Frontespizio


Caput I.
Par. I. II. III. IV. V. VI. VII.


Caput II.
Par. I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII. XIX. XX. XXI. XXII. XXIII. XXIV.


Caput III.
Par. I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII.


Caput IV.
Par. I. II. III. IV. V. VI.


Caput V.
Par. I. II. III. IV. V. VI. VII.


Caput VI.
Par. I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII. XIX. XX. XXI. XXII. XXIII. XXIV. XXV. XXVI. XXVII. XXVIII. XXIX. XXX. XXXI. XXXII. XXXIII. XXXIV. XXXV. XXXVI. XXXVII. XXXVIII. XXXIX.


Caput VII.
Par. I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII. XIX. XX. XXI. XXII. XXIII. XXIV. XXV. XXVI. XXVII. XXVIII. XXIX. XXX. XXXI.


Caput VIII.
Par. I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII. XIX. XX. XXI. XXII. XXIII. XXIV. XXV. XXVI. XXVII. XXVIII. XXIX. XXX. XXXI. XXXII. XXXIII. XXXIV. XXXV. XXXVI. XXXVII. XXXVIII. XXXIX.


Caput IX.
Par. I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV.


Caput X.
Par. I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X.


Caput XI.
Par. I. II. III. IV.



archivio/opere/tractatus politicus

Tractatus Politicus. Spinoza, Baruch - 1677


in Opera, im Auftrag der Heidelberger Akademie der Wissenschaften, hrsg. von Carl Gebhardt, Heidelberg, Carl Winters Universitaetsbuchhandlung, 1972, vol. III, pp. 269-360.


 
 
|272|
Auctoris epistola ad Amicum quae
Praefationis loco huic Tractatui Politico apte
praefigi, et inservire poterit.

Amice dilecte, Grata tua mihi heri tradita est. Gratias
pro cura tam diligenti, quam pro me geris, ex animo
ago. Hanc occasionem, etc. non praetermitterem, nisi in
quadam re essem occupatus, quam utiliorem judico, quaeque tibi,
ut credo, magis arridebit, nempe in Tractatu Politico concinnando,
quem ante aliquod tempus, te auctore, inchoavi.
Hujus Tractatus Capita sex jam sunt absoluta. Primum
ad ipsum opus Introductionem quasi continet: secundum
tractat de Jure naturali: tertium de Jure Summarum Potestatum:
quartum quaenam Negotia Politica a Summarum
Potestatum gubernatione pendeant: quintum, quidnam sid
illud extremum, et summum, quod Societas potest considerare;
et sextum, qua ratione Imperium Monarchicum debeat institui,
ne in Tyrannidem labatur. Impraesentiarum caput septimum
tracto, in quo omnia praecedentis sexti capitis membra,
ordinem bene ordinatae Monarchiae concernentia, Methodice
demonstro. Postea ad Aristocraticum et Populare Imperium,
denique ad Leges, aliasque particulares Quaestiones, Politicam
spectantes, transibo. Hisce vale, etc.
Patet hinc Auctoris Scopus sed morbo impeditus, et
morte abreptus hoc opus non ulterius, quam ad finem
Aristocratiae, perducere valuit, quemadmodum Lector
ipse experietur.
|273|
TRACTATUS
POLITICUS;

In quo demonstratur, quomodo Societas, ubi
Imperium Monarchicum locum habet, sicut et ea,
ubi Optimi imperant, debet institui, ne in
Tyrannidem labatur, et ut Pax, Libertasque
civium inviolata maneat.

CAPUT I.

~ Par. I. Affectus, quibus conflictamur, concipiunt
Philosophi veluti vitia, in quae homines sua
culpa labuntur; quos propterea ridere, flere,
carpere, vel (qui sanctiores videri volunt) detestari
solent. Sic ergo se rem divinam facere,
et sapientiae culmen attingere credunt, quando
humanam naturam, quae nullibi est, multis modis laudare, et eam,
quae revera est, dictis lacessere norunt. Homines namque, non ut
sunt, sed, ut eosdem esse vellent, concipiunt: unde factum est,
ut plerumque pro Ethica Satyram scripserint, et ut nunquam Politicam
conceperint, quae possit ad usum revocari, sed quae pro
Chimaera haberetur, vel quae in Utopia, vel in illo Poetarum aureo
saeculo, ubi scilicet minime necesse erat, institui potuisset. Cum
igitur omnium scientiarum, quae usum habent, tum maxime Politices
Theoria ab ipsius Praxi discrepare creditur, et regendae Reipublicae
nulli minus idonei aestimantur, quam Theoretici, seu Philosophi.
~ Par. II. At Politici contra hominibus magis insidiari, quam consulere
creduntur, et potius callidi, quam sapientes aestimantur. Docuit
nimirum eosdem experientia, vitia fore, donec homines Humanam
|274| igitur malitiam praevenire dum student, idque iis artibus, quas
experentia longo usu docuit, et quas homines, magis metu, quam
ratione ducti, exercere solent, Religioni adversari videntur, Theologis
praecipue, qui credunt summas potestates debere negotia publica
tractare secundum easdem Pietatis regulas, quibus vir privatus
tenetur. Ipsos tamen Politicos multo felicius de rebus Politicis
scripsisse, quam Philosophos dubitari non potest. Nam quoniam experentiam
magistram habuerunt, nihil docuerunt, quod ab usu remotum
esset.
~ Par. III. Et sane mihi plane persuadeo, experientiam omnia Civitatum
genera, quae concipi possunt, ut homines concorditer vivant,
et simul media, quibus multitudo dirigi, seu quibus intra certos
limites contineri debeat, ostendisse: ita ut non credam, nos posse
aliquid, quod ab experientia, sive praxi non abhorreat, cogitatione
de hac re assequi, quod nondum expertum, compertumque
sit. Nam homines ita comparati sunt, ut extra commune aliquod
jus vivere nequeant jura autem communia, et negotia publica a
viris acutissimis, sive astutis, sive callidis instituta, et tractata sunt;
adeoque vix credibile est, nos aliquid, quod communi Societati
ex usu esse queat, posse concipere, quod occasio, seu casus non obtulerit,
quodque homines, communibus negotiis intenti, suaeque
securitati consulentes, non viderint.
~ Par. IV. Cum igitur animum ad Politicam applicuerim, nihil quod
novum, vel inauditum est, sed tantum ea, quae cum praxi optime
conveniunt, certa, et indubitata ratione demonstrare, aut ex ipsa humanae
naturae conditione deducere, intendi; et ut ea, quae ad hanc
scientiam spectant, eadem animi libertate, qua res Mathematicas
solemus, inquirerem, sedulo curavi, humanas actiones non ridere,
non lugere, neque detestari, sed intelligere: atque adeo humanos
affectus, ut sunt amor, odium, ira, invidia, gloria, misericordia,
et reliquae animi commotiones, non ut humanae naturae vitia, sed
ut proprietates contemplatus sum, quae ad ipsam ita pertinent, ut
ad naturam aeris aestus, frigus, tempestas, tonitru, et alia hujusmodi,
quae, tametsi incommoda sunt, necessaria tamen sunt, certasque
habent causas, per quas eorum naturam intelligere conamur, et
|275| Mens eorum vera contemplatione aeque gaudet, ac earum rerum
cognitione, quae sensibus gratae sunt.
~ Par. V. Est enim hoc certum, et in nostra Ethica verum esse demonstravimus,
homines necessario affectibus esse obnoxios, et
ita constitutos esse, ut eorum, quibus male est, misereantur, et
quibus bene est, invideant, et ut ad vindictam magis, quam ad
misericordiam sint proni, et praeterea unumquemque appetere, ut
reliqui ex ipsius ingenio vivant, et ut probent, quod ipse probat,
et quod ipse repudiat, repudient unde fit, ut cum omnes pariter
appetant primi esse, in contentiones veniant, et, quantum possunt,
nitantur se invicem opprimere, et, qui victor evadit, magis
glorietur, quod alteri obfuit, quam quod sibi profuit. Et quamvis
omnes persuasi sint, Religionem contra docere, ut unusquisque
proximum, tanquam se ipsum amet, hoc est, ut jus alterius
perinde, ac suum, defendat, hanc tamen persuasionem in affectus
parum posse ostendimus. Valet quidem in articulo mortis, quando
scilicet morbus ipsos affectus vicit, et homo segnis jacet, vel
in templis, ubi homines nullum exercent commercium at minime
in foro, vel in aula, ubi maxime necesse esset. Ostendimus
praeterea, rationem multum quidem posse affectus coercere, et moderari;
sed simul vidimus viam, quam ipsa ratio docet, perarduam
esse; ita ut, qui sibi persuadent posse multitudinem, vel
qui publicis negotiis distrahuntur, induci, ut ex solo rationis praescripto
vivant, saeculum Poetarum aureum, seu fabulam somnient.
~ Par. VI. Imperium igitur, cujus salus ab alicujus fide pendet, et
cujus negotia non possunt recte curari, nisi ii, qui eadem tractant,
fide velint agere, minime stabile erit; sed, ut permanere possit,
res ejus publicae ita ordinandae sunt, ut qui easdem administrant,
sive ratione ducantur, sive affectu, induci nequeant, ut male fidi
sint, ceu prave agant. Nec ad imperii securitatem refert, quo
animo homines inducantur ad res recte administrandum, modo
res recte administrentur; animi enim libertas, seu fortitudo privata
virtus est; at imperii virtus securitas.
~ Par. VII. Denique quia omnes homines, sive Barbari, sive culti
|276| sint, consuetudines ubique jungunt, et statum aliquem civilem formant,
ideo imperii causas, et fundamenta naturalia non ex rationis
documentis petenda, sed ex hominum communi natura, seu conditione
deducenda sunt, quod in sequenti Capite facere constitui.
CAPUT II.

~ Par. I. In nostro Tractatu Theologicolitico de Jure Naturali,
et Civili egimus, et in nostra Ethica explicuimus, quid
peccatum, quid meritum, quid justitia, quid injuistitia, et quid
denique humana libertas sit. Sedi ne ii, qui hunc tractatum legunt,
opus habeant ea, quae ad hunc ipsum tractatum maxime spectant,
in aliis quaerere, ea hic iterum explicare, et apodictice demonstrare
constitui.
~ Par. II. Res quaecunque naturalis potest adiaequate concipi, sive
existat, sive non existat; ut igitur rerum naturalium existendi principium,
sic earum in existendo perseverantia ex earum diefinitione
non potest concludi. Nam earum essentia idealis eadem est, postquam
existere inceperunt, quam antequam existerent. Ut ergo
earum existendi principium ex earum essentia sequi nequit, sic nec
earum in existendo perseverantia: sed eadem potentia, qua indigent,
ut existere incipiant, indigent, ut existere pergant. Ex
quo sequitur, rerum naturalium potientiam, qua existunt, et
consequenter qua operantur, nullam aliam esse posse, quam
ipsam Dei aeternam potientiam. Nam si quae alia creata esset, non
posset seipsam, et consequenter neque res naturales conservare;
sed ipsa etiam eadem potentia, qua indigeret, ut crearetur, indigeret,
ut in existendo perseveraret.
~ Par. III. Hinc igitur, quod scilicet rerum naturalium potentia,
qua existunt, et operantur, ipsissima Dei sit potentia, facile intelligimus,
quid Jus naturae sit. Nam quoniam Deus jus ad omnia habet,
et jus Dei nihil aliud est, quam ipsa Dei potentia, quatenus
haec absolute libera consideratur, hinc sequitur, unamquamque
rem naturalem tantum juris ex natura habere, quantum potentiae
habet ad existendum, et toperandum : quandoquidem uniuscujusque
|277| rei naturalis potentia, qua existit, et operatur, nulla
alia est, quam ipsa Dei potentia, quae absolute libera est.
~ Par. IV. Per Jus itaque naturae intelligo ipsas naturae leges, seu regulas,
secundum quas omnia fiunt, hoc est, ipsam naturae potentiam
atque adeo totius naturae, et consequenter uniuscujusque
invidui naturale Jus eo usque se extendit, quo ejus potentia; et
consequenter quicquid unusquisque homo ex legibus suae naturae
agit, id summo naturae jure agit, tantumque in naturam habet juris,
quantum potentia valet.
~ Par. V. Si igitur cum humana natura ita comparatum esset, ut
homines ex solo rationis praescripto viverent, nec aliud conarentur,
tum naturae Jus, quatenus humani generis proprium esse consideratur,
sola rationis potentia determinaretur. Sed homines magis
caeca cupiditate, quam ratione ducuntur, ac proinde hominum
naturalis potentia, sive Jus non ratione, sed quocunque appetitu,
quo ad agendum determinantur, quoque se conservare conantur,
definiri debet. Equidem fateor, cupiditates illas, quae
ex ratione non oriuntur, non tam actiones, quam passiones esse
humanas. Verum quia hic de naturae universali potentia, seu Jure
agimus, nullam hic agnoscere possumus differentiam inter cupiditates,
quae ex ratione, et inter illas, quae ex aliis causis in nobis
ingenerantur: quandoquidem tam hae, quam illae effectus naturae
sunt, vimque naturalem explicant, qua homo in suo esse
perseverare conatur. Est enim homo, sive sapiens, sive ignarus
sit, naturae pars, et id omne, ex quo unusquisque ad agendum
determinatur, ad naturae potientiam referri debet, nempe quatenus
haec per naturam hujus, aut illius hominis definiri potest. Nihil
namque homo, seu ratione, seu sola cupiditate ductus, agit,
nisi secundum leges, et regulas naturae, hoc est (per Art. 4. hujus
Cap.), ex naturae jure.
~ Par. VI. At plerique, ignaros naturae ordinem magis perturbare,
quam sequi, credunt, et homines in natura veluti imperium in
imperio concipiunt. Nam Mentem humanam a nullis causis naturalibus
statuunt produci, sed a Deo immediate creari, a reliquis
rebus adeo independentem, ut absolutam habeat potestatem sese
|278| determinandi, et ratione recte utendi. Sed experientia satis superque
docet, quod in nostra potestate non magis sit, Mentem sanam,
quam Corpus sanum habere. Deinde quandoquidem unaquaeque
res, quantum in se est, suum esse conservare conatur,
dubitare nequaquam possumus, quin, si aeque in nostra potestate
esset, tam ex rationis praescripto vivere, quam caeca cupiditate
duci, omnes ratione ducerentur, et vitam sapienter instituerent,
quod minime fit, Nam trahit sua quemque voluptas.
Nec Theologi hanc difficultatem tollunt, qui scilicet statuunt
hujus impotentiae causam humanae naturae vitium, seu peccatum
esse, quod originem a primi parentis lapsu traxerit. Nam si
etiam in primi hominis potestate fuit tiam stare, quam labi, et
mentis compos erat, et natura integra, qui fieri potuit, ut sciens,
prudensque lapsus fuerit? At dicunt, cum a Diabolo deceptum
fuisse. Verum quis ille fuit, qui ipsum Diabolum decepit quis,
inquam, ipsum omnium creaturarum intelligentium praestantissimum
adeo amentem reddidit, ut Deo major esse voluerit? Nonne
enim se ipsum, qui Mentem sanam habebat, suumque esse,
quantum in se erat, conservare conabatur? Deinde qui fieri potuit,
ut ipse primus homo, qui mentis compos erat, et suae voluntatis
dominus, seduceretur, et mente pateretur capi? Nam, si
potestatem habuit ratione recte utendi, decipi non potuit: nam,
quantum in se fuit, conatus est necessario suum esse, Mentemque
suam sanam conservare. Atqui supponitur eum hoc in potestate
habuisse: ergo Mentem suam sanam necessario conservavit, nec
decipi potuit. Quod ex ipsius historia falsum esse constat ac proinde
fatendum est, quod in primi hominis potestate non fuerit ratione
recte uti, sed quod, sicuti nos, affectibus fuerit obnoxius.
~ Par. VII. Quod autem homo, ut reliqua individua, suum esse,
quantum in se est, conservare conetur, negare nemo potest. Nam
si hic aliqua concipi posset differentia, inde oriri deberet, quod
homo voluntatem haberet liberam. Sed quo homo a nobis magis
liber conciperetur, eo magis cogeremur statuere, ipsum sese necessario
debere conservare, et mentis compotem esse, quod facile
unusquisque, qui libertatem cum contingentia non confundit,
|279| mihi concedet. Est namque libertas virtus, seu perfectio quicquid
igitur hominem impotentiae arguit, id ad ipsius libertatem referri
nequit. Quare homo minime potest dici liber, propterea quod
potest non existere, vel quod potest non uti ratione, sed tantum
quatenus potestatem habet existendi, et operandi secundum humanae
naturae leges. Quo igitur hominem magis liberum esse consideramus,
eo minus dicere possumus, quod possit ratione non
uti, et mala prae bonis eligere; et ideo Deus, qui absolute liber
existit, intelligit, et operatur, necessario etiam, nempe ex suae
naturae necessitate existit, intelligit, et operatur. Nam non dubium
est, quin Deus eadem, qua existit, libertate operetur: ut
igitur ex ipsius naturae necessitate existit, ex ipsius etiam naturae necessitate
agit, hoc est, libere absolute agit.
~ Par. VIII. Concludimus itaque, in potestate uniuscujusque hominis
non esse ratione semper uti, et in summo humanae libertatis fastigio
esse; et tamen unumquemque semper, quantum in se est, conari
suum esse conservare, et (quia unusquisque tantum juris habet,
quantum potentia valet), quicquid unusquisque, sive sapiens
sive ignarus conatur, et agit, id summo naturae jure conari, et
agere. Ex quibus sequitur Jus, et institutum naturae, sub quo
omnes nascuntur homines, et maxima ex parte vivunt, nihil, nisi
quod nemo cupit, et quod nemo potest, prohibere, non contentiones,
non odia, non iram, non dolos, nec absolute aliquid,
quod appetitus suadet, aversari. Nec mirum nam natura
non legibus humanae rationis, quae non nisi hominum verum
utile, et conservationem intendunt, continetur, sed infinitis aliis,
quae totius naturae, cujus homo particula est, aeternum ordinem
respiciunt, ex cujus sola necessitate omnia individua certo modo
determinantur ad existendum, et operandum: Quicquid ergo nobis
in natura ridiculum, absurdum, aut malum videtur, id inde est,
quod res tantum ex parte novimus, totiusque naturae ordinem, et
cohaerentiam maxima ex parte ignoramus, et quod, omnia ex
praescripto nostrae rationis ut dirigerentur, volumus: cum tamen
id, quod ratio malum esse dictat, non malum sit respectu ordinis,
et legum universae naturae, sed tantum solius nostrae naturae legum
respectu.
|280| ~ Par. IX. Praeterea sequitur, unumquemque tamdiu alterius esse
juris, quamdiu sub alterius potestate est, et eatenus sui juris, quatenus
vim omnem repellere, damnumque sibi illatum ex sui animi
sententia vindicare, et absolute, quatenus ex suo ingenio vivere
potest.
~ Par. X. Is alterum sub potestate habet, quem ligatum tenet, vel
cui arma, et media sese defendendi, aut evadendi ademit, vel
cui metum injecit, vel quem sibi beneficio ita devinxit, ut ei potius,
quam sibi morem gerere, et potius ex ipsius, quam ex sui
animi sententia vivere velit. Qui primo, vel secundo modo alterum
in potestate habet, ejus tantum Corpus, non Mentem tenet;
tertio autem, vel quarto, tam ipsius Mentem, quam Corpus sui
juris fecit, sed non nisi durante metu, vel spe; hac vero, aut illo
adempto manet alter sui juris.
~ Par. XI. Judicandi facultas eatenus etiam alterius juris esset potest,
quatenus Mens potest ab altero decipi: ex quo sequitur,
Mentem eatenus sui juris omnino esse, quatenus recte uti potest ratione.
Imo quia humana potentia non tam ex Corporis robore,
quam ex Mentis fortitudine aestimanda est, hinc sequitur, illos
maxime sui juris esse, qui maxime ratione pollent, quique maxime
eadem ducuntur; atque adeo hominem eatenus liberum omnino
voco, quatenus ratione ducitur, quia eatenus ex causis, quae per
solam ejus naturam possunt adaequate intelligi, ad agendum determinatur,
tametsi ex iis necessario ad agendum determinetur.
Nam libertas (ut Art. 7. hujus Cap. ostendimus) agendi necessitatem
non tollit, sed ponit.
~ Par. XII. Fides alicui data, qua aliquis solis verbis pollicitus est,
se hoc, aut illum facturum, quod pro suo jure omittere poterat,
vel contra, tamdiu rata manet, quamdiu ejus, qui fidem dedit,
non mutatur voluntas. Nam qui potestatem habet solvendi fidem,
is revera suo jure non cessit, sed verba tantum dedit. Si igitur ipse,
qui naturae Jure sui judex est, judicaverit, seu recte, seu prave
(nam errare humanum est) ex fide data plus damni, quam utilitatis
sequi, ex suae mentis sententia fidem solvendam esse censet, et naturae
Jure (per Art. 9. hujus Cap.) eandem solvet.
|281| ~ Par. XIII. Si duo simul conveniant, et vires jungant, plus simul
possunt, et consequenter plus juris in naturam simul habent,
quam uterque solus, et quo plures necessitudines sic junxerint
suas, eo omnes simul plus juris habebunt.
~ Par. XIV. Quatenus homines ira, invidia, aut aliquo odii affectu
conflictantur, eatenus diverse trahuntur, et invicem contrarii
sunt, et propterea eo plus timendi, quo plus possunt, magisque
callidi, et astuti sunt, quam reliqua animalia et quia homines
ut plurimum (ut in Art. 5. praec. Cap. diximus), his affectibus
natura sunt obnoxii, sunt ergo homines ex natura hostes. Nam
is mihi maximus hostis, qui mihi maxime timendus, et a quo mihi
maxime cavendum est.
~ Par. XV. Cum autem (per Art. 9. hujus Cap.) in statu naturali tamdiu
unusquisque sui juris sit, quamdiu sibi cavere potest, ne ab
alio opprimatur, et unus solus frustra ab omnibus sibi cavere conetur,
hinc sequitur, quamdiu jus humanum naturale uniuscujusque
potentia determinatur, et uniuscujusque est, tamdiu nullum esse,
sed magis opinione, quam re constare, quandoquidem nulla ejus
obtinendi est securitas. Et certum est, unumquemque tanto minus
posse, et consequenter tanto minus juris habere, quanto majorem
timendi causam habet. His accedit, quod homines vix absque mutuo
auxilio vitam sustentare, et mentem colere possint atque adeo
concludimus Jus naturae, quod humani generis proprium est, vix
posse concipi, nisi ubi homines jura habent communia, qui simul
terras, quas habitare, et colere possunt, sibi vindicare, seseque
munire, vimque omnem repellere, et ex communi omnium sententia
vivere possunt. Nam (per Art. 13. hujus Cap.) quo plures
in unum sic conveniunt, eo omnes simul plus juris habent; et si
Scholastici hac de causa, quod scilicet homines in statu naturali vix
sui juris esse possunt, velint hominem animal sociale dicere, nihil
habeo, quod ipsis contradicam.
~ Par. XVI. Ubi homines jura communia habent, omnesque una
veluti mente ducuntur, certum est (per Art. 13. hujus Cap.) eorum
unumquemque tanto minus ha bere juris, quanto reliqui simul ipso
potentiores sunt, hoc est, illum revera jus nullum in naturam habere
|282| praeter id, quod ipsi commune concedit jus, caeterum quicquid
ex communi consensu ipsi imperatur, teneri exequi, vel (per
Art. 4. hujus Cap.) jure ad id cogi.
~ Par. XVII. Hoc jus, quod multitudinis potentia definitur, Imperium
appellari solet. Atque hoc is absolute tenet, qui curam Reipublicae
ex communi consensu habet, nempe jura statuendi, interpretandi,
et abolendi, urbes muniendi, de bello, et pace decernendi,
etc. Quod si haec cura ad Concilium pertineat, quod ex communi
multitudine componitur, tum Imperium Democratia appellatur,
si autem ex quibusdam tantum selectis, Aristocratia, et si
denique Reipublicae cura, et consequenter imperium penes unum
sit, tum Monarchia appellatur.
~ Par. XVIII. Ex his, quae in hoc Capite ostendimus, perspicuum
nobis fit, in statu naturali non dari peccatum, vel si quis peccat, is
sibi, non alteri peccat: quandoquidem nemo Jure naturae alteri, nisi
velit, morem gerere tenetur, nec aliquid bonum, aut malum habere,
nisi quod ipse ex suo ingenio bonum, aut malum esse, decernit
et nihil absolute naturae Jure prohibetur, nisi quod nemo potest
(vid. Art. 5. et 8. hujus Cap.). At peccatum actio est, quae jure
fieri nequit. Quod si homines ex naturae instituto tenerentur ratione
duci, tum omnes necessario ratione ducerentur. Nam naturae
instituta Dei instituta sunt (per Art. 2. et 3. hujus Cap.), quae Deus
eadem, qua existit, libertate instituit, quaeque adeo ex naturae
divinae necessitate consequuntur (vide Art. 7. hujus Cap.), et consequenter
aeterna sunt, nec violari possunt. Sed homines maxime
appetitu sine ratione ducuntur, nec tamen naturae ordinem perturbant,
sed necessario sequuntur; ac proinde ignarus, et animo impotens
non magis ex naturae Jure tenetur, vitam sapienter instituere,
quam aeger tenetur sano Corpore esse.
~ Par. XIX. Peccatum itaque non nisi in Imperio concipi potest, ubi
scilicet quid bonum, et quid malum sit, ex communi totius imperii
jure decernitur, et ubi nemo (per Art. 16. hujus Cap.) jure quicquam
agit, nisi quod ex communi decreto, vel consensu agit. Id enim
(ut in praec. Art. diximus) peccatum est; quod jure fieri nequit, sive
quod jure prohibetur; obsequium autem est constans voluntas, id
|283| exequendi, quod jure bonum est, et ex communi decreto fieri
debet.
~ Par. XX. Solemus tamen id etiam peccatum appellare, quod contra
sanae rationis dictamen fit, et obsequium constantem voluntatem
moderandi appetitus ex rationis praescripto; quod omnino
probarem, si humana libertas in appetitus licentia, et servitus in rationis
imperio consisteret. Sed quia humana libertas eo major est,
quo homo magis ratione duci, et appetitus moderari potest, non
possumus, nisi admodum improprie, vitam rationalem vocare obsequium,
et peccatum id, quod revera Mentis impotentia, non
autem contra se ipsam licentia est, et per quod homo servus potius,
quam liber potest dici. Vide Art. 7. et II. hujus Cap.
~ Par. XXI. Verumenimvero, quia ratio pietatem exercere, et animo
tranquillo, et bono esse docet, quod non nisi in imperio fieri
potest, et praeterea quia fieri nequit, ut multitudo una veluti
mente ducatur, sicut in imperio requiritur, nisi jura habeat, quae
ex rationis praescripto instituta sint, non ergo adeo improprie homines,
qui in imperio vivere consueverunt, id peccatum vocant,
quod contra rationis dictamen fit, quandoquidem optimi imperii
jura (vide Art. 18. hujus Cap.) ex rationis dictamine institui debent.
Cur autem dixerim (Art. 18. hujus Cap.) hominem in statu naturali
sibi peccare, si quid peccat, de hoc vide Cap. 4. Art. 4. et 5.,
ubi ostenditur, quo sensu dicere possumus, eum, qui imperium
tenet, et Jure naturae potitur, legibus adstrictum esse, et peccare
posse.
~ Par. XXII. Ad Religionem quod attinet, certum etiam est, hominem
eo magis esse liberum, et sibi maxime obsequentem, quo
Deum magis amat, et animo magis integro colit. Verum quatenus
non ad naturae ordinem, quem ignoramus, sed ad sola rationis
dictamina, quae Religionem concernunt, attendimus, et simul
consideramus, eadem nobis a Deo, quasi in nobis ipsis loquente, revelari,
vel etiam haec eadem Prophetis veluti jura fuisse revelata,
eatenus, more humano loquendo, dicimus hominem Deo obsequi,
qui ipsum integro animo amat, et contra peccare, qui caeca
cupiditate ducitur; sed interim memores esse debemus, quod in
|284| Dei potestate sumus, sicut lutum in potestate figuli, qui ex eadam
massa alia vasa ad decus, alia ad dedecus facit, atque adeo quod
homo contra haec Dei decreta quidem, quatenus in nostra, vel in
Prophetarum Mente tanquam jura inscripta fuerunt, at non contra
aeternum Dei decretum, quod in universa natura inscriptum est,
quodque totius naturae ordinem respicit, quicquam agere potest.
~ Par. XXIII. Ut itaque peccatum, et obsequium stricte sumptum,
sic etiam justitia, et injustitia non nisi in imperio possunt
concipi. Nam nihil in natura datur, quod jure posset dici hujus
esse, et non alterius; sed omnia omnium sunt, qui scilicet potestatem
habent sibi eadem vindicandi. At in imperio, ubi communi
Jure decernitur, quid hujus, quidque illius sit, ille justus vocatur,
cui constans est voluntas tribuendi unicuique suum, injustus autem,
qui contra conatur id, quod alterius est, suum facere.
~ Par. XXIV. Caeterum laudem, et vituperium affectus esse laetitiae,
et tristitiae, quos comitatur idea virtutis, aut impotentiae
humanae tanquam causa, explicuimus in nostra Ethica.
CAPUT III.

