propositionis secundum qualitatemp. 325
Art. III. Secunda divisiop. 326
Art. IV. Tertia divisio propositionis, secundum eius entitatemp. 326
Art. V. Quarta divisio propositionis in quantitatep. 327
Art. VI. De propositionibus quantisp. 328
Art. VII. De propositionibus non quantisp. 329
Art. VIII. De propositionum radicali essentia ad significandum, quae dicitur materia non earum, sed in qua ipsae fiuntp. 330
Art. IX. De propositione compositap. 331
Art. X. Propositionis, ex puritate, et qualificatione terminorump. 335
Cap. IV. De passionibus propositionum
Art. I. De oppositione propositionum categoricarump. 336
Art. II. De oppositione contrariarump. 337
Art. III. De oppositione contradictoriarump. 338
Art. IV. De oppositione subcontrariarump. 338
Art. V. De oppositione subalternarump. 338
Art. VI. De omnibus dictis oppositionibus formatur subsequens figura in triplici materia. Scilicet, necessaria, contingenti et repugnantip. 335
Art. VII. De habitudine oppositarum propositionum circa verum et falsum; ut de consequentis, exercendis per eas, fundamenta iactanturp. 336
Art. VIII. De modalibusp. 338
Art. IX. De modis compositionis, modalem propositionem constituentibusp. 339
Art. X. Cur non omnes modi compositionis modalem faciunt propositionemp. 339
Art. XI. De oppositione modalium, ex modis potestativip. 340
Art. XII. Notabile de vero et bono modaliterp. 342
Art. XIII. De constitutione modali, et de sensu diviso, et compositop. 342
Art. XIV. De veritate et falsitate modaliump. 343
Cap. V.
Art. I. De aequipollentia propositionump. 345
Art. II. Regulae de aequipollentiis categoricarump. 345
Art. III. Dubitatio de aequipollentiis subcontrariarump. 347
Art. IV. De aequipollentia modalium potestativip. 347
Art. V. Regulae aequipollentia modalium potestativip. 348
Art. VI. De aequipollentia modalium volitivi, et reductione ad modos potestativip. 351
Cap. VI.
Art. I. De suppositionep. 351
Art. II. Divisio suppositiop. 352
Cap. VII.
Art. I. De ampliatione, et restrictionep. 357
Art. II. Ad quod sit ampliatio et restrictiop. 357
Art. III. Regula Ip. 357
Art. IV. Praeceptum ad cognoscendum suppositionem ex praedicato et copulap. 359
Cap.VIII.
Art. I. De conversionep. 360
Art. II. Species conversionisp. 360
Art. III. De utilibus conversionibus ad consequentiasp. 361
Liber tertius
Cap. I.
Art. I. De argumentationep. 363
Art. II. Species argumentationis secundum formae varietatemp. 364
Cap. II.
Art.I. De indicatione, seu demonstrationep. 364
Art. II. De syllogismo sensato quo probatur singularis propositio indefinita, et particularisp. 365
Cap. III.
Art. I. De inductione qua probatur universalisp. 366
Cap. IV. De expositione
Art. I. De universalis expositionep. 367
Art. II. De probatione propositionum nullius quantitatisp. 368
Art. III. De probatione modaliump. 370
Art. IV. De probatione aliquorum terminorump. 370
Art. V. De prob. comparativorum et superlativorump. 372 [370]
Art. VI. De probatione officiabilis et descriptibilisp. 373 [371]
Cap. V. De consequentia
Art. I. Definitiop. 374
Art. II. De consequentia conversionump. 375 [373]
Art. III. De consequentiarum connexione, vi, et regulisp. 376 [374]
Art. IV. De consequentia propositionum non quantarump. 377 [375]
Art. V [VI]. Aliae regulae proficuaep. 380 [378]
Art. VI [VII]. De consequentiis complexarum propositionum, et hypotheticarump. 381 [379]
Cap. VI. De syllogismo intellectivo
Art. I. De fundamento syllogismorum, et de quidditate, et forma ipsorump. 382 [384]
Art. II. De quatruplici forma syllogismorum: quas figurae similitudinarie dicuntp. 385 [383]
Art. III. De modis figurarum variisp. 386 [384]
Art. IV. Declaratio modorump. 387 [385]
Art. V. De formatione syllogismorum in modis directis primae figuraep. 388 [386]
Art. VI. De modis indirectis in prima figurap. 389 [387]
Art. VII. De reductione omnium modorum ad quatuor modos primae figurae, conversionemp. 390 [388]
Art. VIII. De syllogizandi ratione in modis secundae figuraep. 391 [389]
Art. IX. De conversione per impossibilep. 391 [389]
Art. X. De tertiae figurae syllogismis, et modisp. 392 [390]
Art. XI. De quarta figura: et modis in ea syllogizandip. 393 [391]
Art. XII. Definitio quartae figuraep. 394 [392]
Art. XIII. De aliis generibus, syllogismorum non simpliciump. 394 [392]
Art. XIV. De argumento redargutivop. 395 [393]
Cap. VII. De enthimematep. 395 [393]
Cap. VIII. De exemplop. 396 [394]
Cap. IX. De variis speciebus argumentationis ex materia et effectibus
Art. I. Distinctio et definitio specierum argumentationisp. 398 [396]
Art. II. Quid sit scire, et quod res nullas, nec earum causas perfecta scire possimusp. 399 [397]
Art. III. Neque procedi in infinitum demonstrando, neque circuli uniformi, sed difformi aliquandop. 401 [399]
Cap. X.
