Interpretis praefatiuncula ad lectorem.

Vino vendibili, quod ajunt, Amice Lector, hedera suspensa non est opus: Quare non debes expectare ut multa dicam vel in hujus tractatus Pathologici commendationem, vel in laudem Authoris: Istum lege, & hunc luge, quem mors praematura orbi litterato paucos ante menses in Suecia eripuit: Serenissima Suecorum Regina, summi Parentis non minor Filia, quae tribus Coronis sui stemmatis quartam jamdiu adjecit longe augustiorem, stupendae eruditionis, profundae sapientiae, & liberalitatis magnificae in eruditos cujusvis conditionis, Nobilissimum Cartesium humanissime ad se invitaverat, visis ipsius scriptis Philosophicis cedro dignis; & illecta, ut ajunt, hujus ipsius Tractatus de Affectibus, lectione & admiratione. Sed vix in Sueciam pedem intulerat, cum repentino morbo correptus, ex hac statione emigravit. Quanti eum vivum fecisset sapientissima Regina, armata Pallas Gotthicae gentis, etiam suis lachrymis, audito mortis ejus nuntio, testata dicitur. Tantae Reginae de hoc viro judicium, sufficit eluendo quicquid olim aemulorum quorundam zelus ac fervor illi voluerat adspergere. Eorum nemo est cui tam pretiose unquam parentabitur. Nec potuit non placere summis Principibus, qui talibus adversariis displicuerat. Ea sors est Virtutis & Eruditionis, ut illas non minus invidia comitetur quam fumus ignem. Quicunque semotis affectibus ejus opera legerit, fatebitur illum magnam lucem Philosophicis [p2] Disciplinis intulisse; etsi ejus placita non admiserint, quibus post fruges repertas glande adhuc vesci volupe est. Hic ipse tractatus Pathologicus satis ostendit non minus illum in Microcosmi cognitione, quam in Macrocosmi contemplatione profecisse. In nullius manus veniet, etsi diversa sentiat, ut semper licuit inter bonos, quin ejus acumen, solertiam, perspicuitatem, ac subtilitatem miretur, & quod tam commode ad solam rationis facem in istius naturalis automati motus omnes, inquirere potuerit. Considerat enim hominem Philosophico more, nec penetrat in nativam illius corruptionem, horum motuum anomalorum & eccentricorum in nobis foecundissimam matrem, quae Theologicae est disquisitionis. Ne mireris vero, Benevole Lector, quod styli quo nostra lingua usus est, nitorem, Latino sermone assequi non potuerim. Debuisset ipse interpres fuisse suorum conceptuum: Satis mihi fuit eos quam potui fidelissime exprimere; quod dum facio elegantiae obliviscor. Et ausim sane dicere, illos non potuisse ab alio quam ab homine Gallo satis feliciter exprimi. Id me movit ut cum nomen Affectuum Latinius forte posset usurpari, maluerim tamen Passionum vocem retinere, quo Authoris ipsius principiis magis inhaererem. Nec initio aliis quam mihi soli hanc Metaphrasim adornabam; sed postea viri magni, quorum authoritatem refugere religio mihi fuisset, authores fuerunt ut eam Typothetae permitterem: Ei adjeci Epistolas Editioni Gallicae praefixas a Viro illo Doctissimo qui eam procuraverat. Fruere igitur nostra hac qualicunque opella Amice Lector, & ex illa disce Affectibus tuis moderari. Vale.[p3]

Amicus authoris ad Lectorem

Postquam hic liber ad me missus fuisset a Domino Cartesio, cum libertate eum typis mandandi, & ipsi addendi quam luberet Praefationem, mihi proposui nullam aliam adjicere quam easdem litteras quas antehac ad ipsum dedi ut id ab ipso obtinerem, quia continent plurima de quibus publicum praemoneri illius interesse existimo.