~ Par. I. Imperii cujuscunque status dicitur Civilis; imperii autem
integrum corpus Civitas appellatur, et communia imperii
negotia, quae ab ejus, qui imperium tenet, directione pendent,
Respublica. Deinde homines, quatenus ex jure civili omnibus
Civitatis commodis gaudent, cives appellamus, et subditos, quatenus
civitatis institutis, seu legibus parere tenentur. Denique status
Civilis tria dari genera, nempe Democraticum, Aristocraticum
et Monarchicum, in Art. 17. Cap. praeced. diximus. Jam antequam
de unoquoque seorsim agere incipiam, illa prius demonstrabo, quae
ad statum civilem in genere pertinent; quorum ante omnia considerandum
venit summum Civitatis, seu summarum potestatum
jus.
~ Par. II. Ex Art. 15. praeced. Cap. patet imperii, seu summarum
potestatum Jus nihil esse praeter ipsum naturae Jus, quod potentia,
non quidem uniuscujusque, sed multitudinis, quae una veluti
|285| mente ducitur, determinatur, hoc est, quod sicuti unusquisque in
statu naturali, sic etiam totius imperii corpus, et mens tantum juris
habet, quantum potentia valet; atque adeo unusquisque civis,
seu subditus tanto minus juris habet, quanto ipsa Civitas ipso potentior
est (vid. Art. 16. praeced. Cap.), et consequenter unusquisque
civis nihil jure agit, nec habet praeter id, quod communi
Civitatis decreto defendere potest.
~ Par. III. Si Civitas alicui concedat Jus, et consequenter potestatem
(nam alias per Art. 12. praeced. Cap. verba tantum dedit)
vivendi ex suo ingenio, eo ipso suo jure cedit, et in eum
transfert, cui talem potestatem dedit. Si autem duobus, aut
pluribus hanc potestatem dedit, ut scilicet unusquisque ex suo ingenio
vivat, eo ipso imperium divisit, et si denique unicuique
civium hanc eandem potestatem dedit, eo ipso sese destruxit, nec
manet amplius Civitas, sed redeunt omnia ad statum naturalem,
quae omnia ex praecedentibus manifestissima fiunt; atque adeo sequitur,
nulla ratione posse concipi, quod unicuique civi ex Civitatis
instituto liceat ex suo ingenio vivere, et consequenter hoc
Jus naturale, quod scilicet unusquisque sui judex est, in statu civili
necessario cessat. Dico expresse ex Civitatis instituto; nam
Jus naturae uniuscujusque (si recte rem perpendamus) in statu civili
non cessat. Homo namque tam in statu naturali, quam civili
ex legibus suae naturae agit, suaeque utilitati consulit. Homo, inquam,
in utroque statu spe, aut metu ducitur ad hoc, aut illud
agendum, vel omittendum; sed praecipua inter utrumque statum
differentia est, quod in statu civili omnes eadem metuant, i et
omnibus una, eademque securitatis sit causa, et vivendi ratio;
quod sane judicandi facultatem uniuscujusque non tollit. Qui
enim omnibus Civitatis mandatis obtemperare constituit, sive
ejus potentiam metuit, vel quia tranquillitatem amat, is profecto
suae securitati, suaeque utilitati ex suo ingenio consulit.
~ Par. IV. Praeterea concipere etiam non possumus, quod unicuique
civi liceat Civitatis decreta, seu jura interpretari. Nam si hoc
unicuique liceret, eo ipso sui judex esset; quandoquidem unusquisque
facta sua specie juris nullo negotio excusare, seu adornare
|286| posset, et consequenter ex suo ingenio vitam institueret, quod
(per Art. praeced.) est absurdum.
~ Par. V. Videmus itaque, unumquemque civem non sui, sed Civitatis
juris esse, cujus omnia mandata tenetur exequi, nec ullum
habere jus decernendi, quid aequum, quid iniquum, quid pium,
quidve impium sit sed contra, quia imperii corpus una veluti
mente duci debet, et consequenter Civitatis voluntas pro omnium
voluntate habenda est, id quod Civitas justum, et bonum esse decernit,
tanquam ab unoquoque decretum esse, censendum est;
atque adeo, quamvis subditus Civitatis decreta iniqua esse censeat,
tenetur nihilominus eadem exequi.
~ Par. VI. At objici potest, an non contra rationis dictamen est,
se alterius judicio omnino subjicere, et consequenter, an status
civilis rationi non repugnat; ex quo sequeretur statum civilem irrationalem
esse, nec posse creari nisi ab hominibus ratione destitutis,
at minime ab iis, qui ratione ducuntur. Sed quoniam ratio
nihil contra naturam docet, non potest ergo sana ratio dictare, ut
unusquisque sui juris maneat, quamdiu homines affectibus sunt
obnoxii (per Art. 15. praeced. Cap.), hoc est (per Art. 5. Cap. I.),
ratio hoc posse fieri negat. Adde, quod ratio omnino docet pacem
quaerere, quae quidem obtineri nequit, nisi communia Civitatis
jura inviolata serventur, atque adeo quo homo ratione
magis ducitur, hoc est (per Art. 11. praeced. Cap.), quo magis liber
est, eo constantius Civitatis jura servabit, et summae potestatis,
cujus subditus est, mandata exequetur. Ad quod accedit,
quod status civilis naturaliter instituitur ad metum communem
adimendum, et communes miserias propellendum, ac proinde
id maxime intendit, quod unusquisque, qui ratione ducitur, in
statu naturali conaretur, sed frustra (per Art. 15. praeced. Cap.):
quapropter si homini, qui ratione ducitur, id aliquando ex civitatis
mandato faciendum est, quod rationi repugnare novit, id
damnum longe compensatur bono, quod ex ipso statu civili haurit
nam rationis etiam lex est, ut ex duobus malis minus eligatur,
ac proinde concludere possumus, neminem quicquam contra
suae rationis praescriptum agere, quatenus id agit, quod jure Civitatis
|287| faciendum est: quod nobis facilius unusquisque concedet,
postquam explicuerimus, quo usque Civitatis potentia, et consequenter
Jus se extendit.
~ Par. VII. Nam considerandum primum venit, quod sicuti in
statu naturali (per Art. II. praeced. Cap.) ille homo maxime potens,
maximeque sui juris est, qui ratione ducitur, sic etiam illa
Civitas maxime erit potens, et maxime sui juris, quae ratione fundatur,
et dirigitur. Nam Civitatis Jus potentia multitudinis, quae
una veluti mente ducitur, determinatur. At haec animorum unio
concipi nulla ratione posset, nisi Civitas id ipsum maxime intendat,
quod sana ratio omnibus hominibus utile esse docet.
~ Par. VIII. Secundo venit etiam considerandum, quod subditi
eatenus non sui, sed Civitatis juris sint, quatenus ejus potentiam,
seu minas metuunt, vel quatenus statum civilem amant (per Art.
10. praeced. Cap.). Ex quo sequitur, quod ea omnia, ad quae agenda
nemo praemiis, aut minis induci potest, ad jura Civitatis non
pertineant. Ex. gr. judicandi facultate nemo cedere potest: quibus
enim praemiis, aut minis induci potest homo, ut credat, totum
non esse sua parte majus, aut quod Deus non existat, aut
quod corpus, quod videt finitum, Ens infinitum esse credat, et
absolute ut aliquid contra id, quod sentit, vel cogitat, credat?
Sic etiam quibus praemiis, aut minis induci potest homo, ut amet,
quem odit, vel ut odio habeat, quem amat? Atque huc etiam
illa referenda sunt, a quibus humana natura ita abhorret, ut ipsa
omni malo pejora habeat, ut quod homo testem contra se agat,
ut se cruciet, ut parentes interficiat suos, ut mortem vitare non
conetur, et similia, ad quae nemo praemiis, nec minis induci potest.
Quod si tamen dicere velimus, Civitatem jus, sive potestatem
habere talia imperandi, id nullo alio sensu poterimus concipere,
nisi quo quis diceret, hominem jure posse insanire, et delirare:
quid enim aliud nisi delirium jus illud esset, cui nemo adstrictus
esse potest? Atque hic de iis expresse loquor, quae Juris Civitatis
esse nequeunt, et a quibus natura humana plerumque abhorret.
Nam quod stultus, aut vesanus nullis praemiis, neque minis induci
possit ad exequenda mandata, et quod unus, aut alter ex eo,

|288| quod huic, aut illi Religioni addictus sit, imperii jura omni malo
pejora judicat, jura tamen Civitatis irrita non sunt, quandoquidem
iisdem plerique cives continentur, ac proinde, quia ii, qui
nihil timent, neque sperant, eatenus sui juris sunt (per Art. 10.
praeced. Cap.), sunt ergo (per Art. 14. praeced. Cap.) imperii hostes,
quos jure cohibere licet.
~ Par. IX. Tertio denique considerandum venit, ad Civitatis Jus
ea minus pertinere, quae plurimi indignantur. Nam certum est,
homines naturae ductu in unum conspirare, vel propter communem
metum, vel desiderio damnum aliquod commune ulciscendi;
et, quia Jus Civitatis communi multitudinis potentia definitur,
certum est, potentiam Civitatis, et Jus eatenus minui, quatenus
ipsa causas praebet, ut plures in unum conspirent. Habet certe
Civitas quaedam sibi metuenda, et sicut unusquisque civis, sive
homo in statu naturali, sic Civitas eo minus sui juris est, quo majorem
timendi causam habet. Atque haec de Jure summarum potestatum
in subditos; jam antequam de earundem in alios jure,
agam, solvenda videtur quaestio, quae de Religione moveri
solet.
~ Par. X. Nam objici nobis potest, an Status civilis, et subditorum
obedientia, qualem in statu civili requiri ostendimus, non tollat
Religionem, qua Deum colere tenemur. Sed si rem ipsam perpendamus,
nihil reperiemus, quod possit scrupulum injicere.
Mens enim, quatenus ratione utitur, non summarum potestatum,
sed sui juris est (per Art. 11. Cap. praeced.). Atque adeo vera Dei
cognitio, et amor nullius imperio subjici potest, ut nec erga proximum
charitas (per Art. 8. hujus Cap.); et si praeterea consideremus
summum charitatis exercitium esse illud, quod ad pacem tuendam,
et concordiam conciliandam fit, non dubitabimus, illum
revera suo officio functum esse, qui unicuique tantum auxilii fert,
quantum jura Civitatis, hoc est, concordia, et tranquillitas concedunt.
Ad externos cultus quod attinet, certum est, illos ad veram
Dei cognitionem, et amorem, qui ex ea necessario sequitur,
nihil prorsus juvare, nec nocere posse; atque adeo non tanti faciendi
sunt, ut propter ipsos pax, et tranquillitas publica perturbari
|289| mereatur. Caeterum certum est, me Jure naturae, hoc est (per
Art. 3. praec. Cap.), ex divino decreto, non esse religionis vindicem;
nam nulla mihi est, ut olim Christi Discipulis potestas fuit, ejiciendi
spiritus immundos et faciendi miracula, quae sane potestas
adeo necessaria est ad propagandam Religionem in locis, ubi interdicta
est, ut sine ipsa non tantum oleum, et opera, ut ajunt, perdatur,
sed plurimae insuper creentur molestiae, cujus rei funestissima
exempla omnia viderunt saecula. Unusquisque igitur, ubicunque
sit, Deum potest vera Religione colere, sibique prospicere,
quod viri privati officium est. Caeterum cura Religionis propagandae
Deo, vel summis potestatibus, quibus solis incumbit Reipublicae
habere curam, committenda est. Sed ad propositum revertor.
~ Par. XI. Jure summarum potestatum in cives, et subditorum officio
explicato, superest, ut earum Jus in reliqua consideremus, quod
jam ex dictis facile cognoscitur. Nam, quandoquidem (per Art.
2. hujus Cap.) Jus summae potestatis nihil est praeter ipsum naturae
Jus, sequitur duo imperia ad invicem sese habere, ut duo homines
in statu naturali, excepto hoc, quod Civitas sibi cavere potest, ne
ab alia opprimatur, quod homo in statu naturali non potest, nimirum
qui quotidie somno, saepe morbo, aut animi aegritudine et
tandem senectute gravatur, et praeter haec aliis incommodis est
obnoxius, a quibus Civitas securam se reddere potest.
~ Par. XII. Civitas igitur eatenus sui juris est, quatenus sibi consulere,
et cavere potest, ne ab alia opprimatur (per Art. 9. et 15.
praec. Cap.), et (per Art. 10. et 15.praec. Cap.) eatenus alterius juris,
quatenus alterius Civitatis potentiam timet, vel quatenus ab ea impeditur,
quo minus id, quod vult, exequatur, vel denique quatenus
ipsius auxilio ad sui conservationem, vel incrementum indiget;
nam dubitare nequaquam possumus, quin, si duae Civitates
invicem mutuum auxilium praestare volunt, ambae simul plus possint,
et consequenter plus juris simul habeant, quam alterutra sola.
Vid.Art. 13. Cap. praec.
~ Par. XIII. Haec autem clarius intellegi possunt, si consideremus,
quod duae Civitates natura hostes sunt: homines enim (per Art. 14.
|290| praec. Cap.) in statu naturali hostes sunt qui igitur Jus naturae extra
Civitatem retinent, hostes manent. Si itaque altera Civitas alteri
bellum inferre, et extrema adhibere media velit, quo eam sui juris
faciat, id ei jure tentare licet, quandoquidem, ut bellum geratur,
ei sufficit ejus rei habere voluntatem. At de pace nihil statuere
potest, nisi connivente alterius Civitatis voluntate. Ex quo
sequitur Jura belli uniuscujusque Civitatis esse; pacis autem non
unius, sed duarum ad minimum Civitatum esse Jura, quae propterea
confoederatae dicuntur.
~ Par. XIV. Hoc foedus tamdiu fixum manet, quamdiu causa foederis
pangendi, nempe metus damni, seu lucri spes in medio est; hac
autem, aut illo Civitatum alterutri adempto, manet ipsa sui juris
(per Art. 10. praec. Cap.), et vinculum, quo Civitates invicem adstrictae
erant, sponte solvitur, ac proinde unicuique Civitati jus
integrum est solvendi foedus, quandocunque vult, nec dici potest,
quod dolo, vel perfidia agat, propterea quod fidem solvit, simulatque
metus, vel spei causa sublata est, quia haec conditio unicuique
contrahentium aequalis fuit, ut scilicet quae prima extra metum
esse posset, sui juris esset, eoque ex sui animi sententia uteretur, et
praeterea quia nemo in futurum contrahit, nisi positis praecedentibus
circumstantiis: his autem mutatis totius status etiam mutatur
ratio, et hac de causa unaquaeque confoederatarum Civitatum jus
retinet sibi consulendi, et unaquaeque propterea, quantum potest,
conatur extra metum, et consequenter sui juris' esse, et impedire,
quo minus altera potentior evadat. Si quae ergo Civitas, se deceptam
esse, queritur, ea sane non confoederatae Civitatis fidem, sed
suam tantummodo stultitiam damnare potest, quod scilicet salutem
suam alteri, qui sui juris, et cui sui imperii salus summa lex
est, crediderit.
~ Par. XV. Civitatibus, quae una pacem contraxerunt, jus competit
dirimendi quaestiones, quae moveri possunt de pacis conditionibus,
seu legibus, quibus sibi invicem fidem adstrinxerunt, quandoquidem
pacis jura non unius Civitatis, sed contrahentium simul
sunt (per Art. 13. hujus Cap.); quod si de iis convenire inter ipsas
non possunt, eo ipso ad belli statum redeunt.
|291| ~ Par. XVI. Quo plures Civitates simul pacem contrahunt, eo
unaquaeque reliquis minus timenda, sive unicuique minor est potestas
bellum inferendi, sed eo magis pacis tenetur conditiones
servare, hoc est (per Art. 13. hujus Cap.), eo minus sui juris est, sed
eo magis communi confoederatorum voluntati sese accommodare
tenetur.
~ Par. XVII. Caeterum fides, quam sana ratio, et Religio servandam
docet, hic minime tollitur: nam nec ratio, nec Scriptura
omnem datam fidem servare docet. Cui enim pollicitus sum, argentum
ex. gr., quod mihi secreto servandum dedit, custodire, fidem
praestare non teneor, simulac noverim, aut scire crediderim, furtum
esse, quod mihi servandum dedit sed rectius agam, si dem
operam, ut suis restituatur. Sic etiam, si summa potestas aliquid alteri
se facturam promisit, quod postea tempus, seu ratio docuit, aut
docere videbatur communi subditorum saluti obesse, fidem sane
solvere tenetur. Cum itaque Scriptura non nisi in genere doceat fidem
servare, et cafus singulares, qui excipiendi sunt, uniuscujusque
judicio relinquat, nihil ergo docet, quod iis, quae modo ostendimus,
repugnat.
~ Par. XVIII. Sed ne toties opus sit sermonis filum interrumpere,
et similes posthac objectiones solvere, monere volo, me haec omnia
ex naturae humanae quomodocunque consideratae necessitate demonstrasse,
nempe ex universali omnium hominum conatu sese
conservandi, qui conatus omnibus hominibus inest, sive ignari,
sivi sapientes sint, ac proinde quomodocunque homines, sive affectu,
sive ratione duci considerentur, res eadem erit, quia demonstratio,
ut diximus, universalis est.
CAPUT IV.

~ Par. I. Jus summarum potestatum, quod earum potentia determir,
in praec. Cap. ostendimus, idque in hoc potissimum
consistere vidimus, nempe quod imperii veluti mens sit, qua omnes
duci debent; adeoque solas jus habere decernendi, quid bonum
quid malum, quid aequum, quid iniquum, hoc est, quid singulis
|292| vel omnibus simul agendum, vel omittendum sit, ac proinde vidimus
iis solis jus competere leges condendi, easque, quando de iis
quaestio est, in quocunque singulari casu interpretandi, et decernendi,
an datus cafus contra, vel secundum jus factus sit (vide Art.
3.4.5. praec. Cap.), deinde bellum inferendi, vel pacis conditiones
statuendi, et offerendi, vel oblatas acceptandi. Vide Art. 12. et
13. praec. Cap.
~ Par. II. Cum haec omnia, ac etiam media, quae ad eadem exequenda
requiruntur, omnia negotia sint, quae ad integrum imperii
corpus, hoc est, quae ad Rempublicam spectant, hinc sequitur,
Rempublicam ab ejus solummodo directione pendere, qui summum
habet imperium ac proinde sequitur solius summae potestatis
Jus esse de factis uniuscujusque judicandi, de factis cujuscunque
rationem exigendi, delinquentes poena mulctandi, et quaestiones
inter cives de jure dirimendi, vel legum latarum peritos statuendi,
qui haec ejus loco administrent. Deinde omnia ad bellum, et
pacem media adhibendi, et ordinandi, nempe urbes condendi, et
muniendi, milites conducendi, officia militaria distribuendi, et, quid
factum velit, imperandi, et pacis causa legatos mittendi, et audiendi,
et denique sumptus ad haec omnia exigendi.
~ Par. III. Quoniam itaque solius summae potestatis Jus sit negotia
publica tractandi, vel ministros ad eadem eligendi, sequitur, subditum
imperium affectare, qui suo solo arbitrio, supremo Concilio
inscio, negotium aliquod publicum aggressus est, tametsi id,
quod intenderat agere, Civitati optimum fore crediderit.
~ Par. IV. Sed quaeri solet, an summa potestas legibus adstricta sit,
et consequenter an peccare possit? Verum quoniam legis, et peccati
nomina non tantum Civitatis Jura, sed etiam omnium rerum
naturalium, et apprime rationis communes regulas respicere solent,
non possumus absolute dicere, Civitatem nullis adstrictam
esse legibus, seu peccare non posse. Nam si Civitas nullis
legibus, seu regulis, sine quibus Civitas non esset Civitas, adstricta
esset, tum Civitas non ut res naturalis, sed ut chimaera esset
contemplanda. Peccat ergo Civitas, quando ea agit, vel
fieri patitur, quae causa esse possunt ipsius ruinae, atque tum
|293| eandem eo sensu peccare dicimus, quo Philosophi, vel Medici
naturam peccare dicunt, et hoc sensu dicere possumus, Civitatem
peccare, quando contra rationis dictamen aliquid agit.
Est enim Civitas tum maxime sui juris, quando ex dictamine
rationis agit (per Art. 7. praeced. Cap.); quatenus igitur
contra rationem agit, eatenus sibi deficit, seu peccat.
Atque haec clarius intelligi poterunt, si consideremus, quod, cum
dicimus unumquemque posse de re, quae sui juris est, statuere,
quicquid velit, haec potestas non sola agentis potentia, sed etiam
ipsius patientis aptitudine definiri debet. Si enim ex. gr. dico, me
jure posse de hac mensa, quicquid velim, facere, non hercle intelligo,
quod jus habeam efficiendi, ut haec mensa herbam comedat
sic etiam, tametsi dicimus homines non sui, sed Civitatis
juris esse, non intelligimus, quod homines naturam humanam
amittant, et aliam induant atque adeo quod Civitas jus habeat
efficiendi, ut homines volent, vel quod aeque impossibile est, ut
homines cum honore adspiciant ea, quae risum movent, vel nauseam;
sed quod quaedam circumstantiae occurrant, quibus positis
ponitur subditorum erga Civitatem reverentia, et metus, et quibus
sublatis metus, et reverentia, et cum his Civitas una tollitur.
Civitas itaque, ut sui juris sit, metus, et reverentiae causas servare
tenetur, alias Civitas esse desinit. Nam iis, vel ei, qui imperium
tenet, aeque impossibile est, ebrium, aut nudum cum scortis per
plateas currere, histrionem agere, leges ab ipso latas aperte violare,
seu contemnere, et cum his majestatem servare, ac impossibile
est, simul esse, et non esse; subditos deinde trucidare, spoliare,
virgines rapere, et similia, metum in indignationem, et con
sequenter statum civilem in statum hostilitatis vertunt.
~ Par. V. Videmus itaque, quo sensu dicere possumus, Civitatem
legibus teneri, et peccare posse. Verum si per legem intelligamus
Jus civile, quod ipso Jure civili vindicari potest, et peccatum id,
quod Jure civili fieri prohibetur, hoc est, si haec nomina genuino
sensu sumantur, nulla ratione dicere possumus, Civitatem legibus
adstrictam esse, aut posse peccare. Nam regulae, et causae metus,
et reverentiae, quas Civitas sui causa servare tenetur, non ad Jura
|294| civilia, sed ad Jus naturale spectant, quandoquidem (per Art.
praeced.) non Jure civili, sed Jure belli vindicari possunt, et Civitas
nulla alia ratione iisdem tenetur, quam homo in statu naturali,
ut sui juris esse possit, sive ne sibi hostis sit, cavere tenetur, ne se
ipsum interficiat, quae sane cautio non obsequium, sed humanae
naturae libertas est: at Jura civilia pendent a solo Civitatis decreto,
atque haec nemini, nisi sibi, ut scilicet libera maneat, morem gerere
tenetur, nec aliud bonum, aut malum habere, nisi quod ipsa
sibi bonum, aut malum esse decernit ac proinde non tantum jus
habet sese vindicandi, leges condendi, et interpretandi, sed etiam
easdem abrogandi, et reo cuicunque ex plenitudine potentiae
condonandi.
~ Par. VI. Contractus, seu leges, quibus multitudo jus suum in
unum Concilium, vel hominem transferunt, non dubium est,
quin violari debeant, quando communis salutis interest easdem violare.
At judicium de hac re, an scilicet communis salutis intersit,
easdem violare, an secus, nemo privatus, sed is tantum, qui
imperium tenet, jure ferre potest (per Art. 3. hujus Cap.); ergo
Jure civili is solus, qui imperium tenet, earum legum interpres
manet. Ad quod accedit, quod nullus privatus easdem jure vindicare
possit, atque adeo eum, qui imperium tenet, revera non
obligant. Quod si tamen ejus naturae sint, ut violari nequeant,
nisi simul Civitatis robur debilitetur, hoc est, nisi simul plerorumque
civium communis metus in indignationem vertatur, eo
ipso Civitas dissolvitur, et contractus cessat, qui propterea non
Jure civili, sed Jure belli vindicatur. Atque adeo is, qui imperium
tenet, nulla etiam alia de causa hujus contractus conditiones
servare tenetur, quam homo in statu naturali, ne sibi hostis sit,
tenetur cavere, ne se ipsum interficiat, ut in praeced. Art. diximus.
CAPUT V.