Art.I. De demonstrationep. 402 [400]
Art. II. De duplici sensata demonstrationep. 402 [400]
Art. III. Ex sensitiva demonstratione oriri intellectivamp. 403 [401]
Art. IV. Sentire esse scire, et Aristoteles dum id negare, secum et cum naturae decretis pugnarep. 404 [402]
Art. V. Nec Platonem rite ostendisse scientiam a sensu non haberi, aut sentire non esse scirep. 408 [406]
Art. VI. Scientiam esse de singularibus et corruptibilibus et congentibus et fortuitis saepe certiorem nobis quam dc universalibus aeternis et necessariisp. 412 [410]
Art. VII. De praecognitis ante demonstrationem, et de praecognitionibusp. 414 [412]
Cap. XI.
Art. I. Divisio demonstrationis in propter quid, et quia, et a signop. 417 [415]
Cap. XII. De demonstratione propter quid
Art. I. Quibus ex causis procedi demonstratio potissima propter quidp. 418 [416]
Art. II. Conditiones demonstrationis Aristotelicae requiri ad noscendum solam passionem de subiecto, quae per sensatam etiam noscitur. Item sensatam esse potiorem et priorem et certiorem, et requiri ad scientiae compositas multo plura, quam eius demonstratio fertp. 420 [418]
Cap.XIII.
Art. I. De demonstratione quiap. 422 [420]
Art. II. Demonstratio a causa remota non est quia, sed propter quid licet minus efficaciterp. 423 [421]
Cap. XIV. De demonstratione a signop. 424 [422]
Cap. XV. De scientiis compositis
Art. I. De propositionibus communibus cunctis scientiis: et de propriis cuiuslibet scientiae; unde procedit demonstratiop. 425 [423]
Art. II. Quo pacto principia communi intrent demonstrationem scientiarum particulariump. 426 [424]
Art. III. Quod non licet de genere in genus scientiarum transire, neque ex parte subiecti, neque praedicati, neque medii termini; sed ex propriis probandum essep. 427 [425]
Art. IV. De scientiis communibus, et particularibis, et principalibus et instrumentalibus, et subalternatibus et subalternatibusp. 428 [426]
Art. V. Quas ob causas variae sint scientiae et aliae communes. Aliae particulares et de ipsarum dignitate usu et originep. 431 [429]
Art. VI. Quod obiecta, et modus considerandi, et principia, ut scibilis, et finis, et usus, distinguunt, et constituunt scientias humanasp. 433 [431]
Art. VII. Mathematicas non esse prestaentiores physicis scientiis contra Aristotelemp. 435 [433]
Art. VIII. Aristotelis rationes probantes mathematicas esse certiores et firmioresp. 436 [434]
Art. IX. Responsio ad praefatas Aristotelicas rationesp. 435 [437]
Art. X. Physicas scientias mathematicis prestantiores esse, quoniam a causis procedunt. Mathematicae autem a signo, et has esse propter illas, et non e contrap. 438 [436]
Cap. XVI.
Pars I.
