di Stefania Di Mare

ca. 1490

Nicola Salerno, poeta latino, nacque a Cosenza da nobile famiglia intorno al 1490. Poche e frammentarie sono le notizie circa le date di nascita e di morte del letterato calabrese. In assenza di registri parrocchiali dell’epoca, fonte di riferimento è la ricostruzione cronologica che attua il biografo Salvatore Spiriti (S. Spiriti, Memorie degli scrittori cosentini, Napoli, tip. De’ Muzij, 1750, ad vocem).

1511-1514

Il giovane Salerno viene iniziato allo studio delle lettere dall’umanista Aulo Giano Parrasio (1470-1521), in quegli anni attivo a Cosenza. Insieme a Salerno, Parrasio conta tra i suoi allievi Antonio Telesio (1482-1634), Bernardino Martirano (ca. 1490-1548), Giovanni Antonio Cesario, Giovanni Antonio Pantusa (1501-1562), Piero Cimino, Carlo Giardino. Non è escluso che in questo periodo il giovane Niccolò abbia beneficiato della ricca biblioteca posseduta dal Parrasio.

1521-1530

Dopo la morte del maestro, Nicola Salerno decide di aprire una scuola di latino a Rovito, uno dei casali cosentini. Tra i suoi allievi figura Giano Teseo Casopero (1509-1537/1538), originario di Cirò. Nicola Salerno divenne noto come precettore dei giovani figli dell’aristocrazia cosentina dai primi anni venti del XVI secolo. Lo stesso Casopero lo ricorda come brillante maestro di studia humanitatis in alcuni luoghi di una raccolta poetica pubblicata a Venezia nel 1535. In particolare, nel carme Ad Nicolaum Salernum, così si rivolge all’umanista cosentino: «Cultors Pegasium, Minervae alumne, / Carmen qui varium, novum sonoro / Dignum Maconide paras boatu / Eventu edere posteris secundo, / Felix cui facilis dabunt Camenae / Indelebile nomen, et perenne, / Ne clam sit populos fides futuros, / In te et noster amor pius, ratusque / Nostri ceu fieri queat, pusillo / Id certe facies volens labore» (Jani Thesei Casoperi Silvarum libri duo, Venetiis, Bernardinus de Vitalibus, 1535, f. 49). Che la scuola di Salerno avesse un certo seguito, è attestato da Casopero in un altro poemetto dal titolo Ad Aloisium Papandrum et discipulos Nicolai Salerni (ivi, ff. 65-66). In risposta all’ode dell’alunno devoto, nelle sue Sylvulae Salerno scriverà un poemetto intitolato Ad Theseum Casoperum:«Si nomen cineri dabunt sepulto / Olim fata meo, novemque musae / Me vulgo excipient, paterque phoebus, / In vatum numero iubebit esse. / Quos praesens celebrat dies, canetque / Sero posteritas, favente caelo. / Nunc qui pegasidum colis recessus, / Optas et cupide sacros liquores / Haurire, atque melos referre plectro / Phoebeo Aonium legere nostro / Theseu, his endecasyllabis, libello» (Nicolai Salerni Cosentini Sylvulae. Epicedicae, Encomiasticae, Satyrycae ac Paraeneticae, Neapoli, per Ioannem Sultzbacchium, 1536, f. 150).

1530-1535

Dalla significativa serie di destinatari dei poemetti contenuti nelle Sylvulae (v. infra), si può ipotizzare un soggiorno napoletano dell’umanista cosentino nei primi anni Trenta. In quel periodo si trovavano a Napoli molti intellettuali calabresi appartenenti al milieu della cosiddetta “accademia parrasiana”: i fratelli Bernardino (ca. 1490-1548) e Coriolano Martirano (1503-1555), Antonio (1482-1534) e Bernardino Telesio (1509-1588), Luigi Lilio, Niccolò Franco (1515-1570) e il sopra menzionato Casopero. Il circolo di letterati ed eruditi prese a riunirsi nella villa di Leucopetra dei fratelli Martirano, che costituì sin dagli inizi un luogo di incontro dell’intellettualità calabrese e napoletana. Nei primi anni Trenta si era stabilito a Napoli anche il letterato panormita Fabrizio Luna (ca. 1500-ca. 1559), al quale Salerno dedica un componimento nel VI libro delle sue Sylvulae (f. 125).

1536

A quest’anno risale la pubblicazione delle Sylvulae. L’opera è stampata a Napoli presso il tipografo Johann Sultzbach (Nicolai Salerni Cosentini Sylvulae. Epicedicae, Encomiasticae, Satyrycae ac Paraeneticae. Variarumque aliarum rerum descriptiones fortasse non inutiles). Le Sylvulae meritano di essere ricordate non tanto per il loro valore letterario (su cui cfr. A. Altamura, Per la storia della Parrasiana. L’umanista Niccolò Salerno,«Archivio Storico per la Calabria e la Lucania», 22, 1953, pp. 31-38), quanto piuttosto per la loro importanza dal punto di vista storico: le numerose dediche, nei rispettivi carmi o poemetti, a personalità di rilievo della storia sociale e della cultura meridionale restano un documento prezioso per la ricostruzione dello scenario politico e letterario del primo Cinquecento calabrese.

La struttura dell’opera si presenta come segue: un libro I, composto da un carme in esametri dedicato a Gaspare Siscari, signore di Aiello Calabro*; un libro II costituito da quattro poemetti cui particolare rilievo va attribuito al primo carme dedicato a Bernardino Martirano, ricordato come segretario del Regno di Napoli; nello stesso carme si da’ una prima descrizione dello stemma della città di Cosenza, circondata «da sette colli»**; un secondo carme ha come argomento centrale il tema della morte, elaborato riecheggiando testi virgiliani e fonti stoiche latine (Cicerone e Seneca); un terzo poemetto è scritto in onore di Giambattista Ingaliso. Il libro III comprende dodici poemi dedicati ad Antonino Agelli nei quali figura Gaspare Siscari. Tra i dodici carmi, il terzo, il sesto, il nono e il decimo assumono un ruolo di grande interesse. Il terzo poemetto Ode Tricolos tetrastophos (Sylvulae, ff. 61-84) è dedicato ad Antonio Telesio (1482-1584) del quale Salerno esalta i meriti letterari ricordando la poesia Lucerna (cfr. A. Telesio, Poemata, Romae, in aedibus F. Minitii Calvi, 1524); il sesto carme è dedicato all’allievo Casopero; il decimo si struttura come un’ode saffica dedicata ad Annibale Caro (1507-1566) in cui si evoca Antonino Siscari principe di Aiello. Segue un’appendice con quattro epigrammi in lode di Nicola Salerno siglate da Leonardo Schipano, Paolo Cesario, Giambattista Iglisio e Fabrizio Luna. Il libro IV è diviso in due sezioni di cui la più rilevante è quella di un epicedio in esametri in memoria di Galeazzo di Tarsia. Il libro V si presenta come un lungo componimento naturalistico in esametri sulla bellezza e sull’utilità delle acque dedicato a Leonardo Schipano. Il libro VI, dedicato a Francesco Ferrario, si divide in otto sezioni contenenti un’epistola in prosa, un’ode in morte di Antonino Siscari, un epicedio in distici seguiti da versi in greco, un carme sull’assedio della città di Rodi distrutta nel 1522 per mano di Solimano II, un poemetto che tesse le lodi di Gaspare Siscari, un epitaffio per Carlo Giardino e dei versi scherzosi dedicati a Fabrizio Luna. Il libro VII è scritto in onore di Marco Antonio Colonna e di rilievo è il terzo epicedio in morte di Aulo Giano Parrasio nonché il quarto scritto in occasione della partenza per Messina di Alfonso Siscari e della moglie Manuzia. Il libro VIII è diviso in quattro sezioni, in cui particolare importanza hanno il primo pometto sulla morte di Bernardino Sanseverino (1470-1516), III principe di Bisignano e il terzo carme elaborato come preghiera pagana ad Apollo ed Esculapio per la guarigione di Gaspare Siscari. Il libro X contiene un ampio poema storico che racconta le atrocità avvenute durante il sacco di Roma (1527), dedicato al duca Ferdinando II (1538-1583), settimo dei duca di Gravina; in fine, Salerno colloca un lungo carme De Syla Brutiorum***.