~ Par. I. In Art. II. Cap. 2. ostendimus hominem tum maxime sui
juris esse, quando maxime ratione ducitur, et consequenter

|295| ter (vid. Art. 7. Cap. 3.) Civitatem illam maxime potentem,
maximeque sui juris esse, quae ratione fundatur, et dirigitur.
Cum autem optima vivendi ratio ad sese, quantum fieri potest,
conservandum ea sit, quae ex praescripto rationis instituitur, sequitur
ergo id omne optimum esse, quod homo, vel Civitas agit,
quatenus maxime sui juris est. Nam non id omne, quod jure fieri
dicimus, optime fieri affirmamus: aliud namque est agrum jure
colere, aliud agrum optime colere; aliud, inquam, est sese jure
defendere, conservare, judicium ferre, etc., aliud sese optime
defendere, conservare, atque optimum judicium ferre; et consequenter
aliud est jure imperare, et Reipublicae curam habere,
aliud optime imperare, et Rempublicam optime gubernare. Postquam
itaque de jure cujuscunque Civitatis in genere egimus, tempus
est, ut de optimo cujuscunque imperii statu agamus.
~ Par. II. Qualis autem optimus cujuscunque imperii sit status, facile
ex fine status civilis cognoscitur: qui scilicet nullus alius est, quam
pax, vitaeque securitas. Ac proinde illud imperium optimum est,
ubi homines concorditer vitam transigunt, et cujus jura inviolata
servantur. Nam certum est, quod seditiones, bella, legumque
contemptio, sive violatio non tam subditorum malitiae, quam
pravo imperii statui imputanda sunt. Homines enim civiles non
nascuntur, sed fiunt. Hominum praeterea naturales affectus ubique
iidem sunt; si itaque in una Civitate malitia magis regnat,
pluraque peccata committuntur, quam in alia, certum est, id ex
eo oriri, quod talis Civitas non satis concordiae providerit, nec
jura satis prudenter instituerit, et consequenter neque Jus Civitatis
absolutum obtainuerit. Status enim civilis, qui seditionum causas
non abstulit, et ubi bellum continuo timendum, et ubi denique
leges frequenter violantur, non multum ab ipso naturali statu
differt, ubi unusquisque ex suo ingenio magno vitae periculo
vivit.
~ Par. III. At sicut subditorum vitia, nimiaque licentia, et contumacia
Civitati imputanda sunt, ita contra eorum virtus, et constans
legum observantia maxime Civitatis virtuti, et juri absoluto
tribuenda est, ut patet ex Art. 15. Cap. 2. Unde Hannibali merito
|296| eximiae virtuti ducitur, quod in ipsius exercitu nulla unquam
seditio orta fuerit.
~ Par. IV. Civitas, cujus subditi, metu territi, arma non capiunt,
potius dicenda est, quod sine bello sit, quam quod pacem habeat.
Pax enim non belli privatio, sed virtus est, quae ex animi fortitudine
oritur: est namque obsequium (per Art. 19. Cap. 2.) constans
voluntas id exequendi, quod ex communi Civitatis decreto
fieri debet. Illa praeterea Civitas, cujus pax a subditorum inertia
pendet, qui scilicet veluti pecora ducuntur, ut tantum servire
discant, rectius solitudo, quam Civitas dici potest.
~ Par. V. Cum ergo dicimus, illud imperium optimum esse, ubi
homines concorditer vitam transigunt, vitam humanam intelligo,
quae non sola sanguinis circulatione, et aliis, quae omnibus animalibus
sunt communia, sed quae maxime ratione, vera Mentis
virtute, et vita definitur.
~ Par. VI. Sed notandum, imperium, quod in hunc finem institui
dixi, a me intelligi id, quod multitudo libera instituit, non autem
id, quod in multitudinem jure belli acquiritur. Libera enim
multitudo meajori spe, quam metu, subacta autem majori metu,
quam spe ducitur: quippe illa vitam colere, haec autem mortem
tantummodo vitare studet illa, inquam, sibi vivere studet, haec
victoris esse cogitur, unde hanc servire, illam liberam esse dicimus.
Finis itaque imperii, quod aliquis Jure belli adipiscitur, est
dominari, et servos potius, quam subditos habere. Et quamvis
inter imperium, quod a libera multitudine creatur, et illud, quod
jure belli acquiritur, si ad utriusque jus in genere attendamus, nulla
essentialis detur differentia, finem tamen, ut jam ostendimus, et
praeterea media, quibus unumquodque conservari debeat, admodum
diversa habent.
~ Par. VII. Quibus autem mediis Princeps, qui sola dominandi
libidine fertur, uti debet, ut imperium stabilire, et conservare
possit, acutissimus Machiavellus prolixe ostendit; quem autem in
finem, non satis constare videtur. Si quem tamen bonum habuit, ut
de viro sapiente credendum est, fuisse videtur, ut ostenderet, quam
imprudenter multi Tyrannum e medio tollere conantur, cum
|297| tamen causae, cur princeps sit Tyrannus, tolli nequeant, sed contara
eo magis ponantur, quo principi major timendi causa praebetur:
quod fit, quando multitudo exempla in principem edidit, et parricidio,
quasi re bene gesta, gloriatur. Praeterea ostendere forsan
voluit, quantum libera multitudo cavere debet, ne salutem suam
uni absolute credat, qui, nisi vanus sit, et omnibus se posse placere
existimet, quotidie insidias timere debet; atque adeo sibi potius
cavere, et multitudini contra insidiari magis, quam consulere cogitur;
et ad hoc de prudentissimo isto viro credendum magis adducor,
quia pro libertate fuisse constat, ad quam etiam tuendam
saluberrima consilia dedit.
CAPUT VI.

~ Par. I. Quia homines, uti diximus, magis affectu, quam ratione
ducuntur, sequitur multitudinem non ex rationis ductu,
sed ex communi aliquo affectu naturaliter convenire, et una veluti
mente duci velle, nempe (ut Art. 9. Cap. 3. diximus) vel ex communi
spe, vel metu, vel desiderio commune aliquod damnum ulciscendi.
Cum autem solitudinis metus omnibus hominibus insit,
quia nemo in solitudine vires habet, ut sese defendere, et quae ad
vitam necessaria sunt, comparare possit, sequitur statum civilem
homines natura appetere, nec fieri posse, ut homines eundem unquam
penitus dissolvant.
~ Par. II. Ex discordiis igitur, et seditionibus, quae in Civitate saepe
concitantur, nunquam fit, ut cives Civitatem dissolvant (ut in
reliquis societatibus saepe evenit), sed ut ejusdem formam in aliam
mutent, si nimirum contentiones sedari nequeunt servata Civitatis
facie. Quare media, quae ad imperium conservandum requiri dixi,
ea intelligo, quae ad imperii formam absque ulla ejus notabili mutatione
conservandam necessaria sunt.
~ Par. III. Quod si cum humana natura ita comparatum esset, ut
homines id, quod maxime utile est, maxime cuperent, nulla esset
opus arte ad concordiam, et fidem; sed quia longe aliter cum natura
humana constitutum esse constat, imperium necessario ita instituendum
|298| est, ut omnes, tam qui regunt, quam qui reguntur, velint
nolint, id tamen agant, quod communis salutis interest, hoc est,
ut omnes sponte, vel vi, vel necessitate coacti sint ex rationis praescripto
vivere; quod fit, si imperii res ita ordinentur, ut nihil, quod
ad communem salutem spectat, ullius fidei absolute committatur.
Nemo enim tam vigilans est, qui aliquando non dormitet, et nemo
tam potenti, tamque integro animo fuit, qui aliquando, et praesertim
quando maxime animi fortitudine opus est, non frangeretur,
ac pateretur vinci. Et sane stultitia est ab alio id exigere,
quod nemo a se ipso impetrare potest, nempe, ut alteri potius, quam sibi
vigilet, ut avarus non sit, neque invidus, neque ambitiosus, etc.,
praesertim is, qui omnium affectuum incitamenta maxima quotidie
habet.
~ Par. IV. At experientia contra docere videtur, pacis, et concordiae
interesse, ut omnis potestas ad unum conferatur. Nam nullum imperium
tamdiu absque ulla notabili mutatione stetit, quam Turcarum,
et contra nulla minus diuturna, quam popularia, seu Democratica
fuerunt, nec ulla, ubi tot seditiones moverentur. Sed
si servitium, barbaries et solitudo pax appellanda sit, nihil hominibus
pace miserius. Plures sane, et acerbiores contentiones inter
parentes, et liberos, quam inter dominos, et servos moveri solent,
nec tamen Oeconomiae interest Jus paternum in dominium mutare,
et liberos perinde, ac servos habere. Servitutis igitur, non pacis, interest,
omnem potestatem ad unum transferre nam pax, ut jam
diximus, non in belli privatione, sed in animorum unione, sive
concordia consistit.
~ Par. V. Et sane, qui credunt posse fieri, ut unus solus summum
Civitatis Jus obtineat, longe errant. Jus enim sola potentia determinatur,
ut Capite 2. ostendimus: at unius hominis potentia longe
impar est tantae moli sustinendae. Unde fit, ut, quem multitudo
Regem elegit, is sibi Imperatores quaerat, seu Consiliarios, seu amicos,
quibus suam, et omnium salutem committit, ita ut imperium,
quod absolute Monarchicum esse. creditur, sit revera in praxi
Aristocraticum, non quidem manifestum, sed latens, et propterea
pessimum. Ad quod accedit, quod Rex, puer, aeger, aut senectute
|299| gravatus, precario rex sit, sed ii revera summam potestatem
habeant, qui summa imperii negotia administrant, vel qui Regi
sunt proximi ut jam taceam, quod Rex, libidini obnoxius, omnia
saepe moderetur ex libidine unius, aut alterius pellicis, aut cinaedi.
Audieram, inquit Orsines, in Asia olim regnasse foeminas: hoc vero
novum est, regnare castratum, Curtius lib. X. Cap. I.
~ Par. VI. Est praeterea hoc certum, quod Civitas semper magis
propter cives, quam propter hostes periclitetur rari quippe boni.
Ex quo sequitur, quod is, in quem totum imperii Jus delatum est,
magis cives, quam hostes semper timebit, et consequenter sibi cavere,
et subditis non consulere, sed insidiari conabitur, iis praecipue,
qui sapientia clari, vel divitiis potentiores sunt.
~ Par. VII. Accedit praeterea, quod Reges filios etiam plus timent,
quam amant, et eo magis, quo pacis, bellique artes magis callent,
et subditis ob virtutes dilectiores sunt. Unde fit, ut eos ita
educare studeant, ut causa timendi absit. Qua in re officiarii promptissime
Regi obsequuntur, et studium adhibebunt summum, ut
Regem successorem rudem habeant, quem arte tractare possint.
~ Par. VIII. Ex quibus omnibus sequitur, Regem eo minus sui Juris,
et subditorum conditionem eo miseriorem esse, quo magis
absolute Civitatis Jus in eundem transfertur : atque adeo necesse
est, ad imperium Monarchicum rite stabiliendum, fundamenta
jacere firma, quibus superstruatur : ex quibus Monarchae securitas,
et multitudini pax sequatur; ac proinde, ut Monarcha tum
maxime sui juris sit, cum maxime multitudinis saluti consulit.
Quaenam autem haec Imperii Monarchici fundamenta sint, primum
breviter proponam, et deinde ordine ea ostendam.
~ Par. IX. Urbs una, aut plures condendae, et muniendae sunt,
quarum omnes cives, sive ii intra moenia, sive extra propter agriculturam
habitent, eodem Civitatis jure gaudeant ea tamen conditione,
ut unaquaeque certum civium numerum ad sui, et communem
defensionem habeat quae autem id praestare nequit, aliis
conditionibus in ditione habenda.
~ Par. X. Militia ex solis civibus, nullo excepto, formanda est, et
ex nullis aliis; atque adeo omnes arma habere teneantur, et nullus
|300| in civium numerum recipiatur, nisi postquam exercitium militare
didicerit, illudque signatis anni temporibus exercere pollicitus fuerit.
Deinde, uniuscujusque familiae militia in cohortes, et legiones
divisa, nullius cohortis dux eligendus, nisi qui Architecturam
militarem noverit. Porro cohortium, et legionum duces ad vitam
quidem, sed qui unius familiae integrae militiae imperet, in bello
tantummodo eligendus, qui annum ad summum imperium habeat,
nec continuari in imperio, nec postea eligi possit. Atque hi eligendi
sunt ex Regis Corsiliariis (de quibus Art. 15. et seqq. dicendum),
vel qui officio Consiliarii functi sunt.
~ Par. XI. Omnium urbium incolae, et agricolae, hoc est, omnes
Cives in familias dividendi sunt, quae nomine, et insigni aliquo distinguantur,
et omnes ex aliqua harum familiarum geniti in civium
numerum recipiantur, eorumque nomina in catalogum
eorum familiae redigantur, simulac eo aetatis pervenerint, ut arma
ferre, et officium suum noscere possint; iis tamen exceptis, qui
ob scelus aliquod infames, vel qui muti, vesani, et famuli sunt,
qui servili aliquo officio vitam sustentant.
~ Par. XII. Agri, et omne solum, et, si fieri potest, domus etiam
publici juris sint, nempe ejus, qui Jus Civitatis habet, a quo annuo
pretio civibus, sive urbanis, et agricolis locentur; et praeterea
omnes ab omni exactione tempore pacis liberi, sive immunes
sint. Atque hujus pretii alia pars ad Civitatis munimenta, alia ad
usum domesticum Regis referenda est. Nam tempore pacis urbes
tanquam ad bellum munire, et praeterea naves, et reliqua instrumenta
bellica parata necesse est habere.
~ Par. XIII. Electo Rege ex aliqua familia, nulli Nobiles censendi,
nisi a Rege oriundi, qui propterea insignibus Regiis a sua, et a reliquis
familiis distinguantur.
~ Par. XIV. Regis consanguinei nobiles masculi, qui ci, qui regnat,
gradu consanguinitatis tertio, aut quarto propinqui sunt,
uxorem ducere prohibeantur, et si quos liberos procreaverint, illegitimi
habeantur, et omni dignitate indigni, nec parentum haeredes
agnoscantur, sed eorum bona ad Regem redeant.
~ Par. XV. Regis praeterea Consiliarii, qui ei proximi, vel dignitate
|301| secundi sunt, plures esse debent, et non, nisi ex civibus, eligendi;
nempe, ex unaquaque familia tres, aut quatuor, aut quinque
(si familiae non plures, quam sexcentae, fuerint), qui simul unum hujus
Concilii membrum constituent, non ad vitam, sed in tres, aut
quatuor, aut quinque annos, ita ut singulis annis eorum tertia,
quarta, aut quinta pars nova eligatur in qua electione tamen apprime
observandum, ut ex unaquaque familia unus ad minimum
juris peritus Consiliarius eligatur.
~ Par. XVI. Haec electio ab ipso Rege fieri debet, cui constituto
anni tempore, quo scilicet novi Consiliarii eligendi sunt, unaquaeque
familia omnium suorum civium nomina, qui ad annum
quinquagesimum aetatis pervenerunt, et qui hujus officii candidati
rite promoti fuerunt, Regi tradere debet, ex quibus, quem
velit, Rex eliget; at eo anno, quo alicujus familiae juris peritus
alteri succedere debet, juris peritorum tantum nomina sunt Regi
tradenda. Qui statuto tempore officio hoc Consiliarii functi sunt,
in eodem continuari nequeant, nec ad catalogum eligendorum
quinquennio, aut amplius referri. Causa autem, cur necesse sit
singulis annis ex unaquaque familia unum eligere, est, ne Concilium
jam ex inexpertis Novitiis, jam ex Veteratis, et rerum expertis
componeretur, quod necessario fieret, si omnes simul recederent,
et novi succederent. Sed si singulis annis ex unaquaque
familia unus eligatur, tum non nisi quinta, quarta, aut ad summum
tertia Concilii pars ex Novitiis erit. Praeterea si Rex aliis negotiis
impeditus, aut alia de causa huic electioni vacare aliquamdiu
non possit, tum ipsi Consiliarii alios pro tempore eligant, donec
ipse Rex vel alios eligat, vel, quos Concilium elegit,
probet.
~ Par. XVII. Hujus Concilii primarium officium sit, imperii fundamentalia
jura defendere, consilia de rebus agendis dare, ut Rex,
quid in bonum publicum decernendum sit, sciat, atque adeo, ut
Regi nihil de aliqua re statuere liceat, nisi intellecta prius hujus
Concilii sententia; sed si Concilio, ut plerumque fiet, non una
mens fuerit, sed diversas habuerit sententias, etiam postquam bis,
aut ter quaestionem de eadem re habuerint, res in longius trahenda
|302| non est, sed discrepantes sententiae ad Regem deferendae, ut
Art. 25. hujus Capitis docebimus.
~ Par. XVIII. Hujus praeterea Concilii officium etiam sit, Regis
instituta, seu decreta promulgare, et, quid in Rempublicam decretum
est, curare, totiusque administrationis imperii curam habere,
tanquam Regis vicarii.
~ Par. XIX. Civibus nulli ad Regem aditus pateant, nisi per hoc
Concilium, cui omnes postulationes, seu libelli supplices tradendi
sunt, ut Regi offerantur. Legatis etiam aliarum Civitatum non,
nisi intercedente hoc Concilio, veniam Regem alloquendi impetrare
liceat; Epistolae praeterea, quae ex aliis locis Regi mittuntur,
ei ab hoc Concilio tradi debent, et absolute Rex censendus est
veluti Civitatis mens, hoc autem Concilium mentis sensus externi,
ceu Civitatis corpus, per quod mens Civitatis statum concipit,
et per quod mens id agit, quod sibi optimum esse decernit.
~ Par. XX. Cura filios Regis educandi huie etiam Concilio incumbat,
et etiam tutela, si Rex, successore infante, seu puero relicto,
obiit. Sed ne tamen Concilium interea temporis sine Rege sit, ex
Nobilibus Civitatis Senior eligendus, qui Regis locum suppleat,
donec legitimus successor eo aetatis pervenerit, quo imperii onus
sustinere possit.
~ Par. XXI. Hujus Concilii Candidati ii sint, qui regimen, fundamenta,
et statum, seu conditionem Civitatis, cujus subditi sunt,
norint; at qui jurisperitilocum occupare vult, is praeter regimen,
et conditionem Civitatis, cujus subditus est, aliarum etiam, cum
quibus commercium aliquod intercedit, scire debet; sed nulli,
nisi qui ad quinquagesium aetatis annum, nullo convicti crimine,
pervenerint, in catalogum eligendorum referendi sunt.
~ Par. XXII. In hoc Concilio nihil de rebus imperii concludendum,
nisi praesentibus omnibus membris: quod si aliquis morbi,
aut alia de causa adesse nequeat, aliquem ex eadem familia, qui
eodem officio functus, vel qui in catalogum eligendorum relatus
est, in ipsius locum mittere debet. Quod si nec hoc fecerit, sed
quod Concilium propter ejus absentiam rem aliquam consulendam
in diem differre coactus fuerit, summa aliqua pecuniae sensibili
|303| mulctetur. Sed hoc intelligendum, quando quaestio est de re, quae
integrum imperium spectat, videlicet de bello, et pace, de jure
aliquo abrogando, vel instituendo, de commercio, etc. Sed si
quaestio sit de re, quae unam, aut alteram urbem spectet, de libellis
supplicibus, etc., satis erit, si major Concilii pars adsit.
~ Par. XXIII. Ut inter familias aequalitas in omnibus, et ordo
sedendi, proponendi, et dicendi habeatur, vices servandae sunt,
ut singulae singulis sessionibus praesideant, et quae hac sessione prima,
sequenti ultima sit. Sed eorum, qui ejusdem familiae sunt,
is primus sit, qui prior electus fuerit.
~ Par. XXIV. Hoc Concilium quater ad minimum in anno convocetur,
ut rationem administrationis imperii a ministris exigant,
ut rerum statum noscant, et si quid praeterea statuendum sit, videant.
Nam adeo magnum civium numerum negotiis publicis
continuo vacare impossibile videtur, sed, quia negotia publica interim
exerceri nihilominus debent, ideo ex hoc Concilio quinquaginta,
aut plures eligendi sunt, qui soluto Concilio, ejus
vicem suppleant, quique quotidie congregari debeant in cubiculo,
quod Regio sit proximum, atque adeo quotidie curam habeant
aerarii, urbium munimentorum, educationis filii Regis,
et absolute eorum omnium magni Concilii officiorum, quae modo
enumeravimus, praeterquam illud, quod de rebus novis, de
quibus nihil decretum est, consulere non possint.
~ Par. XXV. Congregato Concilio, antequam aliquid in eo proponatur,
quinque, aut sex, aut plures Jurisperiti ex familiis, quae
illa sessione ordine loci priores sunt, Regem adeant, ut libellos
supplices, vel epistolas, si quas habent, tradant, ut rerum statum
indicent, et denique ut ex ipso intelligant, quid in suo Concilio
proponere jubeat quo accepto Concilium repetant, et, qui
ordine loci prior est, rem consulendam aperiat. Nec de re suffragia
statim colligenda, quae aliquibus videtur alicujus esse momenti,
sed in id tempus differenda, quod rei necessitas concedit.
Concilio igitur ad id statutum tempus soluto, poterunt interea
uniuscujusque familiae Consiliarii de ipsa seorsum quaestionem habere,
et, si res iis magni momenti videbitur, alios, qui eodem
|304| officio functi, vel qui ejusdem Concilii Candidati sunt, consulere,
et, si intra constitutum tempus inter ipsos convenire non poterit,
illa familia extra suffragium erit (nam unaquaeque familia
unum tantum ferre Suffragium poterit) alias ejus familiae Jurisperitus
instructus sententiam, quam optimam judicaverint esse, in
ipso Concilio ferat, et sic reliqui; et si majori parti visum fuerit
post auditas cujusque sententiae rationes, rem iterum perpendere,
Concilium iterum in tempus solvatur, ad quod unaquaeque familia,
quaenam ultima ejus sit sententia, pronunciabit, et tum demum
praesente integro Concilio suffragiis collectis ea irrita habeatur,
quae centum ad minimum suffragia non habuerit, reliquae autem
ad Regem deferantur a Jurisperitis omnibus, qui Concilio interfuerunt,
ut ex iis, postquam uniuscujusque partis rationes intellexerit,
quam velit, eligat, atque inde digressi ad Concilium revertantur,
ubi omnes Regem ad constitutum ab ipso tempus exspectent,
ut, quam Sententiam ex latis eligendam censet, omnes audiant,
et quid faciendum, ipse decernat.
~ Par. XXVI. Ad justitiam administrandam Concilium aliud ex
Solis Jurisperitis est formandum, quorum officium sit lites dirimere,
et poenas ex deliquentibus sumere, sed ita ut omnes sententiae,
quas tulerint, ab iis, qui Concilii magni vicem supplent,
probari debeant, num scilicet, servato rite in judicando ordine,
prolatae fuerint, et absque partium studio. Quod si quae pars,
quae causa cecidit, ostendere poterit, aliquem ex judicibus munere
aliquo corruptum fuisse ab adversario, vel aliam communem causam
amicitiae erga eundem, vel odii erga ipsum habere, vel denique
quod communis judicandi ordo non fuerit servatus, ea in integrum
restituatur. Sed haec forsan observari non possent ab iis, qui,
quando quaestio de crimine est, non tam argumentis, quam tormentis
reum convincere solent. Verum nec ego hic alium in judicando
ordinem concipio praeter eum, qui cum optimo Civitatis
regimine convenit.
~ Par. XXVII. Hi judices magno etiam, et impari numero esse
debent, nempe sexaginta et unus, aut quinquaginta et unus ad minimum,
et ex una familia non nisi unus eligendus,nec tamen ad
|305| vitam, sed ut quotannis etiam aliqua ejus pars cedat, et alii totidem
eligantur, qui ex aliis sint familiis, quique ad quadragesimum aetatis
annum pervenerint.
~ Par. XXVIII. In hoc Concilio nulla sententia pronuncianda,
nisi praesentibus omnibus judicibus. Quod si aliquis morbi, aut alterius
rei causa diu Concilio interesse non poterit, alius ad id tempus
eligendus, qui ipsius locum suppleat. In suffragiis autem ferendis
debebit unusquisque sententiam suam non palam dicere, sed calculis
indicare.
~ Par. XXIX. Hujus, et praecedentis Concilii vicariorum emolumenta
sint bona primo eorum, qui mortis damnati sunt ab ipsis, et
etiam eorum, qui summa quadam argenti plectuntur. Deinde ex
unaquaque sententia, quam de rebus civilibus tulerint, ab eo, qui
causa cecidit, pro ratione totius summae partem aliquotam accipiant,
qua utrumque Concilium gaudeat.
~ Par. XXX. His Conciliis alia subordinentur in unaquaque urbe,
quorum etiam membra ad vitam eligi non debent; sed etiam quotannis
pars aliqua eligenda ex solis familiis, quae in eadem habitant
sed opus non est haec latius persequi.
~ Par. XXXI. Militiae stipendia nulla solvenda tempore pacis, tempore
autem belli iis tantummodo quotidiana stipendia danda, qui
quotidiano opere vitam sustentant. At duces, et reliqui officiarii
cohortium nulla alia emolumenta ex bello exspectanda habeant
praeter hostium praedam.
~ Par. XXXII. Si quis peregrinus alicujus civis filiam in uxorem
duxerit, ejus liberi sunt cives censendi, et in catalogo familiae matris
inscribendi. Qui autem ex peregrinis parentibus in ipso imperio
nati, et educati sunt, iis constituto aliquo pretio Jus civis ex
Chiliarchis alicujus familiae emere liceat, et in catalogum ejusdem
familiae referantur: nec imperio, tametsi Chiliarchae lucri causa
aliquem peregrinum infra constitutum pretium in numerum suorum
civium receperint, aliquod inde detrimentum oriri potest;
sed contra media excogitanda, quibus facilius civium augeri
possit numerus, et magna hominum detur confluentia. At, qui
in catalogum civium non referuntur, aequum est, ut tempore
|306| saltem belli otium suum labore, aut exactione aliqua compensent.
~ Par. XXXIII. Legati, qui tempore pacis ad alias Civitates pacis contrahendae,
vel conservandae causa mitti debent, ex solis Nobilibus
eligendi sunt, et ex Civitatis aerario sumptus iisdem suppeditandi,
non autem ex Regis domestico aerario. <Maar men moet zodanige
bespieders verkiezen, die aan de Koning bequaam zullen schijnen.
~ Par. XXXIV. Qui aulam frequentant, et Regis domestici sunt,
quibusque ex suo aerario domestico stipendia solvit, ab omni Civitatis
ministerio, seu officio secludendi sunt. Dico expresse, quibus
Rex ex aerario suo domestico stipendia solvit, ut corporis custodes
ab iisdem secludam. Nam corporis custodes nulli praeter
cives ejusdem urbis in aula, servatis vicibus, vigilare pro Rege
ante fores debent.
~ Par. XXXV. Bellum non nisi pacis causa inferendum, ut eo finito
arma cessent. Urbibus igitur Jure belli captis, et hoste subacto
pacis conditiones instituendae sunt, ut captae urbes nullo praesidio
servari debeant, sed vel ut hosti, pacis foedere accepto, potestas
concedatur easdem pretio redimendi, vel (si ea ratione timor semper
a tergo maneat formidine loci) prorsus delendae sunt, et incolae
alio locorum ducendi.
~ Par. XXXVI. Regi nullam extraneam matrimonio sibi jungere,
sed tantum ex consanguineis, vel civibus aliquam in uxorem ducere
liceat, ea tamen conditione, si scilicet civem aliquam duxerit, ut
qui uxori sanguine sint proximi, nullum Civitatis officium administrare
possint.
~ Par. XXXVII. Imperium indivisibile esse debet. Si igitur Rex
plures liberos procreaverit, illorum major natu jure succedat, minime
autem concedendum, ut imperium inter ipsos dividatur, nec
ut indivisum omnibus, vel aliquibus tradatur, et multo minus, ut
partem imperii dotem filiae dare liceat. Nam, filias in haereditatem
imperii venire, nulla ratione concedendum.
~ Par. XXXVIII. Si Rex liberis masculis orbus obierit, ille, qui
ipsi sanguine proximus, haeres imperii habendus, nisi forte uxorem
extraneam duxerit, quam repudiare nolit.
~ Par. XXXIX. Ad Cives quod attinet, patet ex Art. 5. Cap. 3.
|307| eorum unumquemque ad omnia Regis mandata, sive edicta a Concilio
magno promulgata (vide de hac conditione Art. 18. et 19.
hujus Capitis) obtemperare debere, tametsi eadem absurdissima
credat, vel jure ad id cogi. Atque haec Imperii Monarchici fundamenta
sunt, quibus superstrui debet, ut stabile sit, quemadmodum
in seq. Cap. demonstrabimus.
~ Par. XL. Ad Religionem quod attinet, nulla plane templa urbium
sumptibus aedificanda, nec jura de opinionibus statuenda, nisi
seditiosae sint, et Civitatis fundamenta evertant. Ii igitur, quibus
Religionem publice exercere conceditur, templum si velint, suis
sumptibus aedificent. At Rex ad Religionem, cui addictus est,
exercendam templum in aula sibi proprium habeat.
CAPUT VII.