Art. I. De argumento sophisticop. 440 [438]
Art. II. De qua fallacia dicendum hicp. 442 [440]
Art. III. Metae in quas sophista conatur perducere disputantemp. 442 [440]
Art. IV. De apparentia et existentia sophistarump. 442 [440]
Pars II. De fallacia in dictione
Art. I. De fallacia figurae dictionisp. 443 [441]
Art. II. De fallacia accentusp. 444 [442]
Art. III. De fallacia aequivocationisp. 444 [442]
Art. IV. De fallacia amphibologiaep. 445 [443]
Art. V. De fallacia compositionis, et divisionisp. 445 [443]
Pars III. De fallacia extra dictionem
Art. I. De fallacia accidentisp. 446 [444]
Art. II. De fallacia secundum quid et sempliciterp. 447 [445]
Art. III. De fallacia petitionis principiip. 447 [445]
Art. IV. De fallacia consequentisp. 448 [446]
Art. V. De fallacia secundum ut causam ut causamp. 449 [447]
Art. VI. De fallacia secundum plures interrogationes ut unamp. 450 [448]
Art. VII. De fallacia contradictionis ignorataep. 450 [448]
Cap. XVII. De topicis ad argumentum probabile suspicativum, et testificatium
Pars I.
Art. I. Dicendum esse de argumentis probabiliter, et credibiliter, et suspicabiliter probantibusp. 452 [450]
Art. II. De probabilibus multipliciterp. 453 [451]
Art. III. De axiomatis, thesibus, hypothesibus et paradoxisp. 454 [452]
Art. IV. Propositiones dialecticas non esse tantum quatuor, sed duodecimp. 455 [453]
Art. V. Definitionis, proprii, generis, et accidentis, certitudinem ex superioribus haberi; neque in topicis inquirendum esse; sed tantum de illatione opinionis suspitionis, et fidei, per locos tractandump. 458 [456]
Cap. XVII.
Pars II.
Art. I. Quaestiones de essentia, et existentia methapysice, et physice fieri: et secundum primalitates, earum obiecta, et influxus, et principia, et elementa, et causas et praedicamentap. 459 [457]
Art. II. Praefatorum locorum inveniendorum universales sedes esse quatuor, testimonium, causam, effectum, et signum: et horum subdivisiop. 460 [458]
Cap. XVIII.
Art. I. De locis argumentandi per testimonium in omnibus scientiis, et negotiis humanis, et divinisp. 462 [460]
Art.II. Testem potentia, sapientia, et amor, dicendi verum, dignificantp. 464 [462]
Art. III. De testimonio in theologiap. 468 [466]
Art. IV. De testimonio in moralibusp. 473 [471]
Cap. XIX.
Art. I. De locis probandi per causas in omnibus scientiisp. 472
Art. II. De rei natura, et accidentibus per causasp. 474
Cap. XX.
Art. I. De locis ab effectibusp. 477 [475]
Cap. XXI [XVI].
Art. I. De locis a signop. 480 [478]
Art. II. Distinctio signorum ab effectibus in nobisp. 480 [478]
Art. III. Distinctio signorum ab autoribusp. 481 [479]
Rhetoricorum liber unusp. 1
Rhetorica
Cap. I.
Art.I. Rethoricam esse instrumentum suadendi bonum secundum nos, et dissuadendi malum, et quo differat a logica, grammaticae, poetitaque deque eius subiecto, ac fine, et quid circa haec non recte senserint antiquioresp. 3
Art. II. Argumenta contra praecedententem doctrinam, et responsiones pro rhetorica nostra, non pro ethnicorump. 7
Art. III. Rhetorem considerare bonum et malum, non secundum se, neque secundum res alias, sed secundum nos; non agendo, nec docendo, ut medicus et moralis, sed persuadendo, et dissuadendop. 11
Cap. II.
Art. I. Neque omnem quaestionem esse materiam rhetoricae: neque quaestiones speciales esse trium generem videlicet iudicialis, demonstrativi et deliberativi, ut Cicero putatp. 13
Cap. III.
Art. I. Rethoricam esse quodammodo, magiae portiunculam, quae affectus animae moderatur, et per ipsos voluntatem ciet ad quaecumque, vel sequenda, vel fugienda. Et quae requiruntur in oratore; et auditoribus: et in orationep. 15
Cap. IV.