Dopo il 1536 non si hanno più notizie sulla vita di Niccolò Salerno.

Note

*: I figli della famiglia del principe di Aiello, tra cui il primogenito Antonino, citato dal Salerno, furono istruiti nelle lettere da Aulo Giano Parrasio. La frequenza con cui il nome di Gaspare Siscari compare nelle Sylvulae attesta l’esistenza di un solido rapporto di patronage tra Salerno e il signore di Aiello Calabro.
**: N. Salerno, Sylvulae, cit., p. 30. Cfr. al riguardo L.I. Fragale, Del vero blasone della Città di Cosenza e sue alterazioni, in Microstoria e araldica di Calabria Citeriore e di Cosenza. Da fonti documentarie inedite, Milano, The Writer, 2016, p. 155.
***: Quest’ultimo carme è di non trascurabile interesse poiché manifesta una certa sintonia con i temi naturalistici trattati nelle Sylvae di Casopero. Dei pochi esemplari esistenti delle Sylvulae, alcuni contengono in appendice, come ricorda Mazzonello (M. Mazzonello, Niccolò Salerno. Poeta latino dell’Accademia parrasiana, Napoli, Tipografia Domenico di Gennaro, 1919, p. 10), tre poemetti eroici dedicati ad Alfonso D’Avalos (1502-1546) marchese del Vasto: nel primo si celebrano le gesta vittoriose di Carlo V a Tunisi (1535), Conqueritur Italia coram Carolo Augusto Caesare Imperatore, quod hinc a Galli set illini a Turcarum Maurorunque praedonibus infestetur, hortaturque ad expeditionem contra Mauro set Turcas suscipiendam; il secondo è un compendio della guerra di Pavia (1525) dal titolo Compendium belli papiensis; il terzo è una narrazione della guerra napoletana (1528) dal titolo Compendium belli neapolitani. L’esemplare conservato presso la Biblioteca Civica di Cosenza (coll. II B 6148) risulta mutilo del libro IX e dei tre poemetti succitati.

Bibliografia

L. Accattatis, Le biografie degli uomini illustri delle Calabrie, Cosenza, Tipografia municipale, 1870, vol. 2, pp. 28-31.

A. Altamura, Per la storia della Parrasiana. L’umanista Niccolò Salerno,«Archivio Storico per la Calabria e la Lucania», 22, 1953, pp. 31-38.

Id., Umanesimo nel Mezzogiorno d’Italia, Firenze, Olschki, 1941.

D. Andreotti, Storia dei cosentini, Napoli, Stabilimento Tipografico di Salvatore Marchese, 1874, vol. 3.

Jani Thesei Casoperi Sylvarum libri duo, eiusdem Elegiarum et Epigrammaton libri quattuor impressit, Venetiis, Bernardinus De Vitalibus, 1535.

F. Castiglione Morelli, De patricia consentina nobilitate nonimentorum epitome, Bologna, Sala Bolognese Forni, vol. 2, 1977.

B. Chioccarelli, De Illustribus scriptoribus, qui in Civitate et Regno Neapolis ab orbe condito ad annum usque 1646 floruerunt, Biblioteca Nazionale di Napoli, ms XIV A 28.

G. Cianflone, Giano Teseo Casopero, poeta latino del XVI secolo, e gli umanisti calabresi e veneti, Napoli, Conte, 1955.

F. Cirilli, Luna, Fabricio (Fabrizio), in Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 66, Roma, Istituto della Enciclopedia Italiana, 2006.

T. Cornacchioli, Lineamenti di storia della cultura calabrese. Ipotesi su un frammento: l’Accademia Parrasiana, Cosenza, Pellegrini, 1982.

F. D’Episcopo, Aulo Giano Parrasio, fondatore dell’Accademia Cosentina, Cosenza, Pellegrino, 1992.

L.I. Fragale, Del vero blasone della Città di Cosenza e sue alterazioni, in Microstoria e araldica di Calabria Citeriore e di Cosenza. Da fonti documentarie inedite, Milano, The Writer, 2016.

N. Leoni, Della Magna Grecia e delle altre Calabrie, Napoli, Forni, 1844.

M. Mandalari, La Calabria in un novelliere del Cinquecento,«Italia Moderna», 4, 1906.

M. Mazzonello, Niccolò Salerno. Poeta latino dell’Accademia parrasiana, Napoli, Tipografia Domenico di Gennaro, 1919.

A. Placanica, Storia della Calabria dall’antichità ai giorni nostri, Roma, Donzelli, 1999.

Nicolai Salerni Cosentini Sylvulae. Epicedicae, Encomiasticae, Satyrycae ac Paraeneticae. Variarumque aliarum rerum descriptiones fortasse non inutiles, Neapoli, per Ioannem Sultzbacchium Germanum, 1536.

E. Sergio, Parrasio in Calabria e la fondazione dell’Accademia Cosentina (II): 1521- 1535,«Bollettino Filosofico», 26, 2009, pp. 487- 516.

S. Spiriti, Memorie degli scrittori cosentini, Napoli, tip. De’ Muzij, 1750.

A. Telesio, Poemata, Romae, in aedibus F. Minitii Calvi, 1524.

E. Valeri, Martirano, Bernardino, in Dizionario Biografico degli Italiani, 71, Roma, Istituto della Enciclopedia Italiana, 2008.

B. Zavarrone, Biblioteca calabra sive illustrium virorum Calabriae qui litteris claruerunt, Neapoli, ex typographia Johannis de Simone, 1753.