~ Par. I. Imperii Monarchici fundamentis explicatis, eadem hic
ordine demonstrare suscepi; ad quod apprime notandum est,
praxi nullo modo repugnare, quod jura adeo firma constituantur,
quae nec ab ipso Rege aboleri queant. Persae enim Reges suos inter
Deos colere solebant, et tamen ipsi Reges potestatem non habebant
jura semel instituta revocandi, ut ex Dan. Cap. 6. patet; et
nullibi, quod sciam, Monarcha absolute eligitur, nullis expressis
conditionibus. Imo nec rationi, nec obedientiae absolutae, quae
Regi debetur, repugnat; nam fundamenta imperii veluti Regis
aeterna decreta habenda sunt, adeo ut ejus ministri ei omnino obediant,
si, quando aliquid imperat, quod imperii fundamentis repugnat,
mandata exequi velle negent. Quod exemplo Ulissis clare
explicare possumus. Socii enim Ulissis ipsius mandatum exequebantur,
quando navis malo alligatum, et cantu Syrenum mente
captum, religare noluerunt, tametsi id modis multis minitando
imperabat, et prudentiae ejusdem imputatur, quod postea sociis
gratias egerit, quod ex prima ipsius mente ipsi obtemperaverint.
Et ad hoc Ulissis exemplum solent etiam Reges judices instruere, ut
scilicet justitiam exerceant, nec quenquam respiciant, nec ipsum
Regem, si quid singulari aliquo casu imperaverit, quod contra
|308| institutum jus esse noverint. Reges enim non Dii, sed homines
sunt, qui Syrenum capiuntur saepe cantu. Si igitur omnia ab inconstanti
unius voluntate penderent, nihil fixum esset. Atque adeo
imperium Monarchicum, ut stabile sit, instituendum est, ut omnia
quidem ex solo Regis decreto fiant, hoc est, ut omne jus sit Regis
explicata voluntas; at non ut omnis Regis voluntas jus sit, de
quo vide Art. 3. 5. et 6. praec. Cap.
~ Par. II. Deinde notandum, quod in jaciendis fundamentis maxime
humanos affectus observare necesse est, nec ostendisse sufficit,
quid oporteat fieri, sed apprime, qui fieri possit, ut homines, sive
affectu, sive ratione ducantur, jura tamen rata, fixaque habeant.
Nam si imperii jura, sive libertas publica solo invalido legum auxilio
nitatur, non tantum nulla ejus obtinendae erit civibus securitas,
ut Art. 3. Cap. praec. ostendimus, sed etiam exitio erit. Nam
hoc certum est, nullam Civitatis conditionem miseriorem esse,
quam optimae, quae labascere incipit, nisi uno actu, et ictu cadat,
et in servitutem ruat (quod sane impossibile videtur esse),
ac proinde subditis multo satius esset suum jus absolute in unum
transferre, quam incertas, et vanas, sive irritas libertatis conditiones
stipulari, atque ita posteris iter ad servitutem crudelissimam
parare. At si imperii Monarchici fundamenta, quae in praec. Cap.
retuli, firma esse ostendero, nec divelli posse, nisi cum indignatione
maximae partis armatae multitudinis, et ex iis Regi, et multitudini
pacem, et securitatem sequi, atque haec ex communi natura
deduxero, dubitare nemo poterit eadem optima esse, et vera,
ut patet ex Art. 9. Cap. 3. et Art. 3. et 8. praec. Cap. Quod autem
hujus illa naturae sint, quam paucis potero, ostendam.
~ Par. III. Quod officium ejus, qui imperium tenet, sit Imperii
statum, et conditionem Semper noScere, et communi omnium saluti
vigilare, et id omne, quod majori Subditorum parti utile est,
efficere, apud omnes in consesso est. Cum autem unus solus omnia
perlustrare nequeat, nec semper animum praesentem habere, et
ad cogitandum instituere, et Saepe morbo, aut senectute, aut aliis
de causis rebus vacare publicis prohibeatur necesse ergo est, ut
Monarcha Consiliarios habeat, qui rerum statum noscant, et
|309| Regem consilio juvent, et ipsius locum saepe suppleant; atque
adeo fiat, ut imperium, seu Civitas una semper, eademque mente
constet.
~ Par. IV. Sed quia cum humana natura ita comparatum est, ut
unusquisque suum privatum utile summo cum affectu quaerat, et
illa jura aequissima esse judicet, quae rei suae conservandae, et augendae
necessaria esse, et alterius causam eatenus defendat, quatenus
rem suam eo ipso stabilire credit, hinc sequitur Consiliarios
necessario debere eligi, quorum privatae res, et utilitas a communi
omnium salute, et pace pendeant; atque adeo patet, quod,
si ex unoquoque civium genere, sive classe aliquot eligantur, id majori
subditorum parti utile erit, quod in hoc Concilio plurima habuerit
suffragia. Et quamvis hoc Concilium, quod ex adeo magno
civium numero componitur, frequentari necessario debeat a multis
rudi admodum ingenio, hoc tamen certum est, unumquemque
in negotiis, quae diu magno cum affectu exercuit, satis callidum,
atque astutum esse. Quapropter si nulli alii eligantur, nisi
ii, qui ad quinquagesimum aetatis annum usque negotia sua sine
ignominia exercuerunt, satis apti erunt, ut consilia res suas concernentia
dare possint, praesertim si in rebus majoris ponderis
tempus ad meditandum concedatur. Adde quod longe abest, ut
Concilium, quod paucis constat, a similibus non frequentetur.
Nam contra maxima ejus pars ex hominibus ejusmodi constat:
quandoquidem unusquisque ibi maxime conatur socios habere
bardos, qui ab ipsius ore pendeant, quod in magnis Conciliis locum
non habet.
~ Par. V. Praeterea certum est, unumquemque malle regere, quam
regi. Nemo enim volens imperium alteri concedit, ut habet Salustius
in prima ad Caesarem oratione. Ac proinde patet, quod
multitudo integra nunquam jus suum in paucos, aut unum transferet,
si inter ipsam convenire possit, nec ex controversiis, quae
plerumque in magnis Conciliis excitantur, in seditiones ire; atque
adeo multitudo id libere tantummodo in Regem transfert, quod
absolute in potestate ipsa habere nequit, hoc est, controversiarum
diremptionem, et in decernendo expeditionem. Nam quod saepe
|310| etiam fit, ut Rex belli causa eligatur, quia scilicet bellum a Regibus
multo felicius geritur, inscitia sane est, nimirum quod, ut
bellum felicius gerant, in pace servire velint; si quidem pax eo in
imperio potest concipi, cujus summa potestas sola belli causa in
unum translata est, qui propterea virtutem suam, et quid omnes
in ipso uno habeant, maxime in bello ostendere potest; cum
contra imperium Democraticum hoc praecipuum habeat, quod ejus
virtus multo magis in pace, quam in bello valet. Sed quacunque
de causa Rex eligatur, ipse solus, ut jam diximus, quid imperio
utile sit, scire nequit; sed ad hoc, ut in praec. Art. ostendimus
necesse est, ut plures cives Consiliarios habeat, et quia concipere
nequaquam possumus, quod aliquid de re consulenda potest
concipi, quod tam magnum hominum numerum effugerit, sequitur,
quod praeter omnes hujus Concilii sententias, quae ad Regem
deferuntur, nulla poterit concipi ad populi salutem idonea.
Atque adeo, quia populi salus suprema lex, seu Regis summum
jus est, sequitur jus Regis esse unam ex latis Concilii sententiis eligere,
non autem contra totius Concilii mentem quicquam decernere,
vel sententiam ferre (vide Art. 25. praeced. Cap.). Sed si
omnes sententiae in Concilio latae ad Regem deferendae essent, fieri
posset, ut Rex parvis urbibus, quae pauciora habent suffragia,
semper faveret. Nam quamvis ex lege Concilii statutum sit, ut
sententiae non indicatis earum authoribus deferantur, nunquam
tamen tam bene cavere poterunt, ut non aliqua effluat, ac proinde
necessario statuendum est, ut illa sententia, quae centum ad minimum
suffragia non habuerit, irrita habeatur, quod quidem jus
majores urbes summa vi defendere debebunt.
~ Par. VI. Atque hic, nisi brevitati studerem, magnas hujus Concilii
utilitates alias ostenderem; unam tamen, quae maximi videtur
esse momenti, adducam. Nempe, quod nullum majus ad virtutem
incitamentum dari potest, hac communi spe summum hunc honorem
adipiscendi: nam gloria maxime ducimur omnes, ut in
nostra Ethica fuse ostendimus.
~ Par. VII. Quin majori hujus Concilii parti nunquam animus gerendi
bellum, sed magnum pacis studium, et amor semper futurus
|311| sit, dubitari non potest. Nam, praeterquam quod ex bello ipsis timor
semper erit bona sua cum libertate amittendi, accedit, quod ad
bellum novi sumptus requirantur, quos suppeditare debent, ac
etiam quod ipsorum liberi, et affines curis domesticis intenti, studium
ad arma in bello applicare, et militatum ire cogentur, unde
domum nihil praeter gratuitas cicatrices referre poterunt. Nam,
uti Art. 31. praeced. Cap. diximus, militiae stipendia nulla solvenda,
et Art. 10. ejusdem Cap. ipsa ex solis civibus, et ex nullis
aliis formanda.
~ Par. VIII. Ad pacem, et concordiam aliud praeterea, quod
etiam magni est momenti, accedit, nempe quod nullus civis bona
fixa habeat (vid. Art. 12. praeced. Cap.). Unde omnibus ex bello
par propemodum periculum est: nam omnes lucri causa mercaturam
exercere, vel argentum suum invicem credere, si, ut
olim ab Atheniensibus, lex lata sit, qua prohibeatur unicuique
argentum suum foenere aliis, quam incolis dare; atque adeo negotia
tractare debebunt, quae vel invicem intricata sunt, vel quae
eadem media, ut promoveantur, requirunt; atque adeo hujus
Concilii maximae parti circa res communes, et pacis artes una pierumque,
eademque erit mens; nam, ut Art. 4. hujus Cap. diximus,
unusquisque alterius causam eatenus defendit, quatenus eo
ipso rem suam stabilire credit.
~ Par. IX. Quod nemo unquam in animum inducet hoc Concilium
muneribus corrumpere, dubitari non potest. Si enim aliquis
ex tam magno hominum numero unum, aut alterum ad se trahat,
sane nihil promovebit : nam, uti diximus, sententia, quae centum
ad minimum suffragia non habuerit, irrita est.
~ Par. X. Quod praeterea hujus Concilii semel stabiliti membra ad
minorem numerum redigi non poterunt, facile videbimus, si hominum
communes affectus consideremus. Omnes enim gloria maxime
ducuntur, et nullus est, qui sano corpore vivit, qui non
speret in longam senectutem vitam trahere. Si itaque calculum
ineamus eorum, qui revera annum quinquagesimum, aut sexagesimum
aetatis attigerunt, et rationem praeterea habeamus magni
istius Concilii numeri, qui quotannis eligitur, videbimus vix
|312| aliquem eorum, qui arma ferunt, dari posse, qui non magna spe
teneatur, huc dignitatis ascendere; atque adeo omnes hoc Concilii
jus, quantum poterunt, defendent. Nam notandum, quod
corruptio, nisi paulatim irrepat, facile praevenitur; at quia facilius
concipi potest, et minori invidia fieri, ut ex unaquaque familia,
quam ut ex paucis minor numerus eligatur, aut ut una, aut
alia secludatur, ergo (per Art. 15. praeced. Cap.) Consiliariorum
numerus non potest ad alium minorem redigi, nisi simul ab eo una
tertia, quarta, aut quinta pars auferatur, quae sane mutatio admodum
magna est, et consequenter a communi praxi omnino abhorrens.
Nec mora praeterea, sive in eligendo negligentia timenda
est, quia haec ab ipso Concilio suppletur. Vid. Art. 16. praeced.
Cap.
~ Par. XI. Rex igitur, sive multitudinis metu ductus, vel ut sibi
armatae multitudinis majorem partem devinciat, sive animi generositate
ductus, ut scilicet utilitati publicae consulat, illam semper
sententiam, quae plurima suffragia habuerit, hoc est (per
Art. 5. hujus Cap.), quae imperii majori parti est utilior, firmabit,
aut discrepantes sententias, quae ad ipsum delatae sunt, si fieri potest,
conciliare studebit, ut omnes ad se trahat, qua in re nervos intendet
suos, et ut tam in pace, quam in bello experiantur, quid in
ipso uno habeant; atque adeo tum maxime sui juris erit, et imperium
maxime habebit, quando maxime communi multitudinis saluti
consulit.
~ Par. XII. Nam Rex solus omnes metu continere nequit; sed
ipsius potentia, ut diximus, nititur militum numero, et praecipue
eorundem virtute, et fide, quae semper inter homines tamdiu
constans erit, quamdiu indigentia, sive haec honesta, sive turpis
sit, copulantur; unde fit, ut Reges incitare saepius milites,
quam coercere, et magis eorum vitia, quam virtutes dissimulare
soleant, et plerumque, ut optimos premant, inertes, et luxu
perditos inquirere, agnoscere, pecunia, aut gratia juvare, prehensare
manus, jacere oscula, et omnia servilia pro dominatione
agere. Ut itaque cives a Rege prae omnibus agnoscantur, et quantum
status civilis, sive aequitas concedit, sui juris maneant, necesse
|313| est, ut militia ex solis civibus componatur, et ut ipsi a Consiliis
sint; et contra eos omni no subactos esse, et aeterni belli fundamenta
jacere, simulatque milites auxiliares duci patiuntur, quorum
mercatura bellum est, et quibus in discordiis, et seditionibus
plurima vis.
~ Par. XIII. Quod Regis Consiliarii ad vitam eligi non debeant,
sed in tres, quatuor, vel quinque ad summum annos, patet tam ex
Art. 10. hujus Capitis, quam ex iis, quae in Art. 9. hujus etiam Capitis
diximus. Nam, si ad vitam eligerentur, praeterquam quod
maxima civium Pars vix ullam spem posset concipere eum honorem
adipiscendi; atque adeo magna inde inter cives inaequalitas,
unde invidia et continui rumores, et tandem seditiones orirentur,
quae sane Regibus dominandi avidis non ingratae essent; magnam
praeterea ad omnia licentiam (sublato scilicet succedentium metu)
sumerent, Rege minime adversante. Nam, quo civibus magis invisi,
eo magis Regi adhaerebunt, eique ad adulandum magis proni
erunt. Imo quinque annorum intervallum nimium adhuc videtur,
quia eo temporis spatio non adeo impossibile factu videtur,
ut magna admodum Concilii (quam etiam magnum sit) pars muneribus,
aut gratia corrumpatur; atque adeo longe securius res
sese habebit, si quotannis ex unaquaque familia duo cedant, et totidem
iisdem succedant (si nimirum ex unaquaque familia quinque
consiliarii habendi sunt), praeterquam eo anno, quo juris prudens
alicujus familiae cedit, et novus ejus loco eligitur.
~ Par. XIV. Rex praeterea nullus majorem sibi securitatem polliceri
potest, quam qui in hujusmodi Civitate regnat. Nani, praeterquam
quod cito perit, quem sui milites salvum esse nolunt, certum
est Regibus summum semper periculum esse ab iis, (lui eis proximi
sunt. Quo igitur Consiliarii numero pauciores, et consequenter
potentiores sunt, eo Regi majus ab ipsis periculuin est, ne imperium
in alium transferant. Nihil sane Davidem magis terruit, quam
quod ipsius Consiliarius Achitophel partes Absolomi elegerat.
Huc accedit, si omnis potestas in unum absolute translata fuerit,
quae tum longe facilius ex uno in alium transferri potest. Suscepere
enim duo Manipulares imperium Romanum transferre, et transtulerunt.
|314| (Tacit. Hist. lib. I.) Omitto artes, et astus callidos Consiliariorum,
quibus sibi cavere debent, ne invidiae immolentur, quia
nimis noti sunt, et nemo, qui Historias legit, ignorare potest,
Consiliariis fidem plerumque exitio fuisse; atque adeo, ut sibi caveant,
eosdem callidos, non fidos esse oportet. Sed si Consiliarii
plures numero, quam ut in eodem scelere convenire possint, et
omnes inter se aequales sint, nec ultra quadriennium eo officio fungantur,
Regi nequaquam formidolosi esse queunt, nisi libertatem
iis adimere tentet, quo omnes cives pariter offendet. Nam,
(ut Ant. Perezius optime notat) imperio absoluto uti Principi admodum
periculosum, subditis admodum odiosum, et institutis
tam divinis, quam humanis adversum, ut innumera ostendunt
exempla.
~ Par. XV. Praeter haec, alia fundamenta in praec. Cap. jecimus, ex
quibus Regi magna imperii, et civibus libertatis, ac pacis obtinendae
securitas oritur, quae suis locis ostendemus. Nam quae ad supremum
Concilium spectant, quaeque maximi ponderis sunt, ante
omnia demonstrare volui, jam reliqua eo, quo ipsa proposui, ordine
persequar.
~ Par. XVI. Quod cives eo potentiores, et consequenter magis fui
juris sint, quo majores urbes, et magis munitas habent, dubio caret:
quo enim locus, in quo sunt, tutior est, eo libertatem suam melius
tueri, sive hostem externum, vel internum minus timere possunt,
et certum est, homines naturali ter securitati suae eo magis consulere,
quo divitiis potentiores sunt. Quae autem urbes alterius potentia,
ut conserventur, indigent, aequale jus cum eo non habent,
sed eatenus alterius sunt juris, quatenus alterius potentia indigent.
Jus enim sola potentia definiri in 2. Cap. ostendimus.
~ Par. XVII. Hac eadem etiam de causa, ut cives scilicet fui juris
maneant, et libertatem tueantur, militia ex solis civibus nullo excepto
constare debet. Etenim homo armatus magis, quam inermis
fui juris (vide Art. 12. hujus Cap.), et ii cives suum jus in alterum
absolute transferunt, ejusdemque fidei omnino committunt, cui
arma dederunt, et urbium munimenta crediderunt. Huc accedit
humana avaritia, qua plerique maxime ducuntur: fieri enim
|315| non potest, ut auxiliarius miles sine magnis sumptibus conducatur,
et cives vix pati possunt exactiones, quae sustentandae otiosae militiae
requiruntur. Quod autem nullus, qui integrae militiae, vel magnae
ejus parti imperet, nisi, cogente necessitate, in annum ad summum
eligendus sit, norunt omnes, qui historias, tam sacras, quam profanas
legerunt. Ratio autem nihil hoc clarius docet. Nam sane
imperii robur ei omnino creditur, cui satis temporis conceditur, ut
militarem gloriam occupet, ipsiusque nomen supra Regis attollatur,
vel fidum sibi exercitum faciat obsequio, liberalitate, et reliquis
artibus, ducibus assuetis, quibus alienum servitium, et sibi dominationem
quaerunt. Denique ad majorem totius imperii securitatem addidi,
quod hi militiae imperatores eligendi sunt ex Regis
Consiliariis, vel qui eodem officio functi sunt, hoc est, viris, qui
eo aetatis pervenerunt, qua homines plerumque vetera, et tuta,
quam nova, et periculosa malint.
~ Par. XVIII. Cives inter se familiis distinguendos esse dixi, et ex
unaquaque aequalem Consiliariorum numerum eligendum, ut majores
urbes plures haberent pro numero civium Consiliarios, et plura,
ut aequum est, adferre possent suffragia. Nam imperii potentia
et consequenter jus ex civium numero aestimanda est; nec credo,
quod ad hanc inter cives aequalitatem servandam aliud medium
aptius excogitari potest, qui omnes natura ita comparati sunt,
ut unusquisque generi suo adscribi velit, et stirpe a reliquis internosci.
~ Par. XIX. Praeterea in statu naturali unusquisque nihil minus sibi
vindicare, et sui juris facere potest, quam solum, et quicquid solo
ita adhaeret, ut id nusquam abscondere, nec portare, quo velit,
potest. Solum igitur, et quicquid ei ea, qua diximus, conditione
adhaeret, apprime communis Civitatis juris est, nempe eorum
omnium, qui junctis viribus, vel ejus, cui omnes potestatem dederunt,
qua id sibi vindicare possit, et consequenter solum, et
quicquid ei adhaeret, tanti valere apud cives debet, quantum necesse
est, ut pedem eo in loco figere, et commune jus, seu libertatem tueri
possint. Caeterum utilitates, quas Civitas hinc necesse est, ut capiat,
ostendimus Art. 8. hujus Capitis.
|316| ~ Par. XX. Ut cives, quantum fieri potest, aequales sint, quod in
Civitate apprime necessarium est, nulli, nisi a Rege oriundi, Nobiles
censendi sunt. At si omnibus ex Rege oriundis uxorem ducere,
seu liberos procreare liceret, successu temporis in magnum admodum
numerum crescerent, et Regi, et omnibus non tantum
oneri, sed formidolosissimi insuper essent. Homines enim, qui otio
abundant, scelera plerumque meditantur; unde fit, ut Reges maxime
Nobilium causa inducantur bellum gerere, quia Regibus,
Nobilibus stipatis, major ex bello, quam ex pace securitas, et
quies. Sed haec, utpote satis nota, relinquo, ut et quae ex Art. 15.
usque ad 27. in praec. Capite dixi: nam praecipua in hoc Cap. demonstrata,
et reliqua per se manifesta sunt.
~ Par. XXI. Quod Judices plures numero esse debeant, quam ut a
viro privato magna ejus pars possit muneribus corrumpi, ut et quod
suffragia non palam, sed clam ferre debeant, et quod vacationis
praemium mereantur, omnibus etiam notum. Sed solent ubique annuum
habere stipendium; unde fit, ut non admodum festinent lites
dirimere, et saepe, ut quaestionibus nullus sit finis. Deinde ubi
bonorum publicatio Regum emolumenta sunt, ibi saepe non ius,
aut verum in cognitionibus, sed magnitudo opum spectatur; passim
delationes, et locupletissimus quisque in praedam correpti, quae
gravia, et intoleranda, sed necessi la le armorum excusata, etiam
in pace manent. At Judicum avaritia, qui scilicet in duos, aut tres
annos ad summum constituuntur, metu succedentium temperantur,
ut jam taceam, quod Judices bona fixa nulla habere possunt, sed
quod argentum suum lucri causa concivibus credere debeant, atque
adeo iis magis consulere, quam insidiari coguntur, praesertim
si ipsi judices magno, uti diximus, numero sint.
~ Par. XXII. At militiae nullum decernendum esse stipendium diximus:
nam summum militiae praemium libertas est. In statu enim
naturali nititur unusquisque sola libertatis causa sese, quantum potest,
defendere, nec aliud bellicae virtutis praemium exspectat,
quam ut suus sit; in statu autem civili omnes simul cives considerandi
perinde, ac homo in statu naturali, qui propterea, dum omnes
pro eo statu militant, sibi cavent, sibique vacant. At Consiliarii,
|317| Judices, Praetores, etc. plus aliis, quam sibi vacant, quare iis
vacationis praemium decerni aequum est. Accedit, quod in bello
nullum honestius, nec majus victoriae incitamentum esse potest,
quam libertatis imago; sed si contra civium aliqua pars militiae
designetur, qua de causa necesse etiam erit iisdem certum stipendium
decernere, Rex necessario eosdem prae reliquis agnoscet
(ut Art. 12. hujus Cap. ostendimus), homines scilicet, qui belli artes
tantummodo norunt, et in pace propter nimium otium luxu
corrumpuntur, et tandem propter inopiam rei familiaris nihil
praeter rapinas, discordias civiles, et bella meditantur ; atque
adeo affirmare possumus imperium Monarchicum hujusmodi revera
statum bel li esse, et solam militiam libertate gaudere, reliquos
autem servire.
~ Par. XXIII. Quae de peregrinis in civium numerum recipiendis
Art. 32. praeced. Cap. diximus, per se nota esse credo. Praeterea
neminem dubitare existimo, quod ii, qui Regi sanguine propinqui
sunt, procul ab eo esse debeant, et non belli, sed pacis negotiis
distrahi, ex quibus ipsis decus, et imperio quies sequatur.
Quamvis nec hoc quidem Turcarum Tyrannis satis tutum visum
fuerit, quibus propterea Religio est fratres omnes necare. Nec
mirum; nam quo magis absolute imperii jus in unum translatum
est, eo facilius ipsum (ut Art. 14. hujus Cap. exemplo ostendimus)
ex uno in alium transferri potest. At imperium Monarchicum,
quale hic concipimus, in quo scilicet mercenarius miles
nullus est, satis hoc, quo diximus, modo Regis saluti cautum
fore, extra dubium est.
~ Par. XXIV. De iis etiam, quae Art. 34. et 35. praeced. Cap. diximus,
ambigere nemo potest. Quod autem Rex extraneam in
uxorem ducere non debet, facile demonstratur. Nam praeterquam
quod duae Civitates, quanquam foedere inter se sociatae, in statu
tamen hostilitatis sunt (per Art. 14. Cap. 3.), apprime cavendum
est, ne bellum propter Regis res domesticas concitetur, et quia
controversiae, et dissensiones ex societate praecipue, quae ex matrimonio
fit, oriuntur, et quae inter duas Civitates quaestiones sunt,
jure belli plerumque dirimuntur, hinc sequitur imperio exitiale
|318| esse arctam societatem cum alio inire. Hujus rei fatale exemplum
in Scriptura legimus mortuo enim Salomone, qui filiam Regis
Aegypti sibi matrimonio junxerat, filius ejus Rehabeam bellum
cum Susaco Aegyptiorum Rege infelicissime gessit, a quo ommino
subactus est. Matrimonium praeterea Ludovici 14. Regis Galliarum
cum filia Philippi quarti novi belli semen fuit, et praeter haec
plurima exempla in historiis leguntur.
~ Par. XXV. Imperii facies una, eademque servari, et consequenter
Rex unus, et ejusdem sexus, et imperium indivisibile esse debet.
Quod autem dixerim, ut filius Regis natu major patri jure
succedat, vel (si nulli sint liberi) qui Regi sanguine proximus est,
patet tam ex Artic. 13. praeced. Cap., quam quia Regis electio,
quae a multitudine fit, aeterna, si fieri potest, esse debet; alias necessario
fiet, ut summa imperii potestas saepe ad multitudinem transeat,
quae mutatio summa est, et consequenter periculosissima.
Qui autem statuunt, Regem ex eo, quod imperii Dominus est,
idque jure absoluto tenet, posse, cui vellet, idem tradere, et
successorem, quem velit, eligere, atque adeo Regis filium imperii
haeredem jure esse, falluntur sane. Nam Regis voluntas tam
diu vim juris habet, quamdiu Civitatis gladium tenet; imperii
namque jus sola potentia definitur. Rex igitur regno cedere quidem
potest, sed non imperium alteri tradere, nisi connivente multitudine,
vel parte ejus validiore. Quod ut clarius intelligatur,
venit notandum, quod liberi non jure naturali, sed civili parentum
haeredes sunt: nam sola Civitatis potentia fit, ut unusquisque
quorundam bonorum sit dominus; quare eadem potentia, sive jure,
quo fit, ut voluntas alicujus, qua (le suis bonis statuit, rata sit,
eodem fit, ut eadem voluntas etiam post ipsius mortem rata maneat,
quamdiu Civitas permanet, et hac ratione unusquisque in statu
civili idem jus, quod dum in vivis est, etiam post mortem obtinet,
quia, uti diximus, non tam sua, quam Civitatis potentia, quae
aeterna est, de suis bonis quicquam statuere potest. At Regis alia
prorsus est ratio: nam Regis voluntas ipsum jus Civile est, et rex
ipsa Civitas; mortuo igitur Rege obiit quodammodo Civitas, et
status Civilis ad naturalem, et consequenter summa potestas ad
|319| multitudinem naturaliter redit, quae propterea jure potest leges
novas condere, et veteres abrogare. Atque adeo apparet, neminem
Regi jure succedere, nisi quem multitudo successorem vult,
vel in Theocratia, qualis Hebraeorum Civitas olim fuit, quem
Deus per Prophetam elegerit. Possemus praeterea haec inde deducere,
quod Regis gladius, sive jus sit revera ipsius multitudinis,
sive validioris ejus partis voluntas, vel etiam ex eo, quod homines
ratione praediti nunquam suo jure ita cedunt, ut homines esse desinant,
et perinde ac pecudes habeantur. Sed haec ulterius persequi
non est opus.
~ Par. XXVI. Caeterum Religionis, sive Deum colendi jus nemo
in alium transferre potest. Sed de hoc in duobus ultimis Capitibus
Tractatus Theologico-Politici prolixe egimus, quae hic repetere
superfluum est. Atque his me optimi imperi i Monarchici
fundamenta satis clare, quamvis breviter, demonstrasse autumo.
Eorum autem cohaerentiam, sive imperii analogiam facile unusquisque
observabit, qui eadem simul aliqua cum attentione contemplari
velit. Superest tantum monere, me hic imperium Monarchicum
concipere, quod a libera multitudine instituitur, cui
solummodo haec ex usu esse possunt; nam multitudo, quae alii imperii
formae assuevit, non poterit sine magno eversionis periculo
totius imperii recepta fundamenta evellere, et totius imperii fabricam
mutare.
~ Par. XXVII. Atque haec, quae scripsimus, risu forsan excipientur
ab iis, qui vitia, quae omnibus mortalibus insunt, ad solam
plebem restringunt; nempe quod in vulgo nihil modicum, terrere,
ni paveant, et quod plebs aut humiliter servit, aut superbe dominatur,
nec ei veritas, aut judicium, etc. At natura una, et
communis omnium est. Sed potentia, et cultu decipimur, unde
est, ut duo cum idem faciunt, saepe dicamus, hoc licet impune
facere huic, illi non licet, non quod dissimilis res sit, sed qui facit.
Dominantibus propria est superbia. Superbiunt homines annua
designatione: quid nobiles, qui honores in aeternum agitant.
Sed eorum arrogantia fastu, luxu, prodigalitate, certoque vitiorum
concentu, et docta quadam insipientia et turpitudinis elegantia
|320| adornatur, ita ut vitia, quorum singula seorsim spectata,
quia tum maxime eminent, faeda et turpia sunt, honesta, et decora
imperitis, et ignaris videantur. Nihil praeterea in vulgo modicum,
terrere, nisi paveant: nam libertas, et servitium haud
facile miscentur. Demique quod plebi nulla veritas, neque judicium
sit, mirum non est, quando praecipua imperii negotia clam
ipsa agitantur, et non misi ex paucis, quae celari nequeunt, conjecturam
facit. Judicium enim suspendere rara est virtus. Velle
igitur clam civibus omnia agere, et me de iisdem prava judicia ferant,
neque ut res omnes sinistre interpretentur, summa est inscitia.
Nam si plebs sese temperare, et de rebus parum cognitis judicium
suspendere, vel ex paucis praecognitis recte de rebus judicare
posset, dignior sane esset, ut regeret, quam ut regeretur. Sed,
uti diximus, natura omnibus eadem est; superbiunt omnes dominatione:
terrent, nisi paveant, et ubique veritas plerumque infringitur
ab infensis, vel obnoxiis, praesertim ubi unus, vel pauci
dominantur, qui non jus, aut verum in cognitionibus, sed magnitudinem
opum spectant.
~ Par. XXVIII. Milites deinde stipendiarii, militari scilicet disciplinae
assueti, algoris, et inediae patientes, civium turbam contemnere
solent, utpote ad expugnationes, vel aperto Marte dimicandum
longe inferiorem. Sed quod imperium ea de causa infelicius
sit, aut minus constans, nullus, cui mens sana est, affirmabit.
Sed contra unusquisque aequus rerum aestimator illud imperium
omnium constantius esse non negabit, quod parta tantum tueri,
nec aliena appetere potest, quodque propterea bellum omnibus
modis declinare, et pacem tueri fummo studio conatur.
~ Par. XXIX. Caeterum fateor hujus imperii consilia celari vix
posse. Sed unusquisque mecum etiam fatebitur multo fatius esse,
ut recta imperii consilia hostibus pateant, quam ut prava tyrannorum
arcana clam civibus habeantur. Qui imperii negotia secreto
agitare possunt, idem absolute in potestate habent, et ut hosti in
bello, ita civibus in pace insidiantur. Quod silentium imperio saepe
ex usu sit, negare nemo potest, sed quod absque eodem idem imperium
subsistere nequeat, nemo unquam probabit. At contra
|321| Rempublicam alicui absolute credere, et simul libertatem obtinere,
fieri nequaquam potest; atque adeo inscitia est, parvum damnum
summo malo vitare velle. Verum eorum, qui sibi imperium absolutum
concupiscunt, haec unica fuit cantilena, civitatis omnino interesse,
ut ipsius negotia secreto agitentur, et alia hujusmodi, quae
quanto magis utilitatis imagine teguntur, tanto ad infensius servitium
erumpunt.
~ Par. XXX. Denique quamvis nullum, quod sciam, imperium
his omnibus, quas diximus, conditionibus institutum fuerit, poterimus
tamen ipsa etiam experientia ostendere, hanc Monarchici imperii
formam optimam esse, si causas conservationis cujuscunque
imperii non barbari, et ejusdem eversionis considerare velimus.
Sed hoc non sine magno lectoris taedio hic facere possem; attamen
unum exemplum, quod memoria dignum videtur, silentio praeterire
nolo; nempe Aragonensium imperium, qui singulari erga
suos reges fide affecti, et pari constantia regni instituta inviolata
servaverunt. Nam hi simulatque servile Maurorum jugum a cervicibus
dejecerant, Regem sibi eligere statuerunt; quibus autem
conditionibus, non satis inter eosdem conveniebat, et hac de causa
summum Pontificem Romanum de ea re consulere constituerunt.
Hic, Christi profecto vicarium hac in re se gerens, eos castigavit,
quod non satis Hebraeorum exemplo moniti Regem adeo obfirmato
animo petere voluerint; sed si sententiam mutare nollent, suasit,
ne Regem eligerent, nisi institutis prius ritibus satis aequis, et
ingenio gentis consentaneis, et apprime ut supremum aliquod
Concilium crearent, quod regibus, ut Lacedaemoniorum Ephori,
opponeretur, et jus absolutum haberet lites dirimendi, quae inter
Regem, et cives orirentur. Hoc igitur consilium sequuti, jura,
quae ipsis omnium aequissima visa sunt, instituerunt, quorum summus
interpres, et consequenter supremus judex non Rex, sed
Concilium esset, quod septendecim vocant, et cujus praeses Justitia
appellatur. Hic igitur Justitia et hi septendecim nullis suffragiis, sed
sorte ad vitam electi, jus absolutum habent omnes sententias in civem
quemcunque ab aliis Conciliis tam Politicis, quam Ecclesiasticis,
vel ab ipso Rege latas revocandi, et dannnandi, ita ut quilibet
|322| civis jus haberet ipsum etiam Regem coram hoc judicio vocandi.
Praeterea olim jus etiam habuerunt Regem eligendi, et potestate
privandi; sed multis post elapsis annis Rex Don Pedro, qui
dicitur Pugio, ambiendo, largiendo, pollicitando, omniumque
officiorum genere tandem effecit, ut hoc jus rescimderetur (quod
simulac obtinuit, manum pugione coram omnibus amputavit, vel,
quod facilius crediderim, laesit, addens, non sine sanguinis Regii
impendio licere subditis Regem eligere), ea tamen conditione: ut
potuerint, et possint arma capere contra vim quamcunque, qua aliquis
imperium ingredi in ipsorum damnum velit, imo contra ipsum
Regem et principem su tu rum haeredem, si hoc modo (imperium) ingrediatur.
Qua sane conditione praecedens illud jus non tam aboleverunt,
quam correxerunt. Nam ut Art. 5. et 6. Cap. 4. ostendimus,
Rex non jure civili, sed jure belli dominandi potentia privari
potest, vel ipsius vim vi solummodo repellere subditis licet.
Praeter hanc alias stipulati sunt conditiones, quae ad nostrum scopum
non faciunt. Hi ritus ex omnium sententia instructi incredibili
temporis spatio inviolati manserunt, pari semper fide Regum erga
subditos, ac subditorum erga Regem. Sed postquam regnum
Castellae Ferdinando, qui omnium primus Catholicus nuncupatus
fuit, haereditate cessit, incepit haec Arragonensium libertas Castellanis
esse invisa, qui propterea ipsum Ferdinandum suadere non
cessabant, ut jura illa rescinderet. At ille, nondum imperio absoluto
assuetus, nihil tentare ausus, Consiliariis haec respondit: proeterquam
quod Arragonensium Regnum iis, quas noverant, conditionibus
acceperit, quodque easdem servare sanctissime juraverit, et
proeterquam quod inhumanum sit fidem da tam solvere, se in animum
induxisse, suum Regnum stabile fore, quamdiu securitatis ratio non
major Regi, quam subditis esset, ita ut nec Rex subditis, nec contra
subditi Regi proeponderarent; nam si a lteru tra pars potentior evadat,
pars debilior non tantum pristinam oequalitatem recuperare, sed dolore
accepti damni in alteram contra referre conabitur, unde vel alterutrius,
vel utriusque ruina sequeretur. Quae sane sapientia verba
non satis mirari possem, si prolata fuissent a Rege, qui servis,
non liberis hominibus imperare consuevisset. Retinuerunt igitur
|323| Arragonenses post Ferdinandum libertatem, non jam jure, sed Regum
potentiorum gratia usque ad Philippum secundum, qui eosdem
feliciori quidem fato, sed non minori saevitia, quam Confoederatorum
Provincias oppressit. Et quamvis Philippus tertius omnia
in integrum restituisse videatur, Arragonenses tamen, quorum
plerique cupidine potentioribus affentandi (nam inscitia est contra
stimulos calces mittere), et reliqui metu territi, nihil praeter libertatis
speciosa vocabula, et inanes ritus retinuerunt.
~ Par. XXXI. Concludimus itaque multitudinem satis amplam libertatem
sub Rege servare posse, modo efficiat, ut Regis potentia
sola ipsius multitudinis potentia determinetur, et ipfius multitudinis
praesidio servetur. Atque haec unica fuit Regula, quam in
jaciendis imperii Monarchici fundamentis sequutus sum.
CAPUT VIII.