Art. I. De naturali potentia oratoris, et de impotentia, et huius cura, ut solertia, loquacitate, memoria, pronunciatione, et vehementia, in afficiendo per sermonemp. 16
Art. II. De oratoris probitate ad suadendum idonei, iuxta tertiam primalitatem; et de vitiis oppositis, per quae redditur ineptusp. 19
Art. III. Oratoris sapientam consistere in omnibus scientiis, rhetorica necessariis, maxime autem oportere linguam callere, et grammaticam auditorum, et mores, et quomodo in omni genere omnium, et ordine, et status, et individuorum; eorum descriptiop. 21
Art. IV. Voluntatem humanam a Deo solo physice immutari. A caelo et medicina, et stellis dispositive: ab angelis, et a rhetore persuasive, dum proponit obiecta affectionum, quibus anima assentire potest, sed plerumque assentitur: item dispositive, et compatibiliter, communicando proprios affectus per vehementia orationis et tandem ligando ipsam per rationes: et sic vincit caelum, et omnia magica instrumenta, et mundump. 24
Cap. V.
Art. I. Descriptio omnium affectionum humanarum, et actuum, et obiectorum earundem: ut sciat orator, quomodo, et unde excitare ipsas queatp. 26
Art. II. De bono et malo, quatenus obiecta sunt voluntatis, et omnium affectionum humanarum: et bonum simpliciter esse ipsum esse, et primum ens, ergo Deum. Secundum nos, esse nostrum, nostrique conservationem. Caetera dici bona utilia, et honesta, quatenus sunt casuae aut signa, aut dispositiones ad conservationem; nec conservari miseros. Unicuique vero statui hominum reputari bonum summum suo modo, et unde orator repraesentet. Et voluptatem esse sensum boni tantum; et cur decipiatp. 28
Art. III. Voluptatem non esse condistinctam ab utili, honesto: sed sensum cuiusque boni; ut dolorem cuiusque mali, secundum quid; simpliciter vero conservationis, et destructionisp. 32
Art. IV. De quatruplici conservatione homini, in se, in filiis, in fama, et in Deo: et utilibus, et honestis bonis ad hillas. Et de vere bonis malisque secundum theologos. Et quomodo ex his oratorp. 33
Art. V. De pulchro, quatenus indicium cuiuscunque bonip. 35
Cap. VI.
Art. I. De inventione modorum argumentandi ex praefatis obiectis voluntatis; et affectionum. Locique in Dialectica solum enumeranturp. 36
Art. II. De dispositione argumentorum dictum esse in 3. dialecticae; et quas addunt rhetores, ab illis non distinguip. 38
Cap. VII.
Art. I. Quas passiones, ex quibus locis argumentandi, et quibus rationibus in unaquaque actione orator excitare debetp. 39
Art. II. De eodem in necessariis, et possibilibus, et oppositis unde suadeasp. 40
Art. III. De eisdem in dubio, utrum honestum, an nonp. 41
Art. IV. Item in dubio; utile ne sit, an nonp. 43
Art. V. De laudandi vituperandique ratione secundum locos universaliter. Et specialiter de laude, et vituperio hominis, civitatis, nationis, virtutum, vitiorum, et actionum, et gestorump. 44
Art. VI. De locis, et affectionibus, et actione rhetorica in gratiarum actione, et execrationep. 47
Art. VII. Exemplum consolatoriae ex eisdem: et horatoriae ad luctump. 48
Art. VIII. Exempla in accusationis, defensionis, processu oratorio, ex locis, et affectibus, etc.p. 50
Art. IX. De oratione expositoria praesertim evangeliorum. Et de modo procedendi in concione ad catholicos, et haereticos, et gentiles, ex locis, etc.p. 52
Cap. VIII.
Art. I. De amplificatione ex suis locisp. 54
Art. II. De amplificatione a meliori eligibiliori et a peiori, etc.p. 56
Cap. IX.
Art. I. De his quae exigit magia oratoria in auditoribus: et quomodo potest nolentes audire, facere ut audiant. Et de parabolarum et ostentorum usup. 57
Cap. X. De dispositione orationis eiusque partibus
Art. I. De exordiop. 60
Art. II. De narratione bona, et vitiosap. 63
Art. III. De confirmationep. 64
Art. IV. De confutationep. 65
Art. V. De perorationep. 66
Cap. XI.