Appendice

Estratti dalle Sylvulae

Ad Bernardinum Martiranum

[27] Sunt qui res hominum pendere reantur ab astris, / Sideribusque regi tantum mortalia credant, / Lunari subjecta globo, nec posse vetari / Ingenio, aut ratione ulla, quin prospera sive / Aspera, decreto contingant tempore nobis. / Fortunae haec aedem tribuit pars maxima vulgi. / Copia qua propter cum clavo traditur illi. / Perpauci censent mortales esse tonantem / Autorem istorum studium quicunque regendi, / Et curam superis aufert, delirus habetur. / Non temere, aut casu, mundanae machina molis / Ut quidam perhibent agitur, nec rector, ut is qui / Nescit, vel non vult, aut ipse nequit, sibi tantum / Indulgens cessat, tradens sua iura ministris. / Nutu cuncta deus disponit, cuncta gubernat. / Solus ab excelso terris moderatur olympo / Bernardine deus, mortalibus unde cupitae / Dantur opes, et regum sceptra, ducumque tropaea. / Sontibus unde tonans torquet per nubila fulmen / Atra, nec in longum patitur regnare superbos, / Ultor flagitii ac scelerum sic denique terras / Non fortuna regit, non alti sidera coeli / [28] Ignea, sed nutum observant iovis omnia summi. / Mortales igitur cunctos qui prospicit actus, / Et videt arcanos hominum sub pectore sensus, / Hic te magnorum ad fastigia vexit honorum. / Natalesque tuos idcirco Horoscopus ortus / Signavit faustos croceo tibi laeta cubili / Fronte micans rosea et rutilis aurora capillis / Surrexit phoebusque pater tibi luce corusca, / Purpureoque nitens hilaravit lumine terras. / Hic felix laetusque dies tibi matris ab alvo / Effulsit, nullis quom tu vagitibus infans / Editus, enixae risisti, dulce, parenti. / Nascentem virtus castis te caepit in ulnis, / Et blandita velut caro pia mater alumno, / Vive puer dixit, donis dignissime nostris. / Cum patiens algoris erit tibi corpus et aestus, / Cum poteris duros iuvenis perferre labores, / Magna geres, nomenque tuum clarescet ubique. / Sic cunis effata reclinat, mollibus artus / Iam teneros viget interea, tua firmior aetas. / Spreta tibi urbivagae sunt ocia grata iuventae, / Quae venerem Bacchumque colit tibi sola voluptas / Summa sequi non trita placet tibi semita vulgi. / Herculei te pars bivii rapit ardua, nec te / Per planum tenerae abducunt promissa puellae, / Livida turba tace, quid tecum murmura rodis? / Quid gemis et tristi suspiria pectore ducis? / Suspiciens quenque virtutis honore beatum? / [29] Non docet alterius rebus macrescere letis / Nanque hominum sudore dei sua munera pensant / Perfide non gaza, non Hermi fluminis auro, / Non lectis rubro preciosis aequore gemmis / Quid somno indulges? vitae quid parcis inerti? / Diligit accinctos virtus, vigilesque virorum, / Discinctos vero haec et toto pectore segnes, / Cum superis eadem nimis aspernatur, et odit. / Vivitur ingenio, rigidae sunt caetera mortis. / Haec satis ad plebem, quae nunc miratur et astris / Dedita desidiae, claros adscribit honores, / Nunc praenestinae munus putat esse sororis / Difficili quodcunque parit conamine virtus. / Dotibus excultus tu sacris pallados, ultro / At tibi praedictas vertisti pectora curas, / Et tua mirificis tantum mens anxia rebus / Invigilat bello interea fremit itala tellus, / Gallorum hesperiam magno quatit agmine ductor. / Invicti occurunt aeratae Caesaris alae. / Itur ad insanum non una mente duellum. / Gallica dum plures nostratum signa sequuntur, / Alite felici tu ingressus castra fuisti, / Quae iovis auratam gestant in bella volucrem. / Non te turmalem, parvo velut aere merentem / Accepit legio sed te facundia primum / Caesareo generose duci, quem causa, dolorque / Verterat in Gallos, tum Caesaris arma foventem / Conciliat parvoque datur tibi tempore mentem, / [30]  Arcanumque ducis pectus cognoscere, et alta / Consilia et sacri chirographa discere regis. / Arcanis dignus prestare silentia rebus / Inventus variosque vigil tolerare labores, / Et saevi nunque belli cessisse periclis / Mox duce, quem fiesti, capitur dum Roma, perempto, / Sedulitate, fide, non est te carior alter / Ductori, qui tunc castris successerat, atque / Cura tibi est merito servati tradita reg ni. / Publica nunc solus tu cuncta negocia tractas, / Caesareique patent soli decreta senatus. / Felix terque quater felix Cosentia septem / Collibus, et fluviis hinc illinc cincta duobus, / Produxit quae illustre iubar, quo laeta coruscat / Ipsa quidem primum, et si fas est, iure superbit / Mamertina domus quanque candore priorum, et / Sanguine patritio, per se se clara nitescit. / Praemia longaevo redduntur digna parenti, / Redditur et patrio merces pietatis amori, / Annua parthenopes dum munera suscipit urbis. / Ergo votorum sit nunc haec summa meorum. / Partus duret honos, stabilis sit gloria tanti / Muneris, et longos tecum perduret in annos. / Sitque gradus posthac firmus, non culmen honorum. / Nec te luminibus spectet Rhamnusia torvis. / Invidiam sed calce premas, patibusque relinquas. / Nec me quod fuerim sero gratatus honori, / Virtutique tuae, et tantis successibus oro / [31] Argue nulla dies gratanti debet amico, / Ni fuerit vitio cessatum, fera videri. / Sed quando a puero tantum tibi favit olympus, / Ne de supremo quo fulges cardine rerum, / Excelsoque loco, et caeli regione sereni, / Despice deiectos sublimis, humique iacentes. / Nec sperne obtusa clarus caligine mersos. / Aut inopes, superum genitore favente beatus. / Nec rude nunc carmen contemne poeta Salerni.

