Tommaso Campanella, Lettere, n. 91
A PIERRE GASSENDI IN PARIGI
Roma, 4 luglio 1632
Clarissimo viro sapientiae cultori Petro Cassendo salutem plurimam.
Legeram pridem, domino Nodaeo facultatem faciente, observationes
tuas circa duos solis asseclas. Et quantum
placuerint tibi etiam significaram,
quum dominus Caffarellus abs te mihi idem munus, aliudque de quatuor
fictis
solibus Romae observatis, me inspectante, mihi obtulit. In utroque
diligentiam, exactas descriptiones mathematicas et
utilitates ex eis
provenientes laudo; aliisque bonis veritatis amatoribus imitationem eorum,
cupidissimus
instaurationis scientiarum, ipse commendo. Verum, quoniam
iudicium completum a me requiris, respondeo non mihi placere quod
asseris,
huiusmodi apparitiones casu temerario prorsus fieri, nullo iubente autore
universitatis, nec operante per eas
quippiam nec adnunciante. Si enim tu
absque ratione hoc doces, stultum qui tibi credat putabis, credo. Si ratione,
profecto et mundus ratione regatur longe potentiori quam tu, et ratione significet
et operetur quidquid in eo videmus,
oportet. Neque enim nos corpora
nostra tanto artificio aedificavimus, quantum vix capere et admirari
post diutinas
omnium aevorum perscrutationes philosophi potuerunt: sed
mens longe nostra praestantior.
Puderet quidem te, si in domo tua quippiam, te nesciente, displiceret
etiam si te nolente, fieret. Cometas ergo et phenomena
tantae molis frustra
fieri ex se, Deo nullo autore, quomodo concipere potes, o vir doctissime?
An putas quaedam curari
ab opifice rerum, quaedam vero negligi? Nec
enim volens negliget, sed non valens. Ergo, in tanta mole versatus, ut ait
Plinius,
non potest omnia curare. Sed furoris plenum arbitror eum esse, qui
existimat se posse Deum concipere meliorem
aut sapientiorem aut potentiorem
illo, quem cogitare mens omnis autorem rerum cogitur invictissimis rationibus
et illo
qui naturae praeest, ante nos et ante cogitatus nostros, ab
aeterno. Quasi pars, quae sumus nos ac mens nostra, possit
capere nedum
totum, sed supra totum. Nos infinitum apprehendimus: et quod omnibus
supereminet finitum dicemus ?
Quomodo enim apprehendimus infinitum
aut cogitamus, nisi vere sit? Cogitatio autem non est atomorum corpusculorum
vix
atomum alterum unum tangentium; extenditur enim extra moenia
multorum mundorum, si qui essent. Nec est vacui spatii
immobilis nil
discurrentis, sed mentalis mundi, qui corporeum et mathematicum penetrat
interius et ambit exterius absque
fine.
Quapropter Mentem primam effugere posse nihil video. Et ideo quidquid
accidit, ratione mentali accidere. Quam si ignorem,
non propterea
non extat. Nec enim propterea quod mus et culex nescit scribere et sensum
scripturae, propterea non
extiterit qui scripsit. Praeterea mundi constructio
et animalium et plantarum, et partium usus et vis et notio satis
superque
declarant Virtutem hanc primam, quam vocamus Deum. Et nulla res est,
quae non maxime ipsam manifestet. Quod
si latet ratio multarum nos, haud
propterea non sit, qui officinam ferrariorum intrantes stupemus pueri, donec
usum
ferramentorum et organorum eius didicerimus. Si natura arte regitur,
igitur et politica etc. Igitur illi soles aliquid
portendunt, si sine autore,
casu quodam, non fiunt, longe verius ac certius quam huius scripturae caracteres,
quanto a
meliori artifice mei et illorum facti sunt.
Vale, vir optime. Vide si quid non recte dixi in Triumphato atheismo, ac
corrige. Vel mecum fatere
soles non casu fieri, nisi respectu eorum qui
usum ipsorum ignorant. Recte enim Paulus dixit: «Ignorantia facit
casum».
Vale. Caetera dominis Diodato et Moroeo.
Die 4 iulii 1632.
théologal de Digne. A Paris.
Lettre du P. Campanella recommendée à la courtoisie de monsieur Gaffarel.