Art. I. Oratoris finem esse suadere: ergo necesse habet movere: ergo et prius docere; et delectare: ergo ex parte orationis etiam ista requiri. Et de orationis vita, et corpore iam, dicendum esse. Ideo de triplici figurap. 67
Art. II. De vivificationibus orationis. De affectibus in oratione expressis, et delatis ad movendum per verbap. 68
Art. III. De affigurationibus orationis, in quibus deferuntur iam memoratae vivificationes ad auditoriesp. 72
Cap. XII.
Art. I. De elocutione oratoria. Et primo de eius congruitate, et intelligibilitatep. 76
Art. II. De ornatu elocutionis oratoriaep. 76
Art. III. De vocabulis propriis, novis, antiquis et usitatis. Et de ipsorum usup. 76
Art. IV. De mutuatione vocabulorum, ubi desunt propria rebus, vel, etc. sive de tropis sive de impropriisp. 78
Cap. XIII.
Art. I. De collocatione vocabulorum iam dictorum in orationep. 81
Art. II. De periodisp. 82
Art. III. De numeris orationisp. 83
Poeticorum liber unusp. 87
Poetica
Cap. I.
Art. I. Poeticam esse sapientis architectonici artem instrumentalem ad propinandum iucunde facile et inadvertenter verum bonumque nolentibus et incapacibus; idque metro et ideatione exempli efficere. Nec voluptatem esse finem gratia cuius, sed quo, ipsius poetae. Differentiaque illius a caeteris scientiis vocalibusp. 89
Cap. II.
Art. I. Nec recte, nec sufficienter Aristotelem docuisse, quod naturale sit nobis metrum, et imitatio: nec aphrodiensem asseclam praeterea nec voluptatem esse motum, et affectionem totam simul in naturam proficiscentem, ut Aristotele docetp. 93
Art. II. Voluptatem esse effectionem, sequentem sensum boni coniuncti nobis. Bonum esse id, quod nos conservat quacunque conservatione: et imitationem propterea esse voluptuosam, quoniam est artis, qua servatur humanum genus exordium et constitutio. Item quia signum sapientiae, et potentiae humanae: et non qua addiscimus imitatas res, ut Aristotele putat, nisi per accidens. Melodiam vero ac metrum non esse iocunda quia sunt imitationes, ut ille ait: sed quia spiritum in suo esse, et ratione servant immediate non quia sign aut principium bonorum, nisi per accidens. Et de efficacitate musicae carminis. Et quod non sit eadem nobis et mundo, et rebus aliis, etc.p. 96
Art. III. Si finis poetae esset delectatio, et non utilitas, recte fecerunt qui carmina docta, et indocta ex nefandis amoribus condiderunt. At voluptas non est finis artis. Neque amor nefarius nec melodia artem poetae commendant: quoniam per se, et ab extrinseco delectant. Voluptas autem, poeticae effectus, alia est, ex qua laudem meretur poeta ab intrinsecop. 102
Art. IV. Voluptatem in ultimo fine tantum propter se esse, in mediis vero, et in cunctis rebus humanis, alterius boni gratia praelibari, omniaque boni esse conservationis causas, aut dispositionis, aut indicia, ideo sensum eorum esse voluptatem. Errare autem homines, qui ipsam praeripiunt, non praelibant: in mediis ponunt finem, ideoque ad finem non pervenire. Nec utilia, nec honesta propter se expeti.Probaturque universaliter in cunctis. Iterumque quid sit voluptasp. 104
Art. V. Probatur universaliter, quod omnis iucunditas sit a bono, vel propter bonum utile honestumque, et de iucundisp. 107
Art. VI. Cur videatur esse aliquando iucundum separatum ab utili, et honesto, cum noscitp. 110
Art. VII. Poetas ut plurimum voluptate allicere: quae est in signo boni, non in bono. Signumque boni esse pulcritudinem: ideoque de pulcro multi iuga doctrina, poetae necessariap. 111
Cap. III.
Art. I. Poetam indigere ad docendum facile et iucunde sermonis inversione, ut abstrusum in claro, et in iucundum in iucundo aspiciamus et doceamur. Ideoque alias esse verborum transfigurationes, ut metaphoras, antonomasias, periphrases: alias sensuum sermonis, ut ironiam, allegoriam, parabolam, enigma et fabulam. Quae fiunt deficientibus veris exemplis, ad quasi ideationes exemplorump. 112
Art. II. Poeticae magiae vim esse in attrahendo eos ad audiendum, qui nolunt audire: et in docendo eos, qui obruditatem nequeunt, aut taedio absterrentur. Item in afficiendo quacunque affectione: in rememorando praeterita utilia: in aeternando scientias, et famamp. 115
Cap. IV.