Quod imperium Aristocraticum magno Patriciorum
numero constare debet: de ejus praestantia, et quod ad
absolutum magis, quam Monarchicum accedat, et hac de
causa Libertati conservandae aptius sit.
~ Par. I. Huc usque de Imperio Monarchico. Qua autem ratione
Aristocraticum instituendum sit, ut permanere possit,
hic jam dicemus. Aristocraticum imperium illud esse diximus,
quod non unus, sed quidam ex multitudine selecti tenent, quos
imposterum Patricios appellabimus. Dico expresse, quod quidam
selecti tenent. Nam haec praecipua est differentia inter hoc, et Democraticum
imperium, quod scilicet in Imperio Aristocratico gubernandi
jus a sola electione pendeat : in Democratico autem
maxime a jure quodam innato, vel fortuna adepto (ut suo loco
dicemus), atque adeo, tametsi imperii alicujus integra multitudo
in numerum Patriciorum recipiatur, modo illud jus haereditarium
non sit, nec lege aliqua communi ad alios descendat, imperium tamen
Aristocraticum omnino erit, quandoquidem nulli, nisi expresse
|324| electi, in numerum Patriciorum recipiuntur. At si hi duo
tantummodo fuerint, alter altero potior esse conabitur, et imperium
facile, ob nimiam uniuscujusque potentiam, in duas partes dividetur,
et in tres, aut quatuor, aut quinque, si tres, aut quatuor, aut
quinque id tenuerint sed partes eo debiliores erunt, quo in plures
ipsum imperium delatum fuerit: ex quo sequitur, in imperio
Aristocratico, ut stabile sit, ad minimum Patriciorum numerum
determinandum, necessario habendam esse rationem magnitudinis
ipsius imperii.
~ Par. II. Ponatur itaque pro mediocris imperii magnitudine satis
esse, ut centum optimi viri dentur, in quos summa imperii potestas
delata sit, et quibus consequenter jus competat Collegas Patricios
eligendi, quando eorum aliquis vita excessit. Hi sane omni
modo conabuntur, ut eorum liberi, vel qui iis sanguine proximi
sunt, sibi succedant: unde fiet, ut summa imperii potestas semper
penes eos erit, quos fortuna Patriciis liberos, aut consanguineos
dedit, et quia ex centum hominibus, qui fortunae causa ad
honores ascendunt, vix tres reperiuntur, qui arte, et consilio pollent,
vigentque, fiet ergo, ut imperii potestas non penes centum,
sed penes duos tantummodo, aut tres sit, qui animi virtute pollent,
quique facile omnia ad se trahere, et unusquisque more humanae
cupidinis viam ad Monarchiam sternere poterit: atque adeo, si recte
calculum ineamus, necesse est, ut summa potestas imperii, cujus
magnitudinis ratio centum optimatum ad minimum exigit, in
quinquies mille ad minimum Patricios deferatur. Hac enim ratione
nunquam deerit, quin centum reperiantur animi virtute excellentes,
posito scilicet, quod ex quinquaginta, qui honores ambiunt,
eosque adipiscuntur, unus semper reperiatur optimis non inferior,
praeter alios, qui optimorum virtutes aemulantur, quique propterea
digni etiam sunt, qui regant.
~ Par. III. Solent frequentius Patricii cives esse unius urbis, quae
caput totius imperii est, ita ut Civitas, sive Respublica ex eadem
habeat vocabulum, ut olim Romana, hodie Veneta, Genuensis,
etc. At Hollandorum Respublica nomen ex integra Provincia
habet, ex quo oritur, ut hujus imperii subditi majori libertate
|325| gaudeant. Jam antequam fundamenta, quibus hoc imperium Aristocraticum
niti debet, determinare possimus, notanda est differentia
inter imperium, quod in unum, et inter id, quod in satis magnum
Concilium transfertur, quae sane permagna est. Nam primo
unius hominis potentia integro imperio sustinendo (ut Art. 5.
Cap. 6. diximus) longe impar est, quod sine manifesto aliquo absurdo
de Concilio satis magno enunciare nemo potest: qui enim
Concilium satis magnum esse affirmat, simul negat idem imperio
sustinendo esse impar. Rex igitur Consiliariis omnino indiget,
Concilium autem hujusmodi minime. Deinde Reges mortales
sunt, Concilia contra aeterna: atque adeo imperii potentia, quae
semel in Concilium satis magnum translata est, numquam ad multitudinem
redit, quod in imperio Monarchico locum non habet,
ut Art. 25. Cap. praeced. ostendimus. Tertio Regis imperium vel
ob ejus pueritiam, aegritudinem, senectutem, vel aliis de causis
saepe precarium est; hujusmodi autem Concilii potentia econtra
una, eademque semper manet. Quarto unius hominis voluntas
varia admodum, et inconstans est: et hac de causa imperii Monarchici
omne quidem jus est Regis explicata voluntas (ut in
Art. 1. Cap. praeced. diximus): at non omnis Regis voluntas jus esse
debet, quod de voluntate Concilii satis magni dici nequit. Nam
quandoquidem ipsum Concilium (ut modo ostendimus) nullis Consiliariis
indiget, debet necessario omnis ejus explicata voluntas jus
esse. Ac proinde concludimus, imperium, quod in Concilium
satis magnum transfertur, absolutum esse, vel ad absolutum maxime
accedere. Nam si quod imperium absolutum datur, illud revera
est, quod integra multitudo tenet.
~ Par. IV. Attamen quatenus hoc imperium Aristocraticum nunquam
(ut modo ostensum) ad multitudinem redit, nec ulla in eo
multitudini consultatio, sed absolute omnis ejusdem Concilii voluntas
jus est, debet omnino ut absolutum considerari, et consequenter
ejus fundamenta sola ejusdem Concilii voluntate, et judicio
niti debent, non autem multitudinis vigilantia, quandoquidem
ipsa tam a consiliis, quam suffragiis ferendis arcetur. Causa
igitur, cur in praxi imperium absolutum non sit, nulla alia esse potest,
|326| quam quia multitudo imperantibus formidolosa est, quae
propterea aliquam sibi libertatem obtinet, quam, si non expressa
lege, tacite tamem sibi vindicat, obtinetque.
~ Par. V. Apparet itaque hujus imperii conditionem optimam fore,
si ita institutum fuerit, ut ad absolutum maxime accedat, hoc est,
ut multitudo, quantum fieri potest, minus timemda sit, nullamque
libertatem obtineat, nisi quae ex ipsius imperii constitutione
ipsi necessario tribui debet, quaeque adeo non tam multitudinis,
quam totius imperii jus sit, quod soli Optimates ut suum vindicant,
conservantque; hoc enim modo praxis cum theoria maxime conveniet,
ut ex Art. praeced. patet, et per se etiam manifestum est:
nam dubitare non possumus, imperium eo minus penes Patricios
esse, quo plura sibi plebs jura vindicat, qualia solent in inferiori
Germania opificum Collegia, Gilden vulgo dicta, habere.
~ Par. VI. Neque hinc, quod scilicet imperium in Concilium absolute
delatum est, ullum ab eodem infensi servitii periculum plebi
metuendum. Nam Concilii adeo magni voluntas non tam a
libidine, quam a ratione determinari potest; quippe homines ex
malo affectu diverse trahuntur, nec una veluti mente duci possunt,
nisi quatenus honesta appetunt, vel saltem quae speciem honesti
habent
~ Par. VII. In determinandis igitur imperii Aristocratici fundamentis
apprime observamdum est, ut eadem sola voluntate, et potentia
supremi ejusdem Concilii nitantur, ita ut ipsum Concilium,
quantum fieri potest, sui juris sit, nullumque a multitudine periculum
habeat. Ad haec fundamenta, quae scilicet sola supremi
Concilii voluntate, et potentia nitantur, determimandum, fundamenta
pacis, quae imperii Monarchici propria, et ab hoc imperio
aliena sunt, videamus. Nam si his alia aequipollentia fundamenta
imperio Aristocratico idonea substituerimus, et reliqua, ut jam
jacta sunt, reliquerimus, omnes absque dubio seditiomum causae
sublatae erunt, vel saltem hoc imperium non minus securum, quam
Monarchicum, sed contra eo magis securum, et ipsius conditio eo
melior erit, quo magis quam Monarchicum absque pacis, et libertatis
detrimento (vid. Art. 3. et 6. hujus Cap.) ad absolutum
|327| accedit; nam quo jus summae potestatis majus est, eo imperii
forma cum rationis dictamine magis convenit (per Art. 5.
Cap. 3.), et consequenter paci, et libertati conservandae aptior
est. Percurramus igitur, quae Cap. 6. Art. 9. diximus, ut illa,
quae ab hoc aliena sunt, rejiciamus, et quae ei congrua sunt,
videamus.
~ Par. VIII. Quod primo necesse sit, urbem unam, aut plures
condere, et munire, nemo dubitare potest. Sed illa praecipue munienda
est, quae totius imperii est caput, et praeterea illae, quae in
limitibus imperii sunt. Illa enim, quae totius imperii caput est,
jusque summum habet, omnibus potentior esse debet. Caeterum
in hoc imperio superfluum omnino est, ut incolae omnes in familias
dividantur.
~ Par. IX. Ad militiam quod attinet, quoniam in hoc imperio
non inter omnes, sed tantum inter Patricios aequalitas quaerenda
est, et praecipue Patriciorum potentia major est, quam plebis,
certum est, ad leges, seu jura fundamentalia hujus imperii non
pertinere, ut militia ex nullis aliis, quam ex subditis, formetur. Sed
hoc apprime necesse est, ut nullus in Patriciorum numerum recipiatur,
nisi qui artem militarem recte noverit. Subditos autem extra
militiam esse, ut quidam volunt, inscitia sane est. Nam praeterquam
quod militiae stipendium, quod subditis solvitur, in ipso regno
manet, cum contra id, quod militi extraneo solvitur, omne pereat
accedit, quod maximum imperii robur debilitaretur. Nam certum
est, illos singulari animi virtute certare, qui pro aris, et focis certant.
Unde etiam apparet, illos etiam non minus errare, qui belli
duces, tribunos, centuriones etc. ex solis Patriciis eligendos statuunt.
Nam qua virtute ii milites certabunt, quibus omnis gloriae, et honores
adipiscendi spes adimitur. Verum contra legem stabilire, ne Patriciis
militem extraneum liceat conducere, quando res postulat, vel
ad sui defensionem, et seditiones coercendas, vel ob alias quascunque
causas, praeterquam quod inconsultum est, repugnaret etiam
summo Patriciorum juri, de quo vide Art. 3.4. et 5. huj. Cap. Caeterum
unius exercitus, vel totius militiae dux in bello tantummodo, et
ex solis Patriciis eligendus, qui annum ad summum imperium habeat
|328| nec continuari in imperio, nec postea eligi possit; quod jus cum in
Monarchico, tum maxime in hoc imperio necessarium est. Nam,
quamvis multo facilius, ut supra jam diximus, imperium ex uno
in alium, quam ex libero Concilio in unum hominem transferri
possit, fit tamen saepe, ut Patricii a suis Ducibus opprimantur, idque
multo majori Reipublicae damno; quippe quando Monarcha
e medio tollitur, non imperii, sed tantummodo Tyranni mutatio
fit. At in imperio Aristocratico fieri id nequit absque eversione
imperii, et maximorum virorum clade. Cujus rei funestissima
exempla Roma dedit. Caeterum ratio, cur in imperio Monarchico
diximus, quod Militia sine stipendio servire debeat, locum
in hujusmodi imperio non habet. Nam, quandoquidem subditi
tam a Consiliis, quam suffragiis ferendis arcentur, perinde ac
peregrini censendi sunt, qui propterea non iniquiore conditione,
ac peregrini, ad militandum conducendi sunt. Neque hic periculum
est, ut a Concilio prae reliquis agnoscantur. Quinimo ne
unusquisque suorum factorum iniquus, ut fit, aestimator sit, consultius
est, ut Patricii certum praemium militibus pro servitio decernant.
~ Par. X. Praeterea hac etiam de causa, quod omnes praeter Patricios
peregrini sunt, fieri non potest absque totius imperii periculo,
ut agri, et domus, et omne solum publici juris maneant, et
ut incolis annuo pretio locentur. Nam subditi, qui nullam in
imperio partem habent, facile omnes in adversis urbes desererent,
si bona, quae possident, portare, quo vellent, liceret.
Quare agri, et fundi hujus imperii subditis non locandi, sed
vendendi sunt, ea tamen conditione, ut etiam ex annuo proventu
partem aliquotam singulis annis numerent, etc., ut in Hollandia
fit.
~ Par. XI. His consideratis, ad fundamenta, quibus supremum
Concilium niti, et firmari debet, pergo. Hujus Concilii membra
in mediocri imperio quinque circiter millia esse debere ostendimus
Art. 2. hujus Cap., atque adeo ratio quaerenda est, qua fiat,
ne paulatim ad pauciores deveniat imperium, sed contra, ut
pro ratione incrementi ipsius imperii eorum augeatur numerus,
|329| deinde ut inter Patricios aequalitas, quantum fieri potest, servetur,
ut praeterea in Conciliis celeris detur cxpeditio, ut communi bono
consulatur, et denique ut Patriciorum, seu Concilii major sit,
quam multitudinis, potentia, sed ita, ut nihil inde multitudo detrimenti
patiatur.
~ Par. XII. Ad primum autem obtinendum maxima oritur difficultas
ex invidia. Sunt enim homines, ut diximus, natura hostes, ita
ut, quamvis legibus copulentur, adstringanturque, retineant tamen
naturam. Atque hinc fieri existimo, ut imperia Democratica
in Aristocratica, et haec tandem in Monarchica mutentur. Nam
plane mihi persuadeo, pleraque Aristocratica imperia Democratica
prius fuisse, quod scilicet quaedam multitudo novas sedes quaerens,
iisque inventis, et cultis, imperandi aequale jus integra retinuit,
quia nemo imperium alteri dat volens. Sed, quamvis eorum
unusquisque aequum esse cenleat, ut idem jus, quod alteri in ipsum
est, ipsi etiam in alterum sit, iniquum tamen esse putat, ut peregrinis,
qui ad ipsos confluunt, aequale cum ipsis jus sit in imperio,
quod sibi labore quaesierant, et sui sanguinis impendio occupaverant.
Quod nec ipsi peregrini renuunt, qui nimirum non ad imperandum,
sed ad res suas privatas curandum eo migrant, et satis sibi
concedi putant, si modo ipsis libertas concedatur res suas cum securitate
agendi. Sed interim multitudo ex peregrinorum confluentia
augetur, qui paulatim illius gentis mores induunt, donec demum
nulla alia diversitate dignoscuntur, quam hoc solo, quod adipiscendorum
honorum jure careant; et dum horum numerus quotidie
crescit, civium contra multis de causis minuitur. Quippe saepe
familiae extinguuntur, alii ob scelera exclusi, et plerique ob rei
domesticae angustiam Rempublicam negligunt, dum interea potentiores
nihil studeant, quam soli regnare; et sic paulatim imperium
ad paucos, et tandem ob factiones ad unum redigitur. Atque his
alias causas, quae hujusmodi imperia destruunt, adjungere possemus;
sed, quia satis nota sunt, iisdem supersedeo, et leges, quibus
hoc imperium, de quo agimus, conservari debet, ordine jam
ostendam.
~ Par. XIII. Primaria hujus imperii Lex esse debet, qua determinatur
|330| ratio numeri Patriciorum ad multitudinem. Ratio enim
(per Art. 1. hujus Cap.) inter hanc, et illos habenda est, ita ut pro
incremento multitudinis Patriciorum numerus augeatur. Atque
haec (per illa, quae Art. 2. hujus Cap. diximus) debet esse circiter ut
I ad 50, hoc est, ut inaequalitas numeri Patriciorum ad multitudinem
nunquam major sit. Nam (per Art. 1. hujus Cap.) servata
imperii forma, numerus Patriciorum multo major esse potest numero
multitudinis. Sed in sola eorum paucitate periculum est.
Qua autem ratione cavendum sit, ut haec lex inviolata servetur, suo
loco mox ostendam.
~ Par. XIV. Patricii ex quibusdam tantummodo familiis aliquibus
in locis eliguntur. Sed hoc expresso jure statuere perniciosum est.
Nam, praeterquam quod familiae saepe extinguuntur, et quod nunquam
reliquae absque ignominia excluduntur, accedit, quod hujus
imperii formae repugnat, ut patricia dignitas haereditaria sit (per
Art. 1. hujus Cap.). Sed imperium hac ratione Democraticum potius
videtur, quale in Art. 12. hujus Cap. descripsimus, quod scilicet
paucissimi tenent cives. Attamen contra cavere, ne Patricii
filios suos, et consanguineos eligant, et consequenter ne imperandi
jus in quibusdam familiis maneat, impossibile est, imo absurdum,
ut Art. 39. hujus Cap. ostendam. Verum, modo id nullo
expresso jure obtineant, nec reliqui (qui scilicet in imperio nati sunt,
et patrio sermone utuntur, nec uxorem peregrinam habent, nec infames
sunt, nec serviunt, nec denique servili aliquo officio vitam
sustentant, inter quos etiam OEnopolae et Cerevisiarii numerandi
sunt) excludantur, retinebitur nihilominus imperii forma, et ratio
inter Patricios, et multitudinem servari semper poterit.
~ Par. XV. Quod si praeterea lege statuatur, ut nulli juniores eligantur,
nunquam fiet, ut paucae familiae jus imperandi retineant;
atque adeo lege statuendum, ut nullus, nisi qui ad annum aetatis
trigesimum pervenit, in catalogum eligendorum referri
possit.
~ Par. XVI. Tertio deinde statuendum est, ut Patricii omnes in
quodam urbis loco statutis certis temporibus congregari debeant, et
qui, nisi morbo, aut publico aliquo negotio impeditus, Concilio
|331| non interfuerit, sensibili aliqua pecuniae poena mulctetur. Nam ni
hoc fieret, plurimi ob rei domesticae curam publicam negligerent.
~ Par. XVII. Hujus Concilii officium sit leges condere, et abrogare,
Collegas Patricios, et omnes imperii ministros eligere. Non
enim fieri potest, ut is, qui supremum jus habet, ut hoc Concilium
habere statuimus, alicui potestatem det leges condendi, et abrogandi,
quin simul jure suo cedat, et in illum id transferat, cui illam
potestatem dedit; quippe, qui vel uno solo die potestatem habet leges
condendi, et abrogandi, ille totam imperii formam mutare
potest. At quotidiana imperii negotia aliis ad tempus secundum
constituta jura administranda tradere, retento supremo suo jure,
potest. Praeterea, si imperii ministri ab alio, quam ab hoc Concilio
eligerentur, tum hujus Concilii membra pupilli potius, quam Patricii
appellandi essent.
~ Par. XVIII. Huic Concilio solent quidam Rectorem, seu Principem
creare, vel ad vitam, ut Veneti, vel ad tempus, ut Genuenses,
sed tanta cum cautione, ut satis appareat, id non sine magno imperii
periculo fieri. Et sane dubitare non possumus, quin imperium hac
ratione ad Monarchicum accedat, et quantum ex eorum historiis
conjicere possumus, nulla alia de causa id factum est, quam quia ante
constituta haec Concilia sub Rectore, vel Duce, veluti sub Rege, fuerant;
atque adeo Rectoris creatio Gentis quidem, sed non imperii
Aristocratici absolute considerati, requisitum necessarium est.
~ Par. XIX. Attamen, quia summa hujus imperii potestas penes
universum hoc Concilium, non autem penes unumquodque ejusdem
membrum est (nam alias coetus esset inordinatae multitudinis),
necesse ergo est, ut Patricii omnes Legibus ita astringantur, ut
unum veluti corpus, quod una regitur mente, componant. At leges
per se solae invalidae sunt, et facile franguntur, ubi earum vindices ii
ipsi sunt, qui peccare possunt, quique soli exemplum ex supplicio
capere debent, et collegas ea de causa punire, ut suum appetitum
ejusdem supplicii metu frenent, quod magnum est absurdum; atque
adeo medium quaerendum est, quo supremi hujus Concilii ordo,
et imperii jura inviolata serventur, ita tamen, ut inter Patricios
aequalitas, quanta dari potest, sit.
|332| ~ Par. XX. Cum autem ex uno Rectore, vel Principe, qui etiam in
Conciliis suffragium ferre potest, magna necessario oriri debeat
inaequalitas, praesertim ob potentiam, quae ipsi necessario concedi
debet, ut suo officio securius fungi possit, nihil ergo, si omnia
recte perpendamus, communi saluti utilius institui potest, quam
quod huic supremo Concilio aliud subordinetur ex quibusdam Patriciis,
quorum officium solummodo sit observare, ut imperii jura,
quae Concilia, et imperii Ministros concernunt, inviolata serventur,
qui propterea potestatem habeant delinquentem quemcunque imperii
Ministrum, qui scilicet contra jura, quae ipsius ministerium concernunt,
peccavit, coram suo judicio vocandi, et secundum constituta
jura damnandi; atque hos imposterum Syndicos appellabimus.
~ Par. XXI. Atque hi ad vitam eligendi sunt. Nam si ad tempus eligerentur,
ita ut postea ad alia imperii officia vocari possent, in absurdum,
quod Art. 19. hujus Cap. modo ostendimus, incideremus.
Sed, ne longa admodum dominatione nimium superbiant,
nulli ad hoc ministerium eligendi sunt, nisi qui ad annum aetatis
sexagesimum, aut ultra pervenerunt, et Senatorio officio (de quo
infra) functi sunt.
~ Par. XXII. Horum praeterea numerum facile determinabimus,
si consideremus hos Syndicos ad Patricios sese habere, ut omnes simul
Patricii ad multitudinem, quam regere nequeunt, si justo numero
pauciores sunt; ac proinde Syndicorum numerus ad Patriciorum
numerum debet esse, ut horum numerus ad numerum multitudinis,
hoc est (per Art. 13. hujus Cap.), ut 1 ad 50.
~ Par. XXIII. Praeterea ut hoc Concilium secure suo officio fungi
possit, militiae pars aliqua eidem decernenda est, cui imperare,
quid velit, possit.
~ Par. XXIV. Syndicis, vel cuicunque status ministro stipendium
nullum, sed emolumenta decernenda sunt talia, ut non possint sine
magno suo damno Rempublicam prave administrare. Nam,
quod hujus imperii ministris aequum sit vacationis praemium decerni,
dubitare non possumus, quia major hujus imperii pars
plebs est, cujus securitati Patricii invigilant, dum ipsa nullam Reipubiicae,
sed tantum privatae curam habet. Verum quia contra nemo
|333| (ut Art. 4. Cap. 7. diximus) alterius causam defendit, nisi quatenus
rem suam eo ipso stabilire credit, res necessario ita ordinandae sunt,
ut ministri, qui Reipublicae curam habent, tum maxime sibi consulant,
cum maxime communi bono invigilant.
~ Par. XXV. Syndicis igitur, quorum officium, uti diximus, est
observare, ut imperii jura inviolata serventur, haec emolumenta
decernenda sunt, videlicet ut unusquisque Paterfamilias, qui in
aliquo imperii loco habitat, quotannis nummum parvi valoris,
nempe argenti unciae quartam partem solvere teneatur Syndicis, ut
inde numerum inhabitantium cognoscere possint, atque adeo observare,
quotam ejus partem Patricii efficiant. Deinde ut unusquisque
Patricius tyro, ut electus est, Syndicis numerare debeat
summam aliquam magnam, ex. gr. viginti, aut viginti quinque
argenti libras. Praeterea pecunia illa, qua absentes Patricii (qui
scilicet convocato Concilio non interfuerunt) condemnantur,
Syndicis etiam decernenda est, et insuper ut pars bonorum delinquentium
Ministrorum, qui eorum judicio stare tenentur, et qui
certa pecuniae summa mulctantur, vel quorum bona proscribuntur,
iisdem dedicetur, non quidem omnibus, sed iis tantummodo,
qui quotidie sedent, et quorum officium est Syndicorum
Concilium convocare, de quibus vide Art. 28. hujus Cap. Ut autem
Syndicorum Concilium suo semper numero constet, ante omnia
in supremo Concilio, solito tempore convocato, de eo quaestio
ha benda est. Quod si a Syndicis neglectum fuerit, ut tum ei,
(lui Senatui (de quo mox erit nobis dicendi locus) praeest, supremum
Concilium ea de re monere incumbat, et a Syndicorum
praeside silentii habiti causam exigere, et, quid de ea supremi Concilii
sententia sit, inquirere. Quod si is etiam tacuerit, ut causa
ab eo, qui supremo judicio praeest, vel eo etiam tacente ab alio
quocunque Patricio suscipiatur, qui tam a Syndicorum, quam
Senatus, et Judicum praeside silentii rationem exigat. Denique ut
lex illa, qua juniores secluduntur, stricte etiam observetur, statuendum
est, ut omnes, qui ad annum aetatis trigesimum pervenerunt,
quique expresso jure a Regimine non secluduntur, suum
nomen in catalogo coram Syndicis inscribi curent, et accepti honoris
|334|
signum quoddam, statuto aliquo pretio, ab iisdem accipere,
ut ipsis liceat certum ornatum, iis tantummodo concessum, induere,
quo dignoscantur, et in honore a reliquis habeantur; et interim jure
constitutum sit, ut in electionibus nulli Patricio quenquam nominare
liceat, nisi cujus nomen in communi catalogo inscriptum est,
idque sub gravi poena. Et praeterea ne cuiquam liceat officium,
sive munus, ad quod subeundum eligitur, recusare. Denique, ut
omnia absolute fundamentalia imperii jura aeterna sint, statuendum
est, si quis in Supremo Concilio quaestionem de jure aliquo
fundamentali moverit, utpote de prolonganda alicujus Ducis exercitus
dominatione, vel de numero Patriciorum minuendo, et
similibus, ut reus Majestatis sit, et non tantum mortis damnetur,
ejusque bona proscribantur, sed ut supplicii aliquod signum in
aeternam rei memoriam in publico emineat. Ad reliqua vero communia
imperii jura stabiliendum sufficit, si modo statuatur, ut
Lex nulla abrogari, nec nova condi possit, nisi prius Syndicorum
Concilium, et deinde supremi Concilii tres quartae, aut quatuor
quintae partes in eo convenerint.
~ Par. XXVI. Jus praeterea supremum Concilium convocandi,
resque decernendas in eodem proponendi penes Syndicos sit, quibus
etiam primus locus in Concilio concedatur, sed sine jure suffragii.
Verum, antequam sedeant, jurare debent per salutem supremi illius
Concilii, perque libertatem publicam, se fummo studio conaturos,
ut jura patria inviolata serventur, et communi bono consulatur;
quo facto res proponendas ordine aperiant per ministrum, qui ipsis
a Secretis est.
~ Par. XXVII. Ut autem in decernendo, et in eligendis imperii
ministris omnibus Patriciis aequa sit potestas, et celeris expeditio
in omnibus detur, omnino probandus est ordo, quem Veneti observant,
qui scilicet ad nominandos imperii ministros aliquot e
Concilio sorte eligunt, et ab his ordine ministris eligendis nominatis,
unusquisque Patricius sententiam suam, qua propositum
ministrum eligendum probat, vel reprobat, indicat calculis, ita
ut postea ignoretur, quisnam hujus, aut illius sententiae fuerit auctor:
quo fit non tantum, ut omnium Patriciorum in decernendo
|335| auctoritas aequalis sit, et ut negotia cito expediantur, sed etiam ut unusquisque
absolutam libertatem, quod in Conciliis apprime necessarium
est, habeat suam sententiam absque ullo invidiae periculo proferendi.
~ Par. XXVIII. In Syndicorum etiam, et reliquis Conciliis idem
ordo observandus est, ut scilicet suffragia calculis ferantur. Jus
autem Syndicorum Concilium convocandi, resque in eodem decernendas
proponendi penes eorundem praesidem esse oportet,
qui cum aliis decem, aut pluribus Syndicis quotidie sedeat, ad
plebis de ministris querelas, et secretas accusationes audiendum,
no et accusatores, si res postulat, asservandos, et Concilium convocandum,
etiam ante constitutum tempus, quo congregari solet,
si in mora periculum esse eorum aliquis judicaverit. At hic praeses,
et qui cum ipso quotidie congregantur, a supremo Concilio
eligi, et quidem ex Syndicorum numero debent, non quidem ad
vitam, sed in sex menses, nec continuari <en hun ampt
weer te konnen bedienen>, nisi post tres, aut quatuor annos:
atque his, ut supra diximus, proscripta bona, et pecuniarum
mulctae, vel eorum pars aliqua decernenda est. Reliqua, quae Syndicos
spectant, suis in locis dicemus.
~ Par. XXIX. Secundum Concilium, quod supremo subordinandum
est, Senatum appellabimus, cujus officium sit publica negotia
agere, ex. gr. imperii jura promulgare, urbium munimenta
secundum jura ordinare, diplomata militiae dare, tributa subditis
imponere, eaque collocare, externis legatis respondere, et, quo
legati mittendi sunt, decernere. Sed ipsos legatos eligere supremi
Concilii officium sit. Nam id apprime observandum est, ne Patricius
ad aliquod imperii ministerium vocari possit, nisi ab ipso supremo
Concilio, ne ipsi Patricii Senatus gratiam aucupari studeant.
Deinde illa omnia ad supremum Concilium deferenda sunt,
quae praesentem rerum statum aliqua ratione mutant, uti sunt belli,
et pacis decreta; quare Senatus decreta de bello, et pace, ut
rata sint, supremi Concilii auctoritate firmanda sunt: et hac de
causa judicarem, ad solum supremum Concilium, non ad Senatum
pertinere, nova tributa imponere.
~ Par. XXX. Ad Senatorum numerum determinandum haec consideranda
|336| veniunt: primo ut omnibus Patriciis spes aeque magna
sit ordinem Senatorium recipiendi, deinde ut nihilominus iidem
Senatores, quorum tempus, in quod electi fuerant, elapsum
est, non magno post intervallo continuari possint, ut sic imperium
a viris peritis, et expertis semper regatur, et denique ut
inter Senatores plures reperiantur sapientia, et virtute clari.
Ad has autem omnes conditiones obtinendas, nihil aliud excogitari
potest, quam quod lege institutum sit, ut nullus, nisi qui
ad annum aetatis quinquagesimum pervenit, in ordinem Senatorium
recipiatur, et ut quadringenti, hoc est, ut Patriciorum una
circiter duodecima pars in annum eligatur, quo elapso post
biennium iidem continuari iterum possint; hoc namque modo
semper Patriciorum una circiter duodecima pars, brevibus tantummodo
interpositis intervallis, munus Senatorium subibit;
qui sane numerus una cum illo, quem Syndici conficiunt, non
multum superabitur a numero Patriciorum, qui annum aetatis
quinquagesimum attigerunt, atque adeo omnibus Patriciis magna
semper erit spes Senatorum, aut Syndicorum ordinem adipiscendi,
et nihilominus iidem Patricii, interpositis tantummodo, uti diximus,
brevibus intervallis, Senatorium ordinem semper tenebunt,
et (per illa, quae Art. 2. hujus Cap. diximus) nunquam in Senatu
deerunt viri praestantissimi, qui consilio, et arte pollent. Et, quia
haec lex frangi non potest absque magna multorum Patriciorum invidia,
nulla alia cautione, ut valida semper sit, opus est, quam ut
unusquisque Patricius, (lui eo, quo diximus, aetatis pervenit,
Syndicis ejus rei testimonium ostendat, qui ipsius nomen in catalogum
eorum, qui Senatoriis muneribus adipiscendis destinantur,
reponent, et in supremo Concilio legent, ut locum in hoc supremo
Concilio similibus dicatum, et qui Senatorum loco proximus sit,
cum reliquis ejusdem ordinis occupet.
~ Par. XXXI. Senatorum emolumenta talia esse debent, ut iis major
utilitas ex pace, quam ex bello sit; atque adeo ex mercibus,
quae ex imperio in alias regiones, vel quae ex aliis regionibus in imperium
portantur, una centesima, aut quinquagesima pars ipsis decernatur.
Nam dubitare nonpossumus, quin hac ratione pacem,
|337| quantum poterunt, tuebuntur, et bellum nunquam protrahere studebunt.
Nec ab hoc vectigali solvendo ipsi Senatores, si eorum aliqui
mercatores fuerint, immunes esse debent: nam talis immunitas
non sine magna commercii jactura concedi potest, quod neminem
ignorare credo. Porro contra statuendum lege est, ut Senator,
vel qui Senatoris officio functus est, nullo militiae munere
fungi possit, et praeterea ut nullum ducem, vel praetorem,
quos tempore belli tantummodo exercitui praebendos diximus
Art. 9. hujus Capitis, renunciare liceat ex iis, quorum Pater, vel
no avus Senator est, vel Senatoriam dignitatem intra biennium habuit.
Nec dubitare possumus, quin Patricii, qui extra Senatum sunt,
haec jura summa vi defendant, atque adeo fiet, ut Senatoribus majus
semper emolumentum ex pace, quam ex bello sit, qui propterea
bellum nunquam, nisi summa imperii necessitate cogente, suadebunt.
At objici nobis potest, quod hac ratione, si scilicet Syndicis,
et Senatoribus adeo magna emolumenta decernenda sunt,
imperium Aristocraticum non minus onerosum subditis erit, quam
quodcunque Monarchicum. Sed, praeterquam quod Regiae aulae
majores sumptus requirunt, qui tamen ad pacem tutandam non
praebentur, et quod pax nunquam nimis caro pretio emi possit,
accedit primo, quod id omne, quod in Monarchico imperio in
unum, aut paucos, in hoc in plurimos confertur. Deinde Reges,
eorumque ministri onera imperii cum subditis non ferunt,
quod in hoc contra accidit; nam Patricii, qui semper ex ditioribus
eliguntur, maximam partem Reipublicae conferunt. Denique imperii
Monarchici onera non tam ex Regiis sumptibus, quam ex ejusdem
arcanis oriuntur. Onera enim imperii, quae pacis, et libertatis tutandae
causa civibus imponuntur, quamvis magna sint, sustinentur
tamen, et pacis utilitate feruntur. Quae gens unquam tot, tamque
gravia vectigalia pendere debuit, ut Hollandica? atque haec non
tantum non exhausta, quin contra opibus adeo potens fuit, ut ejus
fortunam omnes inviderent. Si itaque imperii Monarchici onera
pacis causa imponerentur, cives non premerent; sed, uti dixi, ex
hujusmodi imperii arcanis sit, ut subditi oneri succumbant. Nempe
quia Regum virtus magis in bello, quam in pace valet, et
|338| quod ii, qui soli regnare volunt, summopere conari debent, ut
subditos inopes habeant, ut jam alia taceam, quae prudentissimus
Belga V. H. olim notavit, quia ad meum institutum, quod solummodo
est imperii cujuscunque optimum statum describere, non
spectant.
~ Par. XXXII. In Senatu aliqui ex Syndicis, a supremo Concilio
electis, sedere debent, sed sine suffragii jure: nempe ut observent,
num jura, quae illud Concilium spectant, recte serventur, et ut supremum
Concilium convocari curent, quando ex Senatu ad ipsum
supremum Concilium aliquid deferendum est. Nam jus supremum no
hoc Concilium convocandi, resque in eo decernendas proponendi
penes Syndicos, ut jam diximus, est. Sed, antequam de similibus
suffragia colligantur, qui Senatui tum praesidet, rerum statum,
et quaenam de re proposita ipsius Senatus sit sententia, et quibus de
causis, docebit, quo facto, suffragia solito ordine colligenda erunt.
~ Par. XXXIII. Integer Senatus non quotidie, sed, ut omnia magna
Concilia, statuto quodam tempore congregari debet. Sed quia
interim imperii negotia exercenda sunt, opus est ergo, ut Senatorum
aliqua pars eligatur, quae dimisso Senatu ejus vicem suppleat,
cujus officium sit, ipsum Senatum, quando eo opus est, convocare,
ejusque decreta de Republica exsequi, Epistolas Senatui, supremoque
Concilio scriptas legere, et denique de rebus in Senatu proponendis
consulere. Sed, ut haec omnia, et universi hujus Concilii
ordo facilius concipiatur, rem totam accuratius describam.
~ Par. XXXIV. Senatores in annum, ut jam diximus, eligendi, in
quatuor, aut sex ordines dividendi sunt, quorum primus primis
tribus, vel duobus mensibus in Senatu praesideat, quibus elapsis secundus
ordo locum primi occupet, et sic porro, servatis vicibus,
unusquisque ordo eodem temporis intervallo primum locum in Senatu
teneat, ita ut, qui primis mensibus primus, is secundis ultimus
sit. Praeterea quot ordines, totidem Praesides, totidemque eorundem
Vicarii, qui ipsorum vicem, quando opus est, suppleant,
eligendi sunt, hoc est, ex quocunque ordine duo eligendi sunt,
quorum alter Praeses, alter Vicarius ejusdem ordinis sit, et qui
primi ordinis Praeses est, primis etiam mensibus Senatui praesideat,
|339| vel si absit, ejus Vicarius ipsius vicem gerat, et sic porro reliqui, servato
ut supra ordine. Deinde ex primo ordine aliqui forte, vel suffragio
eligendi sunt, qui cum Praeside, et Vicario ejusdem ordinis
Senatus vicem, postquam dimissus est, suppleant; idque eodem
temporis intervallo, quo idem eorum ordo primum locum in Senatu
tenet : quippe eo elapso ex secundo ordine totidem iterum
sorte, vel suffragio eligendi sunt, qui cum suo Praeside, et Vicario
primi ordinis locum occupent, vicemque Senatus suppleant, et
sic porro reliqui, nec opus est, ut horum electio, quos scilicet
no sorte, vel suffragio singulis tribus, vel duobus mensibus eligendos
dixi, et quos imposterum Consules appellabimus, a supremo
Concilio fiat. Nam ratio, quam in Art. 29. hujus Cap. dedimus,
locum hic non habet, et multo minus illa Art. 17. Sufficiet
igitur, si a Senatu, et Syndicis, qui praesentes adsunt, eligantur.
~ Par. XXXV. Horum autem numerum determinare non ita accurate
possum. At tamen hoc certum est, plures esse debere, quam
ut facile corrumpi possint: nam, tametsi de Republica nihil soli decernant,
possunt tamen Senatum protrahere, vel quod pessimum
esset, ipsum deludere proponendo illa, quae nullius, et illa reticendo,
quae majoris momenti essent: ut jam taceam, quod si nimis pauci
essent, sola unius, aut alterius absentia moram publicis negotiis
adferre posset. Sed, quoniam contra hi Consules ideo creantur, quia
magna Concilia publicis negotiis quotidie vacare nequeunt, medium
necessario hic quaerendum est, et defectus numeri temporis
brevitate supplendus. Atque adeo, si modo triginta, aut circiter
in duos, aut tres menses eligantur, plures erunt, quam ut hoc brevi
tempore corrumpi possint, et hac de causa etiam monui, ut ii, qui
in eorum locum succedunt, nullo modo eligendi sint, nisi eo tempore,
quo ipsi succedunt, et alii discedunt.
~ Par. XXXVI. Horum praeterea officium esse diximus, Senatum,
quando eorum aliqui, licet pauci sint, opus esse judicaverint,
convocare, resque in eodem decernendas proponere, Senatum dimittere,
ejusque de negotiis publicis decreta exequi. Quo autem id
fieri ordine debeat, ne res inutilibus quaestionibus diu protrahantur,
|340| paucis jam dicam. Nempe Consules de re in Senatu proponenda, et,
quid factu opus sit, consulant, et, si de eo omnibus una fuerit
mens, tum convocato Senatu, et quaestione ordine exposita, quaenam
eorum sit sententia, doceant, nec alterius sententia exspectata
suffragia ordine colligant. Sed si Consules plures, quam unam sententiam
foverint, tum in Senatu illa de quaestione proposita sententia
prior dicenda erit, quae a majori Consulum numero defendebatur,
et si eadem a majori Senatus, et Consulum parte non fuerit
probata, sed quod numerus dubitantium, et negantium simul
major fuerit, quod ex calculis, ut jam monuimus, constare debet,
tum alteram sententiam, quae pauciora, quam prior, habuerit
inter Consules suffragia, doceant, et sic porro reliquas; quod
si nulla a maj ori totius Senatus parte probata fuerit, Senatus in sequentem
diem, aut in tempus breve dimittendus, ut Consules interim
videant, num alia media, quae magis possint placere, queant
invenire; quod si nulla alia invenerint, vel si, quae invenerint, Senatus
major pars non probaverit, tum Senatoris cujusque sententia
audienda est, in quam si etiam maj or Senatus pars non iverit, tum
de unaquaque sententia iterum suffragia ferenda, et non tantum affirmantium,
ut huc usque factum, sed dubitantium etiam, et negantium
calculi numerandi sunt, et si plures reperientur affirmantes,
quam dubitantes, aut negantes, ut tum sententia rata maneat,
et contra irrita, si plures invenientur negantes, quam dubitantes,
aut affirmantes; sed si de omnibus sententiis maj or dubitantium
quam negantium, aut affirmantium fuerit numerus, ut tum Syndicorum
Concilium Senatui adjungatur, qui simul cum Senatoribus
suffragia ferant, calculis solummodo affirmantibus, aut negantibus,
omissis iis, qui animum ambiguum indicant. Circa res, quae
ad supremum Concilium a Senatu deferuntur, idem ordo tenendus
est. Haec de Senatu.
~ Par. XXXVII. Ad forum quod attinet, sive tribunal, non potest
iisdem fundamentis niti, quibus illud, quod sub Monarcha
est, ut illud in Cap. 6. Art. 26. et seq. descripsimus. Nam (per
Art. 14. hujus Cap.) cum fundamentis hujus imperii non convenit,
ut ulla ratio stirpium, sive familiarum habeatur. Deinde quia
|341| Judices ex solis Patriciis electi, metu quidem succedentium Patriciorum
contineri possent, ne in eorum aliquem iniquam aliquam
sententiam pronuncient, et forte ut neque eos secundum merita
punire sustineant, sed contra in plebeios omnia auderent, et locupletes
quotidie in praedam raperent. Scio hac de causa Genuensium
consilium a multis probari, quod scilicet non ex Patriciis,
sed ex Peregrinis Judices eligant; sed hoc mihi rem abstracte consideranti
absurde institutum videtur, ut Peregrini, et non Patricii
ad Leges interpretandas vocentur. Nam quid aliud Judices sunt,
nisi Legum interpretes; quare mihi persuadeo, Genuenses in hoc
etiam negotio magis suae gentis ingenium, quam ipsam hujus imperii
naturam respexisse. Nobis igitur rem abstracte considerantibus
media excogitanda sunt, quae cum hujus regiminis forma optime
conveniunt.
~ Par. XXXVIII. Sed ad Judicum numerum quod attinet, nullum
singularem hujus status ratio exigit; sed, ut in imperio Monarchico,
ita etiam in hoc apprime observari debet, ut plures sint,
quam ut a viro privato corrumpi possint. Nam eorum officium
solummodo est providere, ne quisquam privatus alteri injuriam
faciat, atque adeo quaestiones inter privatos tam Patricios, quam
plebeios dirimere, et poenas delinquentibus, etiam ex Patriciis,
Syndicis, et Senatoribus, quatenus contra jura, quibus omnes tenentur,
deliquerunt, sumere. Caeterum quaestiones, quae inter urbes,
quae sub imperio sunt, moveri possunt, in supremo Concilio
dirimendae sunt.
~ Par. XXXIX. Temporis praeterea, in quod eligendi sunt, ratio
est eadem in quocunque imperio, et etiam ut quotannis aliqua eorum
pars cedat, et denique, quamvis non opus sit, ut unusquisque
ex diversa sit familia, necesse tamen est, ne duo sanguine propinqui
simul in subselliis locum occupent: quod in reliquis Conciliis
observandum est, praeterquam in supremo, in quo sufficit, si
modo in electionibus lege cautum sit, ne cuiquam propinquum
nominare, nec de eo, si ab alio nominatus sit, suffragium ferre
liceat, et praeterea ne ad imperii ministrum quemcunque nominandum
duo propinqui sortem ex urna tollant: hoc, inquam, sufficit
|342| in Concilio, quod ex tam magno hominum numero componitur,
et cui nulla singularia emolumenta decernuntur. Atque adeo
imperio inde nihil erit detrimenti, ut absurdum sit, legem
ferre, qua omnium Patriciorum propinqui a supremo Concilio
secludantur, ut Art. 14. hujus Cap. diximus. Quod autem id
absurdum sit, patet. Nam jus illud ab ipsis Patriciis institui non
posset, quin eo ipso omnes absolute suo jure eatenus cederent, ac
proinde ejusdem juris vindices non ipsi Patricii, sed plebs esset,
quod iis directe repugnat, quae in Art. 5. et 6. hujus Cap. ostendimus.
Lex autem illa imperii, qua statuitur, ut una, eademque
ratio inter numerum Patriciorum, et multitudinis servetur, id maxime
respicit, ut Patriciorum jus, et potentia conservetur, ne
scilicet pauciores sint, quam ut multitudinem possint regere.
~ Par. XL. Caeterum Judices a supremo Concilio ex ipsis Patriciis,
hoc est (per Art. 17. hujus Cap.), ex ipsis legum conditoribus eligendi
sunt, et sententiae, quas tulerunt tam de rebus civilibus,
quam criminalibus, ratae erunt, si servato ordine, et absque partium
studio prolatae fuerint, de qua re Syndicis lege permissum erit
cognoscere, judicare, et statuere.
~ Par. XLI. Judicum emolumenta eadem esse debent, quae Art.
29. Cap. 6. diximus, nempe ut ex unaquaque sententia, quam de
rebus civilibus tulerint, ab eo, qui causa cecidit, pro ratione totius
summae partem aliquotam accipiant. At circa sententias de rebus
criminalibus haec sola hic differentia sit, ut bona ab ipsis proscripta,
et quaecunque summa, qua minora crimina mulctantur,
ipsis solis designetur, ea tamen conditione, ut nunquam iis liceat
quenquam tormentis cogere quippiam confiteri, et hoc modo satis
cautum erit, ne iniqui in plebeios sint, et ne metus causa nimium
Patriciis faveant. Nam, praeterquam quod hic metus sola
avaritia, eaque specioso justitiae nomine adumbrata, temperetur,
accedit, quod plures sint numero, et quod suffragia non palam,
sed calculis ferantur, ita ut si quis ob damnatam suam causam
stomachetur, nihil tamen habeat, quod uni imputare possit.
Porro ne iniquam, aut saltem ne absurdam aliquam sententiam
pronuncient, et ne eorum quispiam dolo quicquam faciat, Syndicorum
|343| reverentia prohibebit, praeterquam quod in tam magno
Judicum numero unus semper, aut alter reperietur, quem iniqui
formident. Ad plebeios denique quod attinet, satis iis etiam cavebitur,
si ad Syndicos iisdem appellare liceat, quibus, uti dixi, jure
permissum sit de Judicum rebus cognoscere, judicare, et statuere.
Nam certum est, quod Syndici multorum Patriciorum odium vitare
non poterunt, et plebi contra gratissimi semper erunt, cujus
applausum, quantum ipsi etiam poterunt, captare studebunt; quem
in finem data occasione non omittent sententias contra leges fori
prolatas revocare, et quemcunque judicem examinare, et poenas
ex iniquis sumere; nihil enim hoc magis multitudinis animos movet.
Nec obstat, quod similia exempla raro contingere possint,
sed contra maxime prodest. Nam, praeterquam quod illa Civitas
prave constituta sit, ubi quotidie exempla in delinquentes eduntur
(ut Cap. 5. Art. 2. ostendimus), illa profecto rarissima esse debent,
fama quae maxime celebrantur.
~ Par. XLII. Qui in urbes, vel provincias Proconsules mittuntur,
ex ordine Senatorio eligendi essent, quia Senatorum officium
est de urbium munimentis, aerario, militia, etc. curam habere.
Sed, qui in regiones aliquantulum remotas mitterentur, Senatum
frequentare non possent, et hac de causa ii tantummodo ex ipso
Senatu vocandi sunt, qui urbibus in patrio solo conditis destinantur ;
at quos ad magis remota loca mittere volunt, ex iis
eligendi sunt, quorum aetas a Senatorio gradu non abest. Sed
neque hac ratione paci totius imperii satis cautum fore existimo,
si nimirum urbes circumvicinae jure suffragii omnino prohibeantur,
nisi adeo impotentes omnes sint, ut palam contemni possint, quod
sane concipi nequit: atque adeo necesse est, ut urbes circumvicinae
jure Civitatis donentur, et ex unaquaque viginti, triginta,
aut quadraginta (nam numerus pro magnitudine urbis maj or, aut
minor esse debet) cives electi in numerum Patriciorum adscribantur,
ex quibus tres, quatuor, aut quinque quotannis eligi debent,
qui ex Senatu sint, et unus ad vitam Syndicus. Atque hi, qui
ex Senatu sunt, Proconsules in urbem, ex qua electi sunt, mittantur
una cum Syndico.
|344| ~ Par. XLIII. Caeterum Judices, in unaquaque urbe constituendi,
ex Patriciis ejusdem urbis eligendi sunt. Sed de his non necesse judico
prolixius agere, quia ad singularis hujus imperii fundamenta
non pertinent.
~ Par. XLIV. Qui in quocunque Concilio a Secretis sunt, et alii
ejusmodi ministri, quia suffragii jus non habent, eligendi sunt ex
plebe. Sed, quia hi diuturna negotiorum tractatione maximam rerum
agendarum notitiam habent, fit saepe, ut eorum consilio plus,
quam par est, deferatur, et ut status totius imperii ab eorum directione
maxime pendeat; quae res Hollandis exitio fuit. Nam id
sine magna multorum optimorum invidia fieri nequit. Et sane dubitare
non possumus, quin Senatus, cujus prudentia non a Senatorum,
sed ab administrorum consilio derivatur, maxime ab inertibus
frequentetur, et hujus imperii conditio non multo melior erit,
quam imperii Monarchici, quod pauci Regis Consiliarii regunt,
de quo vide Cap. 6. Art. 5. 6. et 7. Verumenimvero imperium,
prout recte, vel prave institutum fuerit, eo minus, aut magis erit
huic malo obnoxium. Nam imperii libertas, quae non satis firma
habet fundamenta, nunquam sine periculo defenditur; quod Patricii
ne subeant, ministros gloriae cupidos ex plebe eligunt, qui postea
vertentibus rebus, veluti hostiae, caeduntur ad placandam eorum
iram, qui libertati insidiantur. At ubi libertatis fundamenta
satis firma sunt, ibi Patricii ipsi ejusdem tutandae gloriam sibi expetunt,
studentque, ut rerum agendarum prudentia ab eorum
tantummodo consilio derivetur: quae duo in jaciendis hujus imperii
fundamentis apprime observavimus, nempe ut plebs tam a consiliis,
quam a suffragiis ferendis arceretur (vid. Art. 3. et 4. hujus
Cap.): Atque adeo ut suprema imperi i potestas penes omnes
Patricios, auctoritas autem penes Syndicos, et Senatum, et jus
denique Senatum convocandi, resque, ad communem salutem pertinentes
<daar in voor te stellen, en daar af te spreken en
te handelen> penes Consules, ex ipso Senatu electos, esset.
Quod si praeterea statuatur, ut qui a Secretis in Senatu, vel in aliis
Conciliis est, in quatuor, aut quinque ad summum annos eligatur, atque
ei secundus, qui a Secretis in idem tempus designatus sit, adjungatur,
|345| qui interim laboris partem ferat, vel si in Senatu non unus,
sed plures a Secretis sint, quorum alius his, alius aliis negotiis detinetur,
nunquam fiet, ut administrorum potentia alicujus sit momenti.
~ Par. XLV. Aerarii Tribuni ex plebe etiam eligendi sunt, qui ejus
rationem non tantum Senatui, sed etiam Syndicis reddere teneantur.
~ Par. XLVI. Ad Religionem quae spectant, satis prolixe ostendimus
in Tract. Theologico-Politico. Quaedam tamen tum omisimus,
de quibus ibi non erat agendi locus. Nempe quod omnes Patricii
ejusdem Religionis, sumplicissimae scilicet, et maxime Catholicae,
qualem in eodem Tractatu descripsimus, esse debeant. Nam apprime
cavendum est, ne ipsi Patricii in sectas dividantur, et ne alii
his, alii aliis plus faveant, et deinde, ne superstitione capti libertatem
subditis dicendi ea, quae sentiunt, adimere studeant. Deinde
quamvis unicuique libertas dicendi ea, quae sentit, danda est,
magni tamen conventus prohibendi sunt: atque adeo iis, qui alii
Religioni addicti sunt, concedendum quidem est, tot, quot velint,
templa aedificare, sed parva, et certae cujusdam mensurae, et in
locis aliquantulum ab invicem dissitis. At templa, quae patriae Religioni
dicantur, multum refert, ut magna, et sumptuosa sint, et
ut praecipuo ipsius cultui solis Patriciis, vel Senatoribus manus admovere
liceat, atque adeo ut solis Patriciis liceat baptizare, matrimonium
consecrare, manus imponere, et absolute ut templorum
veluti Sacerdotes, patriaeque Religionis vindices, et interpretes
agnoscantur. Ad concionandum autem, et ecclesiae aerario, ejusque
quotidianis negotiis administrandis aliqui ex plebe ab ipso Senatu
eligendi sunt, qui Senatus quasi vicarii sint, cui propterea rationem
omnium reddere teneantur.
~ Par. XLVlI. Atque haec illa sunt, quae hujus imperii fundamenta
spectant, quibus pauca alia minus quidem principalia, sed magni
tamen momenti addam, nempe ut Patricii veste quadam, seu habitu
singulari, quo dignoscantur, incedant, et ut singulari quodam
titulo salutentur, et unusquisque ex plebe iis loco cedat, et si aliquis
Patricius bona sua aliquo infortunio, quod vitari nequit, amiserit,
idque liquido docere poterit, ut in integrum ex publicis bonis
|346| restituatur. Sed si contra constet, eundem largitate, fastu, ludo,
scortis, etc. eadem consumpsisse, vel quod absolute plus debet,
quam est solvendo, ut dignitate cedat, et omni honore, officioque
indignus habeatur. Qui enim seipsum, resque suas privatas regere
nequit, multo minus publicis consulere poterit.
~ Par. XLVIII. Quos lex jurare cogit, a perjurio multo magis
cavebunt, si per salutem patriae, et libertatem, perque supremum
Concilium, quam si per Deum jurare jubeantur. Nam, qui per
Deum jurat, privatum bonum interponit, cujus ille aestimator est: at
qui jurejurando libertatem, patriaeque salutem interponit, is per
commune omnium bonum, cujus ille aestimator non est, jurat, et, si
pejerat, eo ipso se patriae hostem declarat.
~ Par. XLIX. Academiae, quae sumptibus Reipublicae fundantur, non
tam ad ingenia colenda, quam ad eadem coercenda instituuntur. Sed
in libera Republica tum scientiae, et artes optime excolentur, si unicuique
veniam petenti concedatur publice docere, idque suis sumptibus,
suaeque famae periculo. Sed haec, et similia ad alium locum
reservo. Nam hic de iis solummodo agere constitueram, quae ad
solum imperium Aristocraticum pertinent.
CAPUT IX.