Epistola prima ad D. Cartesium

Domine,

Mihi gratulabar quod te viderem Lutetiae superiori hac aestate, quia putabam te eo venisse commemorandi gratia, & quod cum ibi facilius quam alibi posses ea consequi experimenta quibus testatus fueras te egere ad ultimam manum imponendam tractatibus quos promisisti publico, fidem datam liberaturus esses, nosque illos brevi visuros. Verum hanc mihi laetitiam ademisti cum reversus es in Hollandiam; Nec possum quin tibi dicam me adhuc tibi iratum esse, eo quod nolueris ante discessum tuum mihi copiam facere tractatus de Passionibus, quem a te compositum audivi: adde quod animum reflectendo ad verba quae legi in Praefatione quae juncta fuerat ante biennium versioni Gallicae Principiorum tuorum, quibus, postquam succincte loquutus fueras de partibus Philosophiae quae adhuc reperirir debent, antequam praecipui ejus [p4] fructus colligi possint, & dixeras, te non adeo viribus tuis diffidere ut non ausis suscipere explicationem cunctarum, si commoditatem haberes experimenta faciendi, quae requiruntur ad comprobandas tuas ratiocinationes; addis, ad id opus esse maximis sumptibus, quibus privatus, ut tu, par esse non posset, nisi a publico juvaretur: sed cum non videas te debere illam opem expectare, putare tibi acquiescendum deinceps in studiis privatis, pro instructione tua speciali, & posteritatem te excusaturam si in posterum nullos pro ea amplius labores suscipias: Vereor ne jam revera velis invidere publico residuum tuarum inventionum, nosque nihil unquam a te habituros, si patiamur te animo tuo obsequi. Quapropter decrevi te paululum hac epistola vexare, & me ulcisci ob denegatum tuum tractatum de Passionibus, tibi exprobrando libere negligentiam, & alios defectus quos judico impedire quominus explices talentum tuum quantum posses & teneris. Et revera non possum credere aliunde quam a negligentia* tua, & quod parum cures prodesse reliquis hominibus id proficisci quod non pergas in tua Physica. Etsi enim optime concipiam impossibile esse ut eam perficias, nisi habeas plurima experimenta, & haec debere sumptibus publicis fieri, eo quod ad ipsum tuorum laborum utilitas redibit, nec bona privata ei rei sufficiant; Attamen vix crediderim id te remorari, quia facillime ab iis qui statuunt de bonis publicis posses obtinere quicquid in eum finem optare posses, si dignareris ipsis rem exponere uti est, & prout posses facile, modo velles. Sed vitae genus quod semper egisti, adeo fuit huic consilio contrarium, ut credendum relinquas te etiam nolle alienam opem admittere, etsi tibi offerretur: interea putas posteritatem te excusaturam quod pro ipsa nolis amplius laborare, eo quod supponis illam opem tibi esse necessariam, obtinere quam non possis. Quod mihi argumentum praebet cogitandi, non solum te nimis negligentem esse, verum forte etiam non sat animi tibi suppetere, ad sperandum complementum eorum quae expectant a [p5] te qui tua scripta legerunt; & nihilominus satis tibi vanitatis superesse ad persuadendum posteris te in culpa non fuisse, sed tuam virtutem non agnitam ut oportebat, & denegata tibi esse subsidia in tuis consiliis. In quo video tuae ambitioni fieri satis; quoniam qui visuri sunt tua scripta, judicabunt ex eo quod in lucem dedisti ante duodecim annos, te jam reperisse ab eo tempore id omne quod huc usque a te prodiit; & quod tibi super est inveniendum quoad Physicam, minus difficile esse eo quod jam explicasti: ita ut potuisses exinde nobis tradere quicquid expectari potest a ratiocinatione humana, quoad medicinam & alios usus hujus vitae, si commoditatem habuisses experimenta ad id requisita faciendi; quinimo proculdubio eorum jam magnam te reperisse partem, sed justam indignationem ex ingrato hominum animo te impedivisse, quominus inventa tua cum illis communicares. Atque sic putas te deinceps quiescendo tantum posse acquirere celebritatis, ac si multum laborares; imo forte aliquid amplius, cum ut plurimum bonum quod possidetur, minoris fiat eo quod optatur, aut amissum desideratur: sed tibi volo eripere hanc rationem famae absque merito consequendae. Et quamvis non dubitem Te scire quid facto opus fuisset, si voluisses juvari a publico, volo tamen hic illud describere, imo curabo hanc epistolam imprimi, ne ignorantiam praetexere possis, aut te super hoc saeculum excusare, si in posterum nobis satisfacere neglexeris. Scias igitur velim non sufficere ut aliquid a publico consequaris, id verbulo & obiter in praefatione cujusdam libri subindicasse, non dicendo expresse te id exoptare & expectare, nec explicando rationes quae probare possunt non solum te id mereri, sed etiam maxime Reipublicae interesse ut id tibi concedatur, & inde maximam utilitatem expectari debere. Ita vulgo obtinet omnes qui sibi imaginantur se aliquid valere, tantum ideo strepitum excitare, & tanta cum importunitate petere quod pertendunt, ac tantum promittere ultra id quod possunt, ut cum quis non loquitur de se nisi modeste, & nihil a quoquam petit, nec quidpiam fidenter promittit, quodcunque documentum [p6] aliunde edat suarum virium, nulla ejus habeatur ratio, nec de illo cogitetur.