Art. I. Imitationem non esse poetae propriam sed communem omnibus artificibus: neque finem poetae: sed suadendi boni ideas pangere: neque functionem per se, aut medium ad finem, sed per accidens, ubi vera desunt exempla. Ergo fingere imitarique ut representet; representare, ut afficiat; ut doceat, docere, ut suadet. Pluraque esse poemata, quam Aristotele ponit: nec omnia fabulosa, ut ipsi placetp. 117
Art. II. Quaenam sint constitutiva essentialis poeticae differentia? Rationes Aristotelis quibus probat imitationem, et fabula esse finem, essentiam, et maximum poematis: quo differt ab historia; et scientiis omnibusp. 118
Art. III. Rationes ex diametro contra Aristotelem quod fabula non constituat poesimp. 119
Art. IV. Naturam esse artem Dei partecipam, idearum eius imitatricem: artem esse naturam estrinsecam, eiusque imitationem: omnes artes esse imitationes; formasque naturales habere pro ideis. Ergo non esse propriam poetae differentiam essentialem, neque maximum in poemate esse; et de quatruplici imitatione, quae sunt vocalitas, aemulatio, moralitas, exemplatio: quae omnes ad poetam spectant: sed ultimam solum ab Aristotele agnosci; nec recte poni differentiam propriam poematis; cum et dispositio illius, et metrum adhuc desidereturp. 123
Art. V. Imitationem fabulosam non esse finem quo, neque gratia eius, ipsius poetae; sed tantum finem quo poematis aliquando, non semper: quoniam paramus poema imitando: et quoniam forma instrumenti non est finis agentis causae, inquirendum fuisse Aristoteli hunc finem. Neque poetae instrumenta parari ab artifice instrumentali, cuius usum ignorat; vel a principali formam non accipiat. Ergo ulteriorem finem poematis a se, vel a legislatore reipublicae oraescribi; et a tali fine formam poematis accersendam: ergo poeate Aristotelici errane prorsus a scopop. 126
Art. VI. Responsio Aristotelicorum argumenta posita in Cap. II. Art. IV. volentium absque fabula non esse poemap. 130
Art. VII. Fabulas admittendas tantum, que historias non depravant: et sensum alterum habent utilem, vel quem promit in exemplo, unde doceamur effugere mala, et bona consequi: et qui poetae acceptandi, et qui expellendi, sunt de republicap. 133
Cap. V.
Art. I. Musicam et metrum sese consequi, et a mensura operationis spiritus animalis inventa esse in ipso mundi exordio. Attamen poema non habere anti Moysem a nobis. Gentilisque poetas esse quasi degeneres prophetas. Et qua ratione et causis, et occasionibus, carmina pangere, institutum estp. 136
Art. II. Fabulam a parabola: parabolam ab allegoria: allegoriam a metaphora, metaphoram a rerum similitudine, necessitate vocabulorum propriorum, aut honestorum, aut perceptibilium magis, ortum duxisse in primordiis mundi. Nec fabulam a siculis, et grecis, ut Aristoteles putat, inventam esse, sed prius et legislatoribus fuisse in usu: et quarep. 138
Cap. VI.
Art. I. De his quae ad poetam pertinent. Poetam non modo animos, obiecta affectum proponendo, et affectus suos communicando, et rationibus ligando figuratis, ut rhetor: sed etiam exemplatis et iucundo metro propinatis; idcirco dicendum esse de his, quae ad poetam, et ad instrumentum poeticum, et auditores spectant, ut perficiatur magia poeticap. 141
Art. II. Ad poetae praestantiam requiri potentiam et sapientam et probitatem; et de eius naturali potentia, et aptitudine argumentump. 142
Art. III. Sidera et naturam dispositive, intelligentias persuasive, et suggestive, Deum etiam physice aliquando appellare poetas. Et de triplici genere vatum bonorum et pravorum. Artem vero eos perpolire tantum et Aristoteles et Gentiles. Montanistas in hoc errassep. 143
Art. IV. Non modo scientiis rhetori necessariis, poetam ornatum esse oportere, sed et aliis multis, et quibus. Nec solum extrinsecus, ut Plato putat, sed intrinsecus, et qua ratione p 147
Art. V. Ad poetae probitatem requiri ut plus totum quam partem amet: hinc fit, ut religionem, legem, et bonos mores, et viros, amabilia faciat: pravos autem et vitia, impietatem, execrabilia populo reddat: sit speculum et dux populorum: et quid christiani poetae plus iam peccent quam gentiles in functione suap. 149
Cap. VII.