Ad Faustum, De contemptu mortis

Fauste, perhorrescis mediis ne fata sub annis, / Egregii vultus clarum populentur honorem / Ne iuvenile decus perdant, floremque iuventae / Vana times nam lintre charon transmittit onusta / Horridus, infantes, pueros, iuvenesque senesque. / Interdum stabiles generoso aut sanguine parcas / Posse tuo, flecti, vel censu credis avito. / Non proavis, opibusque tuis, tibi finge sorores / Lanificas faciles nulla est clementia, nullus / Nobilitatis honos rident pecuaria, campos, / Argentumque vetus, titulosque in marmore, fasces. / Servant, fata diem praescriptum nescia flecti: / Pone metum festinat atrox, que stamina rumpit / Atropos, et penso nihil addit, suscipe vota / Tu tamen interea cunctis ridenda roganti / Pro quibus haud aures quisquam praebere deorum / [32] Debeat esse cupis per secula longa superstes? / Id tu luce deos poscis, tu nocte fatigas / Coelicolas, hominum quo tot de milibus unum / Surripiant morti, si possunt omnia, nunquid / Humanae sortis, naturae lege soluta / Expers solus eris? poteris num vertere solus, / Lustrali pompa fatorum iura? Vel unde / Hoc tibi posse dari divino numine reris? / Interitura vides coelo quaecunque teguntur. / Crescunt, aucta cadunt, terris nascentia quaeque. / Eripit occasus, quod nuper praetulit ortus. / Fatales mihi crede manus, nihil effugit, hoc tu / Ne dubites, terrae molem percurre, videbis / Quot primum celebres perierint funditus urbes. / Ut memorem paucas, caput excidit orbis ab alto / Culmine Roma vetus. Coryti vestigia nusquam / Apparent iacet Alba, fuit metuenda latinis, / Carthago. Ipsa Ephyre flagravit. Troia supremum / Pertulit excidiu. Fatum subvertit Athenas. / Templa cadunt senioque deum simulachra teruntur / Marmoris exculti stant ipsis fata sepulchris. / Mausolaea dies regum labefactat, et altos/ Invida confundit casu fortuna colossos. / Interit ipse Adamas lapidum durissimus, idem / Viribus indomitus, calido nam frangitur hirci / Sanguine nec sylvis vivunt expertia leti / Robora chaoniae sternuntur tempore quercus. / Concidit et phoebi laurus sacra palladis arbor / [33] Et panos proceda dei pineta senescunt. / Aes teritur, longo ferrum contunditur aevo. / Carpitur argentum, fulvo nec parcitur auro. / Quid referam strages animantum? Vendicat ecce / Mors elephanta sibi rapiuntur morte Cameli. / Exhalant animas Ursi fulnique leones. / Hyrcanae tigres obeunt, et pervigil anguis, / Phrixaei custos in phaside velleris, et qui / Aurea tot seros servavit mala per annos. / Et genus aequoreum tumidis expirat in undis. / Aequora destituunt turpes in littore phocas. / Obruit extinctos delphinas gurgite ponrus. / Et Balaena freti per summos enatat aestus / Naufraga, sic protei pecus occubat omne magistri. / Aeriae volucres magnum per inane volantes / Occumbunt praesentit olor phoebeius ales / Interitum, dulci solatus funera cantu. / Ipse quoque in triduum casura cadavera vultur / Qui prae scit, vitam tenues emittit in auras. / Et sublime volans iovis armiger ardeque ipse / Post bis quinque facit tumulum sibi secula phoenix. / Occupat imprimis hominem libithina, citato / Per terras cursu, magno quem iuppiter orbi / Praefecit, rerum dominum, cui subdidit uni / Immensum telluris onus, regimenque profundi. / Sive fuit rebus generatis Fauste necesse, / Extremum quandoque dari, ac finem fore, quando / Foedere perpetuo numquam diversa cohaerent / [34] Semina, nec possunt unum servare tenorem / Semper, ad interitum rerum contraria pugnant, / Solvitur et  discors concordia principiorum. / Sive mali nobis mortem pepere parentes, / Nosque patrum miseri luimus commissa nocentum / Nam post quaesitum decerpsit foemina pomum, / Flexit et incautum dictis in vota maritum, / Corruit humanum subito genus, inde ruinam / Traximus, hinc nostrae manavit cladis origo. / Pro dolor, infelix ex illo tempore, morti / Posteritas damnata fuit tunc undique morbi / Incubvere graves orbi, prolique nepotum. / Curritur in mortem, nec tramite curritur uno, / Non aetate pari cernis discrimina fati. / Maxima ipsa  hominum bello cadit, haud minor undis / Mergitur innumeras perdunt contagia gentes. / Hos abolet Vulcanus edax per tecta, per agros, / Membratimque ferem discerpunt dentibus illos. /