~ Par. I. Huc usque hoc imperium consideravimus, quatenus ab
una sola urbe, quae totius imperi i caput est, nomen
habet. Tempus jam est, ut de eo agamus, quod plures urbes tenent,
quodque ego praecedenti praeferendum existimo. Sed ut utriusque
differentiam, et praestantiam noscamus, singula praecedentis
imperii fundamenta perlustrabimus, et, quae ab hoc aliena
sunt, rejiciemus, et alia, quibus niti debeat, eorum loco jaciemus.
~ Par. II. Urbes itaque, quae Civitatis jure gaudent, ita conditae,
et munitae esse debent, ut unaquaeque sola sine reliquis subsistere
quidem non possit, sed contra etiam, ut a reliquis deficere nequeat
absque magno totius imperii detrimento; hoc enim modo semper
unitae manebunt. At quae ita constitutae sunt, ut nec se conservare,
|347| nec reliquis formidini esse queant, eae sane non sui, sed reliquarum
juris absolute sunt.
~ Par. III. Quae autem Art. 9. et 10. praec. Cap. ostendimus, ex
communi imperii i Aristocratici natura deducuntur, ut et ratio
numeri Patriciorum ad numerum multitudinis, et qualis eorum
aetas, et conditio esse debeat, qui Patricii sunt creandi, ita ut
nulla circa haec oriri possit differentia, sive imperium una,
sive plures urbes teneant. At supremi Concilii alia hic debet
esse ratio. Nam, si quae imperii Urbs supremo huic Concilio
congregando destinaretur, illa revera ipsius imperii caput esset;
atque adeo vel vices servandae essent, vel talis locus huic
Concilio esset designandus, qui Civitatis jus non habeat, quique
ad omnes aeque pertineat. Sed tam hoc, quam illud, ut dictu
facile, ita factu difficile est, ut scilicet tot hominum millia extra
Urbes saepe ire, vel ut jam hoc, jam alio in loco convenire debeant.
~ Par. IV. Verum ut recte, quid in hac re fieri oporteat, et qua ratione
hujus imperii Concilia instituenda sint, ex ipsius natura, et
conditione concludere possimus, haec consideranda sunt, nempe
quod unaquaeque Urbs tanto plus juris, quam vir privatus habeat,
quanto viro privato potentior est (per Art. 4. Cap. 2.); et consequenter
unaquaeque hujus imperii Urbs (vide Art. 2. hujus Cap.)
tantum juris intra moenia, seu suae jurisdictionis limites habeat,
quantum potest. Deinde quod omnes urbes non ut confoederatae, sed
ut unum imperium constituentes invicem sociatae, et unitae sint, sed
ita, ut unaquaeque urbs tanto plus juris in imperium, quam reliquae
obtineat, quanto reliquis est potentior; nam qui inter inaequales
aequalitatem quaerit, absurdum quid quaerit. Cives quidem aequales
merito aestimantur, quia uniuscujusque potentia cum potentia totius
imperii comparata nullius est considerationis. At urbis cujuscunque
potentia magnam partem potentiae ipsius imperii constituit,
et eo majorem, quo ipsa urbs major est; ac proinde omnes
urbes aequales haberi nequeunt. Sed ut uniuscujusque potentia,
ita etiam ejusdem jus ex ipsius magnitudine aestimari debet. Vincula
vero, quibus adstringi debent, ut unum imperium componant,
|348| apprime sunt (per Art. 1. Cap. 4.) Senatus, et forum. Quomodo
autem eae omnes his vinculis ita copulandae sunt, ut earum tamen
unaquaeque sui juris, quantum fieri potest, maneat, breviter
hic ostendam.
~ Par. V. Nempe uniuscujusque urbis Patricios, qui pro magnitudine
urbis (per Art. 3. hujus Cap.) plures, aut pauciores esse debent,
summum in suam urbem jus habere concipio, eosque in Concilio,
quod illius urbis supremum est, summam habere potestatem
urbem muniendi, ejusque moenia dilatandi, vectigalia imponendi,
leges condendi, et abrogandi, et omnia absolute agendi, quae ad suae
urbis conservationem, et incrementum necessaria esse judicant. Ad
communia autem imperii negotia tractanda Senatus creandus est
iis omnino conditionibus, quas in praeced. Cap. diximus, ita ut inter
hunc Senatum, et illum nulla alia sit differentia, quam quod hic
authoritatem etiam habeat dirimendi quaestiones, quae inter urbes
oriri possunt. Nam hoc in hoc imperio, cujus nulla urbs caput est,
non potest, ut in illo, a supremo Concilio fieri (vide Art. 38. praec.
Cap.).
~ Par. VI. Caeterum in hoc imperio supremum Concilium onvo
candum non est, nisi opus sit ipsum imperium reformare, vel in
arduo aliquo negotio, ad quod peragendum Senatores se impares
esse credent, atque adeo raro admodum fiet, ut omnes Patricii in
Concilium vocentur. Nam praecipuum supremi Concilii officium
esse diximus (Art. 17. praec. Cap.) leges condere, et abrogare, et
deinde imperii ministros eligere. At leges, sive communia totius
imperii jura, simulatque instituta sunt, immutari non debent.
Quod si tamen tempus, et occasio ferat, ut novum aliquod jus instituendum
sit, aut jam statutum mutandum, potest prius de eodem
Quaestio in Senatu haberi, et postquam Senatus in eo convenerit,
tum deinde legati ad urbes ab ipso Senatu mittantur,
qui uniuscujusque urbis Patricios Senatus sententiam
doceant, et si denique maj or urbium pars in sententiam Senatus
iverit, ut tum ipsa rata maneat, alias irrita. Atque
hic idem ordo in eligendis ducibus exercitus, et legatis
in alia regna mittendis, ut et circa decreta de bello inferendo,
|349| et pacis conditionibus acceptandis, teneri potest. Sed in reliquis
imperii ministris eligendis, quia (ut in Art. 4. hujus Cap. ostendimus)
unaquaeque urbs, quantum fieri potest, sui juris manere debet,
et in imperio tanto plus juris obtinere, quanto reliquis est potentior,
hic ordo necessario servandus est. Nempe, Senatores a
Patriciis uniuscujusque urbis eligendi sunt; videlicet unius urbis
Patricii in suo Concilio certum Senatorum numerum ex suis Civibus
collegis eligent, qui ad numerum Patriciorum ejusdem urbis
se habeat (vide Art. 30. praeced. Cap.), ut 1 ad 12. Et quos primi,
secundi, tertii, etc. ordinis esse volunt, designabunt; et sic reliquarum
urbium Patricii pro magnitudine sui numeri plures, paucioresve
Senatores eligent, et in tot ordines distribuent, in quot Senatum
dividendum esse diximus (vid. Art. 34. praeced. Cap.): quo
fiet, ut in unoquoque Senatorum ordine pro magnitudine cujuscunque
urbis plures, paucioresve ejusdem Senatores reperiantur.
At ordinum praesides, eorumque Vicarii, quorum numerus
minor est urbium numero, a Senatu ex Consulibus electis
sorte eligendi sunt. In Judicibus praeterea supremis imperii eligendis
idem ordo retinendus est, scilicet ut uniuscujusque urbis Patricii
ex suis collegis pro magnitudine sui numeri plures, aut pauciores
Judices eligant. Atque adeo fiet, ut unaquaeque urbs in eligendis
ministris sui juris, quantum fieri potest, sit, et ut unaquaeque,
quo potentior est, eo etiam plus juris tam in Senatu, quam in
foro obtineat, posito scilicet, quod Senatus, et fori ordo in decernendis
imperii rebus, et quaestionibus dirimendis talis omnino
sit, qualem Art. 33. et 34. praec. Cap. descripsimus.
~ Par. VII. Cohortium deinde Duces, et militiae Tribuni e Patriciis
etiam eligendi sunt. Nam quia aequum est, ut unaquaeque urbs
pro ratione suae magnitudinis certum militum numerum ad communem
totius imperii securitatem conducere teneatur, aequum
etiam est, ut e Patriciis uniuscujusque urbis pro numero legionum,
quas alere tenentur, tot tribunos, duces, signiferos etc. eligere
liceat, quot ad illam militiae partem, quam imperio suppeditant,
ordinandam requiruntur.
~ Par. VIII. Vectigalia nulla etiam a Senatu subditis imponenda,
|350| sed ad sumptus, qui ad negotia publica peragenda ex Senatus decreto
requiruntur, non subditi, sed urbes ipsae ab ipso Senatu ad censum
vocandae sunt, ita ut unaquaeque urbs pro ratione suae magnitudinis
sumptuum partem majorem, vel minorem ferre debeat;
quam quidem partem ejusdem urbis Patricii a suis Urbanis ea, qua
velint, via exigent, eos scilicet vel ad censum trahendo, vel, quod
multo aequius est, iisdem vectigalia imponendo.
~ Par. IX. Porro quamvis omnes hujus imperii urbes maritimae non
sint, nec Senatores ex solis urbibus maritimis vocentur, possunt tamen
iisdem eadem emolumenta decerni, quae Art. 31. praec. Cap.
diximus; quem in finem pro imperii constitutione media excogitari
poterunt, quibus urbes invicem arctius copulentur. Caeterum
reliqua ad Senatum, et forum, et absolute ad universum imperium
spectantia, quae in praec. Cap. tradidi, huic etiam imperio applicanda
sunt. Atque adeo videmus, quod in imperio, quod plures urbes
tenent, non necesse sit supremo Concilio convocando certum
tempus, aut locum designare. At Senatui, et foro locus dicandus
est in pago, vel in urbe, quae suffragii jus non habet. Sed ad illa,
quae ad singulas urbes spectant, revertor.
~ Par. X. Ordo supremi Concilii unius urbis in eligendis urbis, et
imperii ministris, et in rebus decernendis idem ille, quem Art. 27.
et 36. praec. Cap. tradidi, esse debet. Nam eadem hic, quam illic, est
ratio. Deinde Syndicorum Concilium huic subordinandum est,
quod ad urbis Concilium se habeat, ut illud Syndicorum praeced.
Cap. ad Concilium totius imperii, et cujus officium intra limites jurisdictionis
urbis idem etiam sit, iisdemque emolumentis gaudeat.
Quod si urbs, et consequenter Patriciorum numerus adeo exiguus
fuerit, ut non nisi unum, aut duos Syndicos creare possit, qui duo
Concilium facere nequeunt, tum Syndicis in cognitionibus pro re
nata Judices a supremo urbis Concilio designandi sunt, vel quaestio
ad supremum Syndicorum Concilium deferenda. Nam ex unaquaque
urbe aliqui etiam ex Syndicis in locum, ubi Senatus residet,
mittendi sunt, qui prospiciant, ut jura universi imperii inviolata
serventur, quique in Senatu absque jure suffragii sedeant.
~ Par. XI. Urbium Consules a Patriciis etiam ejusdem urbis eligendi
|351| sunt, qui veluti Senatum illius urbis constituant. Horum autem
numerum determinare non possum, nec etiam necesse esse existimo,
quandoquidem ejusdem urbis negotia, quae magni ponderis sunt, a
supremo ejusdem Concilio, et, quae ad universum imperium spectant,
a magno Senatu peraguntur. Caeterum si pauci fuerint, necesse
erit, ut in suo Concilio palam suffragia ferant, non autem calculis,
ut in magnis Conciliis. In parvis enim Conciliis, ubi suffragia
clam indicantur, qui aliquanto callidior est, facile cujusque suffragii
auctorem noscere, et minus attentiores multis modis eludere potest.
~ Par. XII. In unaquaque praeterea urbe Judices a supremo ejusdem
Concilio constituendi sunt, a quorum tamen sententia supremum
imperii judicium appellare liceat, praeterquam reo palam convicto,
et confitenti debitori. Sed haec ulterius persequi non est opus.
~ Par. XIII. Superest igitur, ut de urbibus, quae sui juris non sunt,
loquamur. Hae si in ipsa imperii provincia, vel regione conditae, et
earum incolae ejusdem nationis et linguae sint, debent necessario,
sicuti pagi, veluti urbium vicinarum partes censeri, ita ut earum
unaquaeque sub regimine hujus, aut illius urbis, quae sui juris est,
esse debeat. Cujus rei ratio est, quod Patricii non a supremo hujus
imperii, sed a supremo uniuscujusque urbis Concilio eligantur, qui
in unaquaque urbe pro numero incolarum intra limites jurisdictionis
ejusdem urbis plures, paucioresve sunt (per Art. 5. hujus Cap.).
Atque adeo necesse est, ut multitudo urbis, quae sui juris non est,
ad censum multitudinis alterius, quae sui juris sit, referatur, et ab
ejus directione pendeat. At urbes jure belli captae, et quae imperio
accesserunt, veluti imperii Sociae habendae, et beneficio victae obligandae,
vel Coloniae, quae jure Civitatis gaudeant, eo mittendae,
et gens alio ducenda, vel urbs omnino delenda est.
~ Par. XIV. Atque haec sunt, quae ad hujus imperii fundamenta
spectant. Quod autem ejus conditio melior sit, quam illius, quod
nomen ab una urbe sola habet, hinc concludo: quod scilicet uniuscujusque
urbis Patricii, more humanae cupidinis, suum jus tam in
urbe, quam in Senatu retinere, et, si fieri potest, augere studebunt;
atque adeo, quantum poterunt, conabuntur multitudinem ad se trahere,
et consequenter imperium beneficiis magis, quam metu agitare
|352| tare, suumque numerum augere: quippe quo plures numero fuerint,
eo plures (per Art. 6. hujus Cap.) ex suo Concilio Senatores
eligent, et consequenter (per Art. eundem) plus juris in imperio obtinebunt.
Nec obstat, quod, dum unaquaeque urbs sibi consulit, reliquisque
invidet, saepius inter se discordent, et tempus disputando
consumant. Nam, si, dum Romani deliberant, perit Sagunthus,
dum contra pauci ex solo suo affectu omnia decernunt, perit libertas,
communeque bonum sunt namque humana ingenia hebetiora,
quam ut omnia statim penetrare possint; sed consulendo, audiendo,
et disputando acuuntur, et, dum omnia tentant media, ea, quae volunt,
tandem inveniunt, quae omnes probant, et de quibus nemo antea
cogitasset<; daar af wy in Hollant veel voorbeelden gezien hebben>.
Quod si quis regerat, hoc Hollandorum imperium non diu absque Comite,
vel Vicario, qui vicem Comitis suppleret, stetisse, hoc sibi responsum
habeat, quod Hollandi ad obtinendam libertatem satis putaverunt
Comitem deserere, et imperii corpus capite obtruncare, nec de
eodem reformando cogitarunt; sed omnia ejus membra, uti antea
constituta fuerant, reliquerunt, ita ut Hollandiae comitatus fine Comite,
veluti corpus fine capite, ipsumque imperium sine nomine manserit.
Atque adeo minime mirum, quod subditi plerique ignoraverint,
penes quos summa esset imperii potestas. Et quamvis hoc non esset,
ii tamen, qui imperium revera tenebant, longe pauciores erant,
quam ut multitudinem regere, et potentes adversarios opprimere
possent. Unde factum, ut hi saepe impune iis insidiari, et tandem
evertere potuerint. Subita itaque ejusdem Reipublicae eversio non
ex eo orta est, quod tempus in deliberationibus inutiliter consumeretur,
sed ex deformi ejusdem imperii statu, et paucitate regentium.
~ Par. XV. Est praeterea hoc Aristocraticum imperium, quod plures
urbes tenent, alteri praeferendum, quia non opus est, ut in praecedenti,
cavere, ne universum supremum ejus Concilium subito impetu
opprimatur, quandoquidem (per Art. 9. hujus Cap.) eidem
convocando nullum tempus, nec locus designatur. Sunt praeterea
potentes cives in hoc imperio minus timendi. Nam, ubi plures urbes
libertategaudent, non sufficit ei, qui viam ad imperium affectat,
urbem unam occupare, ut imperium in reliquas obtineat. Est denique
|353| nique in hoc imperio libertas pluribus communis. Nam ubi una sola
urbs regnat, eatenus reliquarum bono consulitut, quatenus regnanti
huic urbi expedit.
CAPUT X.

