Tommaso Campanella, Syntagma, p. 110
Novi Orbis et Mahometistarum et Thalmudistarum; quam utinam
nos
praestiterimus.
Sane in perquirenda ac defendenda religione,
philosophorumque dogmatis
examinandis, praevalet Clemens Alexandrinus, nihilque
intacti reliquit;
hunc vero excipit divus Augustinus in libris De
civitate, varietate
historiarum, multiplicitate quaestionum et electione
meliorum mirus.
Lactantius melior in confutando quam in docendo; Thomas vero e
contra,
iis in libris quos adversus Gentilesscripsit.
Iustinus optime docet,
probat, examinat, respondet, ut philosophus suadens, non
credenda imperans,
religionemque in totum genus humanum seminatam demonstrat,
quam alii suis tantum viridariis implantatam putant. Tertullianus
denique, ut
theologorum magister, plus probat duobus verbis quam
caeteri mille argumentis,
gravis, arduus, acer, efficax, brevis, concinnus,
philosophicae grammaticae, non
autem civilis, cultor, et suo africanismo
homines velut ad peregrinas merces
alliciens.
Articulus10
De iis qui varia scripserunt
In tractatibus variis
Plutarchus superat omnes scriptores dicendi methodo
et utilitate ac varietate
doctrinae, siquidem historias et moralia et physica
ac metaphysica etiam complexus
est non inepte; Xenophon tamen
brevitate concinna ipsum superat, et ea quae
tractat, Platonem aemulando,
eleganter admodum ac philosophice persequitur;
Lucianus vero
sophistice, addo ac ironice, scripsit et irreligiose, ut omnes
vacillantes
in virtute animos reddat impios, ac propterea eius lectione, non secus
ac
Masutii, Franci, Aretini, Boccatii aliorumque istius generis, optimo sane
consilio interdictum est.
At vero inter modernos Volaterranus quidem non modo
varius est
in tractando, sed insuper universalis, qualis Plinius, quoniam
quicquid
ad generis humani informationem utile erat, consarcinavit, ut Coelius
Rhodiginus quidquid ad eruditionem, et Laurentius Valla quidquid ad