Mille fames perimit, totidem sitis enecat, ultrix / Iustitia exercet saevas per colla saecures. / Sexcentos obitus, regione videbis eadem / Agmine pullato defleri luget ademptum / Infelix natum mater, funesque puellae. / Deflet cara virum coniux, fratremque sorores. / Pars quota nascentum laribus vivendo senescit / Heroum nemo nostrum pervenit ad aevum. / Alcides iacuit, nostris virtute peremptis / Omnibus invictus fatis concessit Achilles. / [35] Occidit Aegides, Aiax, mors impia Turnum / Edomvit: fortis cecidit calydonius heros. / Admanes pellax atros descendit Ulysses. / Interiit valido metuendus robore Sanson. / Tartarei horrescit truculentus iudicis urnam, / Annibal hesperiae populator fara Camillo / Iniecere manum duri violenta fati / Scipiadas rapuit, Fabios, clarosque Metellos. / Quo petiit Marius, post tantos Fauste triumphos? / Die quo Fabritius, Curius, cum coclite cossus? / Flectere nulla queunt ratione mathimata mortem, / Quo minus atra suis sapientes ictibus omnes / Tollat. Aristoteles nullis evasit, elenchis, / Non Chrysippe tuo fatum concludis acervo, / In nullo quod sit moriendum tempore nobis. / Nec tua te Salomon tutum sapientia fecit. / Improba divinum de terris parca Platonem / Abstulit. Empedocles superis migravit ab oris. / Secula Parmenidem noverunt prisca Melissum, / Pythagoram, et spretis opibus videre Biantem. / Morte senex cultos liquit gargetius hortos. / Quid nisi nunc magno super est de Socrate nomen? / Ipsa potens rigidos tumulavit Roma Catones. / Artifices, etiam celebrat quos longa vetustas / A Dirce, Parrhasius, Polycletus, Mentor, Apelles, / Extremum sensere diem brevis urna Myronem / Nunc habet, et Phidiae produci fila negavit / Ulterius lachesis labor est numerare poetas, [36] Quos aeterna quies, letheas sernat ad undas. / Rhethoras, Historicos eadem, iurisque peritos / Obruit innumeros non alti lucida mundi / Ipsa queunt summis depellere sidera fatum / Astrologis, quos vosse iuvat nascentibus astra, / Nunquid promittant laetum, seu triste minentur. / Spectat ab arte suos medicina salubre ministros / Inventum, suprema venit cum funeris hora / Destitui, et propriae demum virtutis egere. / Nec mensor terrae, coelique, fretique profundi, / Humanae potuit vitae transcendere metam. / Nunc age sublimem mecum speculare virorum / Fortunam veterum si vis nunc discute fastos / Quoscunque Historias omnes percurre latinas, / Aut graias, solymos annales inspice, nullum / Invenies Clotho cui dura pepercerit, alto / E solio, mortis cunctos horrenda procella / Deiecit Minos decessit, lagus, Agenor / Exitus eripuit Xersem non extat Adrastus. / Pharnax, atque Ninus, Cambyses, Croesus, Amyntas / Oppetiere tremens enavit stagna paludis / Antiphates nigrae, Thebane conditor urbis, / Regnatorque Creon periit, Pisaeque tyrannus. / Tergeminum magnae superatum pondere clavae, / Geryonem madido deflevit lumine Bethys. / Vivit Alexander, quem viribus orbe subacto / Ingenuisse ferunt, aditus quod nullus ad orbem / Esset, qui nobis adversus traditur orbis? / [37] Caesaribus nihil est sublimius, imperitarunt / Terrarum populis, reges domuere superbos, / Atque coegerunt genti parere togatae. / Vix nunc busta ducum poteris vitiata tueri / Tempore, sacratos violavit Caesaris artus / Coniurata manus, telis armata profanis. / Non potuere necem tot templa dicata, tot arae / Pellere deseruit patrios Augustus honores. / Sustulit e medio, diurum mors atra Neronem. / Flavius occubuit properata morte tyrannus. / Accepit iugulo, districtos sergius enses. / In se mollis Otho convertit tela. veneno / Claudius abrupit fatalia tempora vitae. / Vespasianus ad haec, romani gloria regni, / Hoc iter emensus concessit debita morti / Membra parens urbis Traianus Nerva, Vitellus, / Commodus, in bibulas omnes abiere favillas. / Praeterea referam strages, obitusque priorum, / Possit in ambiguo, ne mens tua fauste relinqui. / Casta sacerdotum, ritusque capacia sacri / Pectora de superis tulit hora novissima mortis. / Nec iam Brachmanas potuit doctrina tueri / Nec sua relligio druidas ubi gymnosophistae? / Atque Magi? Vates quorum vox praescia fati, / Occultas divum pandit mortalibus iras, / Venturique hominum pavidas formidine mentes / Terrificat at didicere mori quid profuit ergo / Sortibus, auguriis, casus novisse futuros? / [38] Ipse fuit vitae perfunctus munere calchas. / Et faces infernas descendit Mopsus ad umbras. / Ultima fatidicae persensit murmura linguae, / Ad vada qui Mynias ducebat phasidis Idmon. / Graia futurorum virgo non inscia Mantho, / Aeterno moriens clausit pia lumina somno. / Et tandem Euboicae silverunt ora sibyllae. / Quin etiam afflati divino numine vates / Annosi, qui saepe deum creduntur amicis / Vocibus affati, cuncti cessere potenti / Naturae subiere iugum fatale sacrati / Pontifices, quot quot caelestis ianitor aulae, / Instituit servare vicem tu crimina morti / Ingeris, et nolles vivendi reddere munus. / Impavida dominos spernebant mente beati, / Certabantque mori, gladios simul ire micantes, / Per latera intrepide, per sanctos corporis artus. / Horrendum visu, contempta luce, finebant: / Nec servasse fuit fragilem hanc sententia vitam, / Sed placuit proprio mercari sanguine caelum, / Rebus et in duris, precibus, votisque vocari. / Nec mirum humanis tantus si mentibus ardor / Incessit, nondum subeuntem accersere mortem. / Obiectare caput spreto tortore flagellis, / Inque lacu mergi pleno ferventis olivi, / Raptati, et toto lacerati corpore, Taurum / Ferre Perilleum constanti pectore, et in se / Saevitiae immites tunc increpitare ministros. / [39] Progeniem videre dei sub imagine cretam / Mortali a caeli demissam sedibus altis, / Quo genus humanum miseranda forte barathro / Damnatum, ad superas moriens deduceret oras. / Orem mirandam? Latebras quis querere tanti / Sufficit arcani? Nostrum torpescit acumen. / Euterpe potius duplicis commertia narret / Naturae aut pandat rerum miracula Clio, / Seu (quia nunc sermo divina negocia curat) / Urania velit causas aperire latenteis. / Nanque deum quem vix magni capit ambitus orbis, / Abdidit intactae generosae virginis alvus: / Et cui subseruit stellantis regia mundi, / Non habuit tectum, quo ventos tutus et imbreis, / Quo vagus ardentem solis defenderet aestum. / Hunc penes orbis errant thesauri, vivere pauper / Maluit, et se se morti subiecit atroci, / Cum foret immunis leti, letique creator. / Unus nunc sperne mori, soles unus posce perennes? / Parcet quippe tibi, qui non sibi fauste pepercit. / Arbitrio summi donatur vita regentis. / Cum libet absque mora, autori est reddeda, quis haeret? / Res est vita fugax, nescis? quam si quis amabit / Plus aequo, et mortem quo tenditur usque timebit, / An non insanus meritoque vocabitur amens? / Nec tu crede mori miserum sic colligo paucis. / Aut simul extingui censes cum corpore mentem, / Aut superesse putas animum post facta cadentis, / [40] Artubus immoritur nostris si spiritus, heus tu / Nunquid erit quisquam sensus qui sentiat expers? / Hoc sine, nemo miser caelo si redditur alto / Quid dices in morte mali? facit una beatos. / An nolles pro laude mori? Cui gloria tantum / Sordet, ut in turpi vitae, tabescat amore? / Hoc romana docet consumpta viriliter armis / Ad cannas legio, Trebiae cremeraeque iuventus / Testatur, non esse malum quod fauste veteris. / Codrus in hostiles famulari veste catervas / Irrupit, leto victrices liquit Athenas. / Et de sublimi revolutus turre Menoeceus, / Dircaeas voto servavit funere thebas. / Pro patria Decii fato decidere volenti. / Infernam solus placavit Curtius iram, / Non a iucundis homines, multumque cupitis / Abstrahit, adversis illos sed casibus aufert, / Collocat in portu fortunae fluctibus illuc / Non datur accessus felicem dico metellum, / Quem pia funereo natorum turba pheretro / Extulit, excessit Roma florente, sed ipse / Infelix Priamus, qui prole miserrimus omni / Orbatus, Troiam vidit per bella cadentem, / Et iovis Hercaei mox sanguine polluit aram, / Quantum saeva boni pompeio fata tulissent, / Si cum spectabat ludos plaudente theatro, / In medio plausu, et populi clamore perisset? / Q uot pylius Nestor questus, quot morte dolores / [41] Fugisset? quoties inquit mors impia, cessas ? / O mors fera veni cum corpus vidit amati / Antilochi exanimum dilectaque membra cremari. / Pulchrum Fauste mori est dum non cogeris ut optes. / Restat ut ostendam, mebus mortalibus vi quae / Morte nihil iam posse dari, res tanta parem *** / Teste deo, fertur natis Argia sacerdos, / Iunonis supplex numen venerata, petisse / Propietate bonum, quod dandum duceret illa / Utile poscenti, iuvenes post vota, feruntur / Inventi exanimes visu miserabile delphis / Artifices phoebo templum struxere periti, / Deinde opere effecto, tanti petiere laboris / Mercedem haud parvam, quam mallet phoebus, et esset / Optima, tum clarius retulit pro munere, mortem. / Certius ergo nihil si morte relinquitur ipsa, / Si nec morte datur melius quid mente tremiscis? / Interiusque paves totus? nascentibus aevi / Stat praefixa dies vitae stat finis eundum est / Quoproavi petiere tui. Quo deinde minores / Ibunt ne trepida formidat stultus et odit / Quae vitare nequit, tantum depone timorem. / Non vis Fauste mori, sprevisti vivere, quidque / Perpetuo vivens moreris, nec percipis? Infans / Vixisti primo, balbus puer inde fuisti. / Es iuvenis modo Fauste, senex eris, interit aetas / Iugiter ipse quidem non haec mihi vera negabis, / Quod tibi crescenti decrescat vita relictis / [42] Nunc igitur cunctis ambagibus, impiger exi, / Nec tamen invitus comitantur fata volentem. / Nolentemque trahunt num solus more gigantum / Cum iove pugnabis? tandem contemne negata / Vota tibi, et dum fata sinunt tu vivito laetus, / Et de te quid nam statuant nil numina cures.

