Tommaso Campanella, Syntagma, p. 94
Sicut enim rhetorica facit orationes applicando
artem, sic ars poëtica
poëmata, instrumenta legislatoris ad suadendum et
dissuadendum docendumque
cum delectatione et modo facili, utpote exemplis;
quapropter
poëtis convenit sermonis elegantia plus quam caeteris artificibus,
quoniam non tradunt scientiam, sed exemplum scientiis adaptant.
Enimvero poëtas
inter eminet Virgilius, rempublicam militarem
prout esse debet in Aeneide componens, laborumque, tolerantiae et pietatis
exempla tradens,
prout esse debent; Homerus autem prout esse
potuerunt: unde Virgilius plus ad
scientiam accessit, Homerus plus ad
imitationem. Ariostus vero utrumque complexus
est, ut etiam Tassus,
licet minori longe genio ad imitationem, sed maiori ornatu ac
eloquentia,
quam supra caeteros adiunxit. Pindari et Horatii poëmata imitantur
magis quam doceant agendorum et fugiendorum rationem. Maffaeus
Barberinus, nunc
Urbanus VIII, sapientiam propinat agendorum ac fugiendorum
cum elegantia et
imitationis declaratione, ad utilitatem informandorum
animorum, quo minus fabularum
inani cibo nutriantur
ac decipiantur.
Tibullum, Catullum, Propertium,
Martialem, Marinum corruptores
reipublicae per elegantiam sermonis et per scelus
exempli dicimus, nec
inter poëtas artifices illos numeramus. Meliores istis Persius
et Iuvenalis
haberi debent, quoniam saltem mala vitare docent; Petrarcha vero
inter
utrosque mediat. Lucanus moralitatem heroicam docet, rempublicam
militarem non prout esse debet, nec prout esse potuit, sed prout fuit depinxit;
eiusque probitas ex mirificentia historiae, non poëseos elegantia
commendatur.
Similiter se habent Silius Italicus et Petrarcha in Scipionis
Africa.
Unus Dantes caeteris videtur esse praeferendus in
ideatione exemplorum,
in mirificentia narrationis, in emolumentis rei publicae et
privatae,
in sapientiae utilitate, in imitationis ratione, solus elegantiae
neglectus
illi obest, quamquam apud vulgus tantum: doctissimi siquidem hanc
minime
in ipso desiderant.
Hispani poëtae, quales Erzilla et qui Columbeidem scripsit, ad historiam
magis accedunt; sed minus
bene fictiones inserunt, quas etiam plerumque
ab Italis mutuantur. Sane Garcilassus
Petrarchae lyram feliciter aemulatur;