~ Par. I. Imperii utriusque Aristocratici fundamentis explicatis, et
ostensis, superest ut inquiramus, an aliqua causa culpabili
possint dissolvi, aut in aliam formam mutari. Primaria causa, unde
hujusmodi imperia dissolvuntur, illa est, quam acutissimus Florentinus
Disc. 1. lib. 3. in Tit. Livium observat, videlicet quod imperio,
sicuti humano corpori quotidie aggregatur aliquid, quod
quandoque indiget curatione; atque adeo necesse esse, ait, ut aliquando
aliquid accidat, quo imperium ad suum principium, quo stabiliri
incepit, redigatur. Quod si intra debitum tempus non acciderit,
vitia eo usque crescent, ut tolli nequeant, nisi cum ipso imperio.
Atque hoe, inquit, vel casu contingere potest, vel consilio, et
prudentia legum, aut viri eximiae virtutis. Nec dubitare possumus,
quin haec res maximi sit ponderis, et quod, ubi huic incommodo
provisum non sit, non poterit imperium sua virtute, sed sola fortuna
permanere, et contra ubi huic malo remedium idoneum adhibitum
fuerit, non poterit ipsum suo vitio, sed solummodo inevitabili
aliquo fato cadere, ut mox clarius docebimus. Primum quod huic
malo remedium occurrebat, hoc fuit, ut scilicet singulis lustris supremus
aliquis Dictator in mensem unum, aut duos crearetur, cui jus
esset de Senatorum, et cujuscunque ministri factis cognoscendi, judicandi,
et statuendi, et consequenter imperium ad suum principium
restituendi. Sed qui imperii incommoda vitare studet, remedia adhibere
debet, quae cum imperii natura conveniant, et quae ex ipsius
fundamentis deduci queant, alias in Scyllam incidet, cupiens vitare
Charybdin. Est quidem hoc verum, quod omnes, tam qui regunt,
quam qui reguntur, metu supplicii, aut damni contineri debeant, ne
impune, vel cum lucro peccare liceat; sed contra certum etiam
est, quod si hic metus bonis, et malis hominibus communis fuerit,
versetur necessario imperium in summo periculo. Cum igitur Dictatoria
potestas absoluta sit, non potest non esse omnibus formidabilis,
|354| praesertim si statuto tempore, ut requiritur, Dictator crearetur,
quia tum unusquisque gloriae cupidus eum honorem summo studio
ambiret, et certum est, quod in pace non tam virtus, quam opulentia
spectatur, ita ut quo quisque superbior, eo facilius honores
adipiscatur: et forte hac de causa Romani nullo constituto tempore,
sed fortuita quadam necessitate coacti Dictatorem facere consueverant.
At nihilominus tumor Dictatoris, ut Ciceronis verba referam,
bonis injucundus fuit. Et sane, quandoquidem haec Dictatoria
potestas Regia absolute est, potest non absque magno Reipublicae
periculo imperium aliquando in Monarchicum mutari, tametsi in
tempus, quantumvis breve, id fiat. Adde quod, si ad creandum Dictatorem
nullum certum tempus designatum sit, ratio tum nulla
temporis intercedentis ab uno ad alium, quam maxime servandam
esse diximus, haberetur, et quod res etiam vaga admodum esset,
ut facile negligeretur. Nisi itaque haec Dictatoria potestas aeterna sit,
et stabilis, quae servata imperii forma in unum deferri nequit, erit
ergo ipsa, et consequenter Reipublicae salus, et conservatio admodum
incerta.
~ Par. II. At contra dubitare nequaquam possumus (per Art. 3.
Cap. 6.), quod si possit servata imperii forma Dictatoris gladius
perpetuus, et malis tantummodo formidini esse, nunquam eo usque
vitia invalescere poterunt, ut tolli, aut emendari nequeant. Ut igitur
has omnes conditiones obtineamus, Syndicorum Concilium
Concilio supremo subordinandum diximus, ut scilicet dictatorius
ille gladius perpetuus esset non penes personam aliquam naturalem,
sed civilem, cujus membra plura sint, quam ut imperium inter se
possint dividere (per Art. 1. et 2. Cap. 8.), vel in scelere aliquo
convenire: ad quod accedit, quod a reliquis imperii muneribus subeundis
prohibeantur, quod militiae stipendia non solvant, et quod
denique ejus aetatis sint, ut praesentia, ac tuta, quam nova, et periculosa
malint. Quare imperio nullum ab iis periculum, et consequenter
non bonis, sed malis tantummodo formidini esse queunt,
et revera erunt. Nam, ut ad scelera peragenda debiliores, ita ad m
litiam coercendam potentiores sunt. Nam praeterquam quod principiis
obstare possunt (quia Concilium aeternum est), sunt praeterea
|355| numero satis magno, ut sine invidiae timore potentem unum, aut
alterum accusare, et damnare audeant, praesertim quia suffragia
calculis feruntur, et sententia nomine totius Concilii pronunciatur.
~ Par. III. At Romae plebis Tribuni perpetui etiam erant verum
impares, ut Scipionis alicujus potentiam premerent: et praeterea id,
quod salutare esse judicabant, ad ipsum Senatum deferre debebant,
a quo etiam saepe eludebantur, efficiendo scilicet, ut plebs ei magis
faveret, quem ipsi Senatores minus timebant. Ad quod accedit,
quod Tribunorum contra Patricios auctoritas plebis favore defenderetur,
et quotiescunque ipsi plebem vocabant, seditionem potius
movere, quam Concilium convocare viderentur. Quae sane incommoda
in imperio, quod in praecedd. duob. Capp. descripsimus,
locum non habent.
~ Par. IV. Verumenimvero haec Syndicorum auctoritas hoc solummodo
praestare poterit, ut imperii forma servetur, atque adeo
prohibere, ne leges infringantur, et ne cuiquain cum lucro peccare
liceat; sed nequaquam efficere poterit, ne vitia, quae lege prohiberi
nequeunt, gliscant, ut sunt illa, in quae homines otio abundantes
incidunt, et ex quibus imperii ruina non raro sequitur. Homines
enim in pace deposito metu paulatim ex ferocibus et barbaris civiles,
seu humani, et ex humanis molles, et inertes fiunt, nec alius alium
virtute, sed fastu, et luxu excellere studet; unde patrios mores fastidire,
alienos induere, hoc est, servire incipiunt.
~ Par. V. Ad haec mala vitandum multi conati sunt leges sumptuarias
condere, sed frustra. Nam omnia jura, quae absque ulla alterius
injuria violari possunt, ludibrio habentur, et tantum abest, ut
hominum cupiditates, et libidinem frenent, quin contra easdem intendant :
nam nitimur in vetitum semper, cupimusque negata.
Nec unquam hominibus otiosis ingenium deest ad eludenda jura,
quae instituuntur de rebus, quae absolute prohiberi nequeunt, ut
sunt convivia, ludi, ornatus, et alia hujusmodi, quorum tantummodo
excessus malus, et ex umuscujusque fortuna aestimandus est,
ita ut lege nulla universali determinari queat.
~ Par. VI. Concludo itaque, communia illa pacis vitia, de quibus
hic loquimur, nunquam directe, sed indirecte prohibenda esse,
|356| talia scilicet imperii fundamenta jaciendo, quibus fiat, ut plerique,
non quidem sapienter vivere studeant (nam hoc impossibile est),
sed ut iis ducantur affectibus, ex quibus Reipublicae major sit utili
tas. Atque adeo huic rei maxime studendum, ut divites si non parci,
avari tamen sint. Nam non dubium est, quin, si hic avaritiae affectus,
qui universalis est, et constans, gloriae cupidine foveatur,
plerique rei suae sine ignominia augendae summum ponant studium,
quo honores adipiscantur, et summum dedecus vitent.
~ Par. VII. Si itaque ad fundamenta utriusque imperii Aristocratici,
quae praeced. duobus Capp. explicui, attendamus, hoc ipsum ex iisdem
sequi videbimus. Numerus enim regentium in utroque adeo magnus
est, ut divitum maximae parti aditus ad regimen pateat, et ad imperii
honores adipiscendos. Quod si praeterea (uti diximus Art. 47. Cap. 8.)
statuatur, ut Patricii, qui plus debent, quam sunt solvendo, ordine
Patricio deturbentur, et qui bona sua infortunio perdiderunt, ut
in integrum restituantur, non dubium est, quin omnes, quantum
poterunt, conabuntur bona sua conservare. Peregrinos praeterea
habitus nunquam concupiscent, nec patrios fastidient, si lege constituatur,
ut Patricii, et qui honores ambiunt, singulari veste dignoscantur:
de quo vide Art. 25. et 47. Cap. 8. Et praeter haec alia
in quocunque imperio cum natura loci, et gentis ingenio consentanea
excogitari possunt, et in eo apprime vigilari, ut subditi magis
sponte, quam lege coacti suum officium faciant.
~ Par. VIII. Nam imperium, quod nihil aliud prospicit, quam ut homines
metu ducantur, magis sine vitiis erit, quam cum virtute. Sed
homines ita ducendi sunt, ut non duci, sed ex suo ingenio, et libero
suo decreto vivere sibi videantur; atque adeo ut solo libertatis amore,
et rei augendae studio, speque imperii honores adipiscendi retineantur.
Caeterum imagines, triumphi, et alia virtutis incitamenta
magis servitutis, quam libertatis sunt signa. Servis enim, non liberis
virtutis praemia decernuntur. Fateor quidem homi nes his stimulis
maxime incitari, sed ut haec in initio viris magnis, ita postea crescente
invidia ignavis, et opum magnitudine tumidis decernuntur,
magna omnium bonorum indignatione. Deinde qui parentum
triumphos, et imagines ostentant, injuriam sibi fieri credunt, ni
|357| reliquis praeferantur. Denique, ut alia taceam, hoc certum est, quod
aequalitas, qua semel exuta communis libertas necessario perit,
conservari nullo modo possit, simulatque alicui Viro virtute claro
singulares honores jure publico decernuntur.
~ Par. IX. His positis, videamus jam, an hujusmodi imperia culpabili
aliqua causa possint destrui. Verum, si quod imperium aeternum
esse potest, illud necessario erit, cujus semel recte instituta jura
inviolata manent. Anima enim imperii jura sunt. His igitur servatis
servatur necessario imperium. At jura invicta esse nequeunt, nisi
et ratione, et communi hominum affectu defendantur, alias si scilicet
solo rationis auxilio nituntur, invalidae sane sunt, facileque
vincuntur. Cum itaque utriusque imperii Aristocratici jura fundamentalia
cum ratione, et communi hominum affectu convenire
ostenderimus, possumus ergo affirmare, si quae ulla imperia, haec
necessario aeterna fore, vel nulla culpabili causa, sed fato tantummodo
aliquo inevitabili posse destrui.
~ Par. X. At objici nobis adhuc potest, quod, quamvis imperii jura
in praeced. ostensa ratione, et communi hominum affectu defendantur,
possint nihilominus aliquando vinci. Nam nullus affectus
est, qui aliquando a fortiori, et contrario affectu non vincatur; timorem
namque mortis a cupidine rei alienae saepe vinci videmus.
Qui hostem metu territi fugiunt, nullo alterius rei metu detineri
possunt, sed sese in flumina praecipitant, vel in ignem ruunt, ut hostium
ferrum fugiant. Quantumvis igitur civitas recte ordinata, et
jura optime instituta sint, in maximis tamen imperii angustiis, quando
omnes, ut fit, terrore quodam panico capiuntur, tum omnes id
solum, quod praesens metus suadet, nulla futuri, neque legum habita
ratione, probant, omnium ora in Virum victoriis clarum vertuntur,
eundemque legibus solvunt, atque ipsi imperium (pessimo
exemplo) continuant, totamque Rempublicam ipsius fidei conimittunt,
quae res sane Romani imperii exitii fuit causa. Sed ut huic
Objectioni respondeam, dico primo, quod in recte constituta Republica
similis terror non oritur, nisi ex justa causa; atque adeo is terror,
et confusio ex eo orta nulli causae, quae prudentia humana vitari
poterat, adscribi potest. Deinde notandum, quod in Republica,
|358| qualem in praeced. descripsimus, fieri non potest (per Art. 9. et 25.
Cap. 8.), ut unus, aut alter virtutis fama ita excellat, ut omniumora
in se vertat. Sed necesse est, ut plures habeat aemulos, quibus plures
alii faveant. Quamvis itaque ex terrore confusio aliqua in Republica
oriatur, leges tamen fraudare, atque aliquem contra jus ad
imperium militare renunciare nemo poterit, quin statim contentio
alios petentium oriatur, quae ut dirimatur, necesse tandem erit ad
semel statuta, et ab omnibus probata jura recurrere, atque res imperii
secundum leges latas ordinare. Possum igitur absolute affirmare,
cum imperium, quod una sola Urbs, tum praecipue illud,
quod plures Urbes tenent, aeternum esse, sive nulla interna causa
posse dissolvi, aut in aliam formam mutari.
CAPUT XI.