In malos Medicos ad Io Baptistam Inglisium

Ergo nequit medicina meum lenire dolorem, / Ergo mali nequeunt Medici monstrare latentis / Fomenta, o superii valeant quaecunque per orbem / Gramina, vim certam dicuntur habere medendi. / Radices terimus, succis implemur amaris / Herbarum, frustra quaeruntur semina, certe / Carpitur infelix, qui pocula plena veneni / Sorbet, ut amissas redimat medicamine vires. / Si tamen ut perhibent, mortalibus esse saluti. / Auxilioque valent cur nobis invida tantum / Occuluit natura boni? Cur prodiga mutis / Omnibus he cultro fuit impartita? Queramur / Iure omnes peior que fit sors nostra ferarum. / Naturae impulsu, solum vaga novit hirundo, / Quod nam vexatis pullorum gramen ocellis / Conferat cervi letali vulnere ferrum / Excutitur, notam carpsit cum faucius herbam. / Ventris opem nullo mostrante Ciconia sensit / Nos veto ignari, nos inscia turba / [43] A medico quocunque rudi pendemus hiantes, / Et vitae cupidi dictata facessimus, ac si / Creditus inventae medicinae Delius autor / Imperet, en causas se nosse fatentur inepti / Morborum medici titulum se perlege faxi. / A tumulo quidam queritur miserabilis, heu me / Leto turba dedit medicorum creditur illis. / Mercamur pretio vitae mendacia lingue. / Ediscunt medici per nostra pericula foli. / Hisque impune licet medium per funus abire. / Nec tandem medicos punit lex ulla, neque unque / Ulli culpatur medicus, sed vita iacentis / Arguitur nostros monitus contempserat, aiunt, / Si vetita ad manes, descendit turgitus esca, / Hoc nihil ad medicum, nec deliraverat aeger. / Sic, sic, errorem causando funera rident. / Quam bene Roma vetus, sexcentos vixerat annos / His sine cum riguis iam tum peterentur ab hortis, / Corporibus fuerant, quecunque salubria nostris. / At nunc longinquis vectantur pharmaca terris, / Allatura necem, medicos factura beatos, / Quos explete nequ it fuluis pactolus arenis. / Non tagus, aurifero qui certat concolor Hermo. / Ite procul medici, duscedit pharmacopolae, / Et procula nobis vestros auserte liquores. / Omnipotens medicina deus, qui solus ab alto / Aethere, nascentum disponit tempora, quo ve / Pensa iubente trahit lachesis quo nigra volente / [44] Stamina, dira metit mortalibus Atropos harpe. / Si dolor invasit laterum, si querquera febris / Incidit, ad medicum frustra contenditur, haeret / Quem semel instituit, fugientis terminus aevi. / Non tamen id circo geniales ducere noctes, / Atque dies, pressi fertis, madidique lyaeo / Optemus, veluti soli parentia ventri / Bruta decet sumptu mortales degere parco. / Sit coenae mensura tuae, ne fercula onusto / Mista fremat stomacho, ae pugnet, bilemque lacersat. / Sit damnosa tibi veneris Baptista, voluptas / Finita, insanoque modum praefige labori. / Ingere quod tantum sit viribus utile, luxus / Pone supervacuos, nobis ne vita fit ex lex. / Denique quod dictat prudentia semper agamus / Quod prohibet fugitemus tum sic vivere cuncti / Possumus incolumes, morbisque indicere bellum, / Et crudis medicos linquamus edacibus, atque iis / Iugentes quorum census vorat atra carybdis.

 Ad Antonium Thylesium. Ode Tricolos tetrastophos.

[61] Est ne hoc Thylesi dedite Cynthio, / Nostris superne mentibus insitum? / An more contingit malo? quod / Vivimus haud genio pari, orti / Autore ab uno, traximus aetheris / Cuncti promethei particulam genus. / Nulli ferarum pectori quam / Iuppiter infinuavit Almus. / En hic bibaces certat amystide / Tressa, falerni aut vincere cecubi, / Nocturnus ac semper diurnus, / Cum sociis epulo solutus. / Patrum hic, labores prodigus ocii / Oblimat, acri strenuus alea, / Casu parum motus fritilli, / Senio ne, an canis excat iam. / Nuptarum at ille ardet amoribus, / Turpi cucullo tectus adulteri. / Scortum iste, foedumque indecensque / Deperit, usque colens lupanar. / Sic pubis eheu carpitur indolens / Laudata, sordetque ingenii nitor, / Visque illa hebet divina mentis, / Qua nihil est homini prius, nil / [62] Praestantius quicquam neque dulcius. / Quae separat nos moribus a feris / Interque caelestes locatur, / Consilio fruitur qui et arte. / At tu catervae docte sodalium, / Liquisti inerti delicias, iocos. / Sacris amicus iam camoenis, / Ardua calle petens iniquo. / Qua fert ad altos semita vertices / Parnassi, alumnos aspera delii. / Illic coronas tunc sorores, / Imposuere tuis capillis / Vati dederunt barbita sedulae / Post haec camaenae dulce sonantia. / Quis tu referres nunc Philetae / Flebile carmen, et hoc quod Alcman / Lusit protervis gratus amoribus, / Plectro refers nunc pindaricam chelyn / Crudo seque deploras cothurnos, / Archilochique leves iambos / Stringis, sagitta tu violentius / Parchi retorta belligeri manu. / Sic sic virorumque itur per ora, / Famaque post obitum virescet. / Sic vivitur, nox atra rudes premit, / Longo sub urnae mole silentio, / Pene ille non unquam fuit, qui / Editus, ac moriens fefellit.