Art. I. De poemate instrumento poeticae magiae. Poema oportere esse admirabile, iucundum, et a natura, et ab arte, et ex materia, et ex forma. Et quia dictum est de iucundo, de admirabili iam dicendum essep. 150
Art. II. De admirabili multiiugo ex parte materiae secundum natura, et secundum nos: hominesque iam elevandos esse ad veram admirationemp. 151
Art. III. Ex forma poematis admirationem, et voluptatem trahi dupliciter, videlicet ex dispositione dicendorum in poemate, et ex forma elocutionis, Sancto Metro de quo postea dicendum. Ut recte formetur poema requirere unitatem, magnitudinem, ordinem, et ornatump. 155
Art. IV. Unitatem, magnitudinem, et qualitatem ex fine poematis haberip. 156
Art. V. De unitatep. 156
Art. VI. De magnitudinep. 157
Art. VII. De ordinep. 158
Art. VIII. De ornatu multipliciterp. 158
Cap. VIII.
Art. I. De poematum speciebus. Genera ac formas poematum, esse plurima, sed praecipue duodecim: et de ipsorum ratione, et inventione. Et in psalmodia David omnia reperiri, ac plura quam usus habet. Nec poetas gentium quid novum invenisssep. 160
Art. II. De poemate sacro praxisp. 166
Art. III. De poemate legalip. 169
Art. IV. De poemate philosophico, multipliciter formabilip. 170
Art. V. De bucolicis, sive poematis pastoralibusp. 172
Art. VI. De georgicis poemate, seu agricolarum multiplicibusp. 173
Art. VII. De poemate satyricop. 175
Art. VIII. De hymnodia, et poemate, ad laudem et hylaritatemp. 176
Art. IX. De poemate heroico, sive hepopeiap. 177
Art. X. De poemate elegiaco, et tragicop. 198
Art. XI. De comediap. 207
Art. XII. De tragicomediap. 216
Cap. IX. De elocutione poetica
Art. I. Quid iam dictum sit, quae dicenda restant de elocutione. Eiusque partes esse literam, syllabam et dictionem, et orationemp. 217
Art. II. De litera, eiusque caracterep. 218
Art. III. De syllabap. 222
Art. IV. De dictionep. 223
Art. V. De orationep. 224
Art. VI. De dictionum contexentium orationem, varietate, et usu poeticop. 225
Cap. X.
Art. I. De carminis utilitate, et compositione ad usum, finemque suum, videlicet affectionis, accommodata. Et quare multiplex sit metris speciesp. 232
Art. II. De hexametro, eiusque usup. 233
Art. III. De pentametro, eiusque usup. 234
Art. IV. De asclepiadeo, ab inventore sic dicto, eiusque usup. 234
Art. V. De phaleucio, eiusque usup. 235
Art. VI. De sapphico, eiusque usup. 235
Art. VII. De iambis, et aliibis pedibus, versuumque modisp. 236
Art. VIII. Unde est quod pedes rite locati, non semper harmoniam efficiunt eandem. Et quomodo locandip. 236
Art. IX. Septem regulae pro carminis structura iucunde concinnandap. 237
Historiographiap. 243
Cap.I.
Art. I. Quid sit historiagraphia, et quomodo scientiis bases supponit: nec tamen prima, sed quinta pars rationalis philosophia sitp. 243
Art. II. Quid historia sit: eiusque conditiones sigillatimp. 245
Art. III. De boni historiagraphi conditionibusp. 247
Cap. II.
Art. I. De triplici genere historiarump. 250
Art. II. De historia sacrap. 250
Art. III. De historia naturalip. 252
Art. IV. De historia humanap. 254
Art. V. De partitione historiae, dispositione, et apparatup. 256
Extract du privilege du Royp. 258

©2011-2013 ILIESI Istituto per il Lessico Intellettuale Europeo e Storia delle Idee-CNR