~ Par. I. Transeo tandem ad tertium, et omnino absolutum imperium,
quod Democraticum appellamus. Hujus ab Aristocratico
differentiam in hoc potissimum consistere diximus, quod in
eo a sola supremi Concilii voluntate, et libera Electione pendeat,
ut hic, aut ille Patricius creetur, ita ut nemo jus suffragii, et munera
imperii subeundi haereditarium habeat, nemoque id jus sibi poscere
jure possit, ut in hoc, de quo jam agimus, imperio sit. Nam
omnes, qui ex parentibus civibus, vel qui in patrio illo solo nati,
vel qui de Republica bene meriti sunt, vel ob alias causas, ob quas
Lex alicui jus civis dare jubet, ii, inquam, omnes jus suffragii in
supremo Concilio, muneraque imperii subeunda jure sibi poscunt,
nec denegare iis licet, nisi ob crimen, aut infamiam.
~ Par. II. Si igitur jure institutum sit, ut Seniores tantummodo, qui
ad certum aetatis annum pervenerunt, vel ut soli primogeniti, simulatque
per aetatem licet, vel qui certam pecuniae summam Reipublicae
contribuunt, jus suffragii in supremo Concilio, et imperii
negotia tractandi habeant, quamvis hac ratione fieri posset, ut
supremum Concilium ex paucioribus civibus componeretur, quam
illud imperii Aristocratici, de quo supra egimus, erunt nihilominus
hujusmodi imperia Democratica appellanda, quoniam eorum
cives, qui ad regendam Rempublicam destinantur, non a supremo
|359| Concilio, ut optimi, eliguntur, sed lege ad id destinantur. Et,
quamvis hac ratione hujusmodi imperia, ubi scilicet non qui optimi,
sed qui forte fortuna divites, vel qui primi nati sunt, ad regimen
destinantur, imperio Aristocratico cedere videantur, tamen
si praxin, seu communem hominum conditionem spectemus, res
eodem redibit. Nam Patriciis ii semper optimi videbuntur, qui divites,
vel ipsis sanguine proximi, vel amicitia conjuncti sunt. Et
sane, si cum Patriciis ita comparatum esset, ut liberi ab omni affectu,
et solo studio publicae salutis ducti, collegas Patricios eligerent,
nullum esset imperium cum Aristocratico comparandum.
Sed rem contra omnino sese habere, satis superque ipsa experientia
docuit, praesertim in oligarchiis, ubi Patriciorum voluntas ob defectum
aemulantium maxime lege soluta est. Ibi enim studio optimos
a Concilio arcent Patricii, et eos sibi socios in Concilio quaerunt,
qui ab eorum ore pendent, ita ut in simili imperio multo
infelicius res ejus sese habeant, propterea quod Patriciorum Electio
ab absoluta quorundam libera, sive omni lege soluta voluntate
pendeat. Sed ad inceptum redeo.
~ Par. III. Ex dictis in praeced. Art. patet, nos posse imperii Democratici
diversa genera concipere, sed meum institutum non est de unoquoque,
sed de eo solummodo agere, in quo omnes absolute, qui
solis legibus patriis tenentur, et praeterea sui juris sunt, honesteque
vivunt, jus suffragii in supremo Concilio habent, muneraque imperii
subeundi. Dico expresse, qui solis legibus patriis tenentur, ut
peregrinos secludam, qui sub alterius imperio esse censentur. Addidi
praeterea, quod, proeterquam quod legibus imperii teneantur, in
reliquis sui juris sint, ut mulieres, et servos secluderem, qui in
potestate virorum, et dominorum, ac etiam liberos et pupillos,
quamdiu sub potestate parentum, et tutorum sunt. Dixi denique,
honesteque vivunt, ut ii apprime secluderentur, qui ob crimen,
aut aliquod turpe vitae genus infames sunt.
~ Par. IV. Sed forsan rogabit aliquis, num foeminae ex natura, an
ex instituto sub potestate virorum sint? Nam, si ex solo instituto id
factum est, nulla ergo ratio nos coegit foeminas a regimine secludere.
Sed si ipsam experientiam consulamus, id ex earum imbecillitate
|360| oriri videbimus. Nam nullibi factum est, ut viri, et foeminae
simul regnarent, sed ubicunque terrarum viri, et foeminae reperiuntur,
ibi viros regnare, et foeminas regi videmus, et hac ratione
utrumque sexum concorditer vivere. Sed contra Amazonae,
quas olim regnasse fama proditum est, viros in patrio solo morari
non patiebantur, sed foeminas tantummodo alebant, mares autem,
quos pepererant, necabant. Quod si ex natura foeminae viris
aequales essent, et animi fortitudine, et ingenio, in quo maxime
humana potentia, et consequenter jus consistit, aeque pollerent,
sane inter tot, tamque diversas nationes quaedam reperirentur,
ubi uterque sexus pariter regeret, et aliae ubi a foeminis viri regerentur,
atque ita educarentur, ut ingenio minus possent: quod
cum nullibi factum sit, affirmare omnino licet, foeminas ex natura
non aequale cum viris habere jus, sed eas viris necessario cedere,
atque adeo fieri non posse, ut uterque sexus pariter regat, et
multo minus, ut viri a foeminis regantur. Quod si praeterea humanos
affectus consideremus, quod scilicet viri plerumque ex solo
libidinis affectu foeminas ament, et earum ingenium, et sapientiam
tanti aestiment, quantum ipsae pulchritudine pollent, et praeterea
quod viri aegerrime ferant, ut foeminae, quas amant, aliis
aliquo modo faveant, et id genus alia, levi negotio videbimus,
non posse absque magno pacis detrimento fieri, ut viri, et foeminae
pariter regant. Sed de his satis.
Reliqua desiderantur.