 Ad Carolum Casop. De rota fortunae

[65] Formatam solido sub robore Carole vidi / Artificem mira, quae probat arte rotam. / Hanc arridenti similis vertabat utraque / Visa manu mulier iubrica, caeca, iovis / [66] Orbe sed in summo, subvectus stabat asellus, / Demirans ima in parte, sedebat homo. / Hinc caput ascendens, pecudis referebat, at illinc / Belva ab orbe ruens, prompserat ora viti. / Miranti, quid mostra rotae sibi talia vellent, / Tum prope consistents, prodidit omne senex. / Nanque prior, dictis me sic agressus amicis, / Dic age quid pendes, si placet, hospes ait? / Huic ego, mira pater video, quid poscat asellus, / Quid rota, quid mulier, quid vir utrinque fera / Me fugit, ipse mihi si sunt tibi nota, roganti / Pande precor, non est fabula, vera latent. / Ille manu mulcens, promissam in pectora barbam / Subrisit, sic tum rupti ab ore sonus. / Quod petis, haud multi norunt, tibi nota libenter / Evolvam, teneas tu mea dicta memor. / Hoc si quaeris opus, solers quis fecerit autor, / Non dicam, res est ista vetusta nimis. / Sive Syracosii, perhibetur machina fabri, / Sive tua incertum, Daedale facta manu. / Foemina quam spectas, rapidum ceu volveret axem, / Est fortuna, malis laeta, noverca bonis. / Haec levitate sua nunc huc, nunc transvolat illuc, / Nunc dat, idemque rapit, tollit et inde premit. / Caeca est, quod caecos reddat sua dona sequentes, / Aut quia nequaque cui dat iniqua videt. / Labilis est eadem, nulla valet arte teneri, / Effugit e manibus laevis ut anguis aquis. / [67] Quum minime credis, pluviis volat ocyor austris / Atque abiens linquit taedia longa suis. / Orbita fortunae quam cernis, mostrat in ipsis / Humanis nullam rebus, inesse fidem. / Omnia voluntur, nil permanet, orbe rotatus / Iam celeri, tellus sub iove quicquid habet. / Quod pecus arcadiae per culmina suspicis altae / Ire rotae huic hominis nuper imago fuit. / Sed postquam sublimis opes, sublimis honores / Congessit, large munera, dante dea. / Incessit laetis, tumidus praecordia, rebus, / Et nunc mentis inops fertur, ut ipse vides. / Hic qui summa petit, meliori parte relicta, / Incipit infelix immemor esse sui / Incipit arbitrio fortunae vivere, contra / Qui iam paulatim definit esse ferus. / Expertus misere populares creditur auras, / Nec se se falsis credit, ut ante bonis. / Ille autem, quem summa ruens rota trusit ad imu, / Est miser at verus, si bene cernis, homo. / Elatum rebus lusit fortuna secundis, / Quom dominae stabilem fingeret esse rotam. / Quae foret at demum falsi pellacia vultus / Sensit, quamque rapax ad sua dona manus. / Audisti me cuncta tibi, modo vera loquentem, / Si sapis, arcano pectore conde tuo. / Audivi venerande senex, oracula phoebi, / Fixaque sunt animo, iam tua verba meo. / [68] Nunc tibi pro tanto, dum vivam munere grates / Et toto dixi pectore, semper agam.

Ad Fabritium Lunam

[125] Viserat aegrotum medicus de more micantes / Tractavit venas, terque quaterque manu. / Febre calet dixit mulier monstrabitur esca / Quam dabis, et sitiens quam bibet aeger aquam. / Omnia praecepit discendens, mane revisit / Affectum, atque inquit, protinus affer aquam. / In cyatho urinam mulier tulit ille bibendae / Decoctae credit pocula plena dari. / Arripit, et gustat, calicem mox funditus hausit / Quam sapit hic ὀυροσ cui sibi Luna sapit? / Epitaphium Caroli iardini. / Ut laurus sylvis, ut littore myrtus, ut arvis / Fronde nitens glauca semper oliva viret. / Sic Calabris iardine tuis, tua fama virebit / Arescant quamvis ossa sepulta die.

In obitu A. Iani Parrhasii

[140] Parrhasium superis raptum, nexuque solutum / Fatorum arcano, parcaque urgente, parenti / Debita reddentem demum mortalia terrae / Membra, gravi planctu gemimus, nec Pegasis ulla, / Nec tripodum mihi numen adest, nec Thyrsiger autor / Bassaridum moerent omnes, carique ministri / [141] Morte dolent, sacrisque negant decedere lucis. / At tu seu Elysias oras, sylvasque virenteis, / Gramineunque solum et vernantes lumine campos, / Aethereo, levis umbra colis, mistusque canoris / Vatibus incedis, quorum monimenta peritus / Interpres, cunctis patefacta legenda latinis. / Pervigili studio dederas, duroque labore. / Atque ibi Romulidas torrenti rhetoras ambis / Eloquio, et doctos gaudes tibi cedere manes. / Immensum nitidi seu lustras culmen olympi, / Insistisque polis, et mundi dividis orbes, / Quos raptat celeri secum vertigine coelum / Atque globum solis metiris ab aethere, quantum / Sit mediae immenso telluris corpore maior, / Subiectasque premis nubes, et inania rides / Vota hominum placidus nostris nunc questibus adsis, / Quo tua non surdo deplorem funera plectro, / Maeonia deflenda chely, cantuque superbi, / Qui movet Aonio musas Helicone Maronis. / Brutia se docto nuper iactabat alumno, / Omnibus, et latiis se praeponebat in arvis, / Parrhasioque suo nimium gavisa tumebat. / Et merito fuerat celeberrimus ille per omnem / Ausoniam, atque alias volitans impleverat oras / Huius fama viri, et victurum in secula nomen / Postera dum gestis, dum fastus plena superbit, / Turgidaque elatae dum promit gaudia mentis / Nil simulans, rebus iam dudum tacta secundis, / [142] Offensa est Nemesis, quae secum mente voluntans / Dicta memor, felix olim quae Brutia se se / Dixerat extollens truculento lumine vultus / Erigit ad parcas, quo stamina pulla recidant / Imperat actum parens secat atropos harpe. / Sic igitur fatis, et iniquo numine Ianus / Obrutus est phoebi sic, Aonidunque sacerdos / Interiit postquam tumidi Rhamnusia dicti / Ultrix, indomitas satiavit pectoris iras. / Gymnasia, & steriles lugent sine more cathedrae. / Pulpita muta iacent, tanto viduata magistro. / Et modo quae Iani resonabant voce canora / Atria, ceu volucrum concentu lucus amoeno, / In longos, miserum, vertunt modulamina questus. / Fletibus Eridanus tumefacto gurgite campos / Undavit clari gemuere fluenta Ticini. / Horrendum, Iano superum de limine rapto. / Et lamenta dedit troiani Antenoris ora. / Eubois hunc flevit tellus, hunc propter amaris, / Implevit querulis Cosentia vocibus auras, / Dissecuitque genas, et planctu pectora rupit. / Auxit aquas lachrymis Crathis moestissimus urna / Excussa e palmis subito, clamoribus altis. / Praeque dolore gemens flavum caput abdidit antris. / Praecipue confessa suum Romana dolorem, / Sic est luctificis Academia questa querelis. / Delitias infausta meas, viteque lepores / Mellifluos, laetis rebus, durisque levamen, / [143] Amisi Ianum, longe quo magna ferebar / Nuper et italicis sublimior una cathedris / Certe ibam quoties dixi mihi martia talem, / Nunque Roma dedit, nec vidi, tempore ab illo / Quo gravis ad summum venit facundia culmen, / Vexit et egregios in caelum fama poetas. / Exhilarata mei ridebant undique Iani / Atria celsa sonis doctas huc quisque putaret, / Coritiis Musas antris venisse relictis. / Tantus ad hunc unum coetus, populusque coibat, / Ut vix ampla domus, vix et subsellia tantis / Sufficerent turbis vidi vidi ipsa coactum / Ante fores agmen, nec coeperat area plebem. / Non secus ad Ianum invenum fluxere cateruae, / Quam gratam ad vocem vatis properasse feruntur. / Romulidae, Ogygias cecinit qui carmine Thebas. / Sic hominum eloquio durissima pectora Ianus / Movit, ut Amphion rigidos testudine montes, / Utque feras fidibus lustris, et robora sylvis / Bistonius lyricen stupui miranda canentem, / Altaque et humano duxi maiora, reorque / Ingenio credas delphis oracula phoebum, / Aut dodonaeas ornos, quercusque loquutas. / Pontificis summi accitu paulo ante Leonis / Venerat, ingenuis decoraret ut artibus urbem, / Hanc oratum altricem, vatumque p arentem. / Sed quae summa queunt longum durare per aevum? / Heu fati violenta manus? Leo pastor ovilis / [144] Romani, aethereas, tandem, migravit in arces, / Caelicolumque domos, sacro moerente senatu / Unde suum iussit propere ad meliora venire / Praemia Parrhasium, iam tum procul urbe cubantem / Sedibus in patriis, confectum mole dolorum, / Denaque complentem piseae lustra coronae. / Dixit, et exurgens penetralibus abditur altis / Fletibus ora rigans, canosque soluta capillos. / Non fuit e paucis, qui posset acutius alter, / Solvere confusis quaecunquae aenigmata verbis. / Et quae fatidico fuerant vix cognita phoebo, / Sit dixisse mihi fas, Iano cuncta patebant. / In tua damna quidem periit studiosa iuventus / Pieriis addicta choris, cui dulce corymbis / Exornare caput, sacra vel cingere lauro / Parrhasius pro te noctesque diesque labori / Immoriens, doctis quo tu fruerere repertis. / En tibi grandisoni divina poemata Claudi, / Callidus interpres olim reseravit acute, / Ne nunc te a patruo Proserpina rapta lateret. / Moxque Paretonii pellectus carmine vatis, / In reliquum vigilabat opus sed magna sorores / Heu, rerum durae ruperunt orsa novarum. / Cuserat in sylvis, quae si vulgasset, et essent / In manibus vulgi, non torquerentur ut alti, / Suspensi iuvenes irent in sensa poetae. / Omnia plana forent Iano dictante perito. / Et nunc a laetis gauderet Statius arvis, / [145] Si duce Parrhasio non errarentur opacis / In sylvis, quas ipse furens effuderat oestro / Percitus Aonio, veluti Cumaea sacerdos / Fata canens agitante deo, cum congerit ore, / Qualiacunque ruens animis obiecit Apollo. / Expectabantur cunctis interprete Iano, / Enarrata diu Flacci monimenta canori, / Per freta qui Mynias repetentes vellera Phryxi, / Palladio ad Scythicos evexit robore colchos. / In nostras fortuna manus, sed leva venire / Haec vetuit, tantoque invidit saeva labori. / In nitido quantum sudaverat ille Tibullo? / Praetereo autores reliquos, quibus Aulus apertis / Addebat semper, ne te unque abstrusa moverent / Ingeniosa cohors, aut ignorata perenni / Te studio dubiam cruciarent sensa relinquo / Nunc in sermonem quae verterit ille latinum / Fontibus e graiis potiora se dilla feruntur, / Et statuenda super doctae Tritonidos arce, / Inventis conferta novis monimenta, laborum / Fructus, et exactae in longum praeconia vitae. / Contulit huc hominum communem natus ad usum / Parrhasius, quicquid veteres texere sub altis / Sensibus hic aperit solers penetralia vatum, / Historicique fidem, calles hic rhetoris arctos. / In lucem promisit opus se saepe daturum, / Sed promissa truces venti rapuere per auras. / Invidere dei rudubus, pariterque peritis / [146] Talia ne legerent ni fatum providus haeres / Triste premat rapiatque suum de nocte silenti / Parrhasium haud vereor, faciet, venerabile nanque est / Nomen amicitiae, nunque patietur ut Aulus, / Perpetua meritae fraudetur laude coronae. / Non sinet incassum vigiles tot abite labores. / Sic ego perdocti videor praenoscere mentem / Haeredis, dignus studiis succedere tantis / Qui fuit eternae Iani post funera famae / Consulet, et cunctis secum celebrabitur oris. / Postremo a munis non est deterritus unquam, / Fortunae incursu variae, vultuque minaci, / Urgentis non mole mali populante podagra / Corpus et immitis bacchante dolore chiragrae, / Divini purgavit opus Ciceronis inustum, / Ac foedum mendis, quod non cognosceret autor / Facundus, stygiis si nunc remearet ab undis. / Quo doctas legitur, quo vivit in ore virorum / Atticus et numeris obscurius ipse Platonis, / Clarius eoi radiis, Hyperionis unum / Effecit nuper, functusque labore, Leoni / Auspiciis cuius susperat ante, dicavit. / Haec ergo emitti parca parcente parumper / In vulgum poterant iis fingi plura, iuventus / Instituenda quibus fuerat fecere Camoenae / Non leve naufragium, sublato Antistite tanto / De grege vivorum, coeloque auraque fruentum. / Harum qui ritus, venerandaque sacra tenebat, / [147] Vertice quae didicit parnassi, et culmine Nysae / Castaliaeve iugis, riguique Heliconis in antris. / Nec duce mortali, sed numine venerat ardens / In nemora, et liquidos per veris gramina fontes. / Delius ipse manu deduxit in avia Ianum, / Monstravitque libens loca grata sororibus, amnes / Vatibus eximiis haustos, viridesque coronas / Arbore pendentes sacra, semperque comanti, / Praemia doctorum docuitque arcana benigne / Omnia pieridum, nunquam vulganda profanis, / Ac rudibus, quorum turpi est mens pressa veterno. / Quis nunc pegasides cantus memorabit amoenos? / Et vestros saltus celebrabit? Quisque liquores, / Sertaque, et Aonii quisnam discrimina plectri / Narraturus erit? Quis vatum docta recludet / Carmina vulgari nequaquam condita sensu? / Interiit Ianus qui noverat omnia. Quare / Deflete exanimum, et vitali luce carentem / Parrhasium. Tuque Aonidum Regina sororum / Primum Calliope, nati lachrymabile, quae post / Orpheos heu funus, plorasti fata poetae, / Quem genuit Bethys, sed perdidit ira Neronis, / Sparge genas lachrymis, et gratis fletibus auge / Melpomenes luctum Cliusque Eratusque dolorem. / Tersicoresque graves gemitus, et sole sub omni / Concelebrate virum, nomenque extendite tantum, / Andini quantum diffusa est fama Maronis.

Ad Theseum Casoperum

[150] Si nomen cineri dabunt sepulto / Olim fata meo, novemque musae / Me vulgo excipient, paterque phoebus, / In vatum numero iubebit esse. / Quos praesens celebrat dies, canetque / Sero posteritas, favente caelo. / Nunc qui pegasidum colis recessus, / Optas et cupide sacros liquores / Haurire, atque melos referre plectro / Phoebeo Aonium legere nostro / Theseu, his endecasyllabis, libello.