Forte dices indolem tuam te ad aliquid petendum non ferre, nec ad loquendum de te ipso magnifice, quia alterum videtur abjectiorem animum notare, alterum superbiorem: sed pertendo hanc indolem esse corrigendam, ceu natam potius ex errore & imbecillitate quam ex honesto pudore & modestia. Nam quod attinet petitiones, illarum solarum pudere debet quae ex propria manant indigentia, & apud eos fiunt a quibus nefas est aliquid exigere. Sed tantum abest ut earum pudere oporteat, quae tendunt ad utilitatem & emolumentum eorum ad quos fiunt, ut e contrario gloria inde quaeri possit; praesertim ubi jam ipsis ea data sint quae pretio superant quod petitur. Magnifice vero loqui de seipso, tum demum superbia est admodum ridicula & carpenda, cum quis de seipso falsa jactat. Imo vanitas est contemnenda, etiam cum vera dicuntur, ubi per ostentationem id fit, nullo ad quemquam inde redeunte emolumento: sed cum illa talia sunt, ut aliorum intersit ea scire, certum est taceri non posse nisi per humilitatem vitiosam, quae species est ignaviae & imbecillitatis. Multum autem interest publici illud praemoneri de iis quae in scientiis reperisti, ut inde judicans quid in illis adhuc possis reperire, incitetur ad id omne conferendum quod poterit ut te juvet, tanquam ad opus cujus scopus est commune bonum omnium hominum. Et ea quae jam dedisti, nimirum veritates magni momenti quas explicuisti in tuis scriptis, incomparabiliter pretio superant quicquid posses ad eam rem petere.

Dicere quoque potes tua opera satis loqui, nec opus esse ut addas promissa & jactantias, quae cum sint ordinariae circumforaneis & aeruscatoribus qui decipere volunt, videntur minime convenire viro honesto qui solam Veritatem sectatur. Verum non dico illi carpendi, quod res quas dicunt sint magnae & bonae, sed tantum quod falsae sint, nec eas probare possint. Cum illae quas pertendo te debere de te dicere, tam vera sint & tam evidenter probatae per scripta [p7] tua, ut omnes decori regulae tibi permittant de illis fidenter loqui, & ex charitate ad id tenearis, quoniam aliorum interest eas scire. Etsi enim tua scripta satis loquantur, respectu eorum qui ea examinant diligenter, & intelligere possunt, attamen id non sufficit ad scopum quem tibi velim propositum esse; quoniam singuli ea legere nequeunt, nec facile vacare ii qui rempublicam administrant. Evenit forte ut qui ea legerint apud ipsos de illis quandoque meminerint: verum quicquid illis dicatur, cum sciant te parvum strepitum de te excitare, & nimia sit illa modestia quam semper servasti, cum de te ipso loqueris, inde fit ut animum ad illa non multum reflectant. Imo quia saepe apud illos adhibentur sermones exquisitissimi, ad laudandos eos qui nonnisi valde mediocres sunt, nullam causam habent sumendi laudes immensas quae tibi deferuntur ab illis qui te norunt, pro veritatibus admodum certis; e contrario cum quis de se loquitur, & miranda & extraordinaria sibi tribuit, auditur attentius; praesertim si vir sit praeclaro loco natus, & quem scitur non ejus esse indolis aut genii ut agyrtam agat. Et quoniam se ridiculum praeberet si tali occasione hyperbolicis loquutionibus uteretur, ejus verba sumuntur uti sonant, & qui ea credere nolunt, saltem feruntur sua vel curiositate vel aemulatione ad examinandum an vera sint. Idcirco cum certissimum sit, & publici intersit scire, nullum unquam praeter te extitisse in mundo (cujus saltem scripta habeamus) qui retexerit vera Principia, & cognoverit primas causas omnium quae in natura producuntur; Et postquam jam reddideris rationem ex his Principiis omnium quae apparent, & observantur frequentius in mundo; solummodo egere te observationibus specialioribus ad reperiendum eodem modo rationes omnium quae hominibus in hac vita utilia esse possunt, & ita nobis suppeditandam perfectissimam notitiam naturae omnium mineralium, virtutum omnium plantarum, proprietatum animalium, & in genere omnium quae inservire possunt Medicinae & aliis artibus; Et denique quod cum hae observationes non possint omnes fieri brevissimo tempore absque maximis [p8] sumptibus debere omnes populos terrae eo collimare, & alacriter conferre tanquam in rem summi in orbe momenti, & quae ad omnes ex asse spectat; id, inquam, cum certissimum sit, & possit satis probari ex scriptis quae jam typis evulgasti, deberes id tam clare dicere, & promulgare tanta cum cura, & tam expresse edicere in omnibus titulis tuorum librorum, ut deinceps nemo posset dari qui id nesciret: sic ad minimum primo intuitu impelleres multos ad examinandum quid de illo sit, & quo in id diligentius incumberent, & attentius legerent tua scripta, eo evidentius cognoscerent te de rebus falsis gloriatum non fuisse.

Praesertim tria sunt quae optarem recte omnibus inculcares. Primum, infinita reperienda restare in Physica, quae admodum utilia vitae esse possunt. Secundum, non sine causa inventionem illarum rerum a te expectandam esse. Tertium, te eo plura reperire posse quo majorem commoditatem multorum experimentorum habiturus es. Refert homines praemoneri de primo; quia maxima pars eorum non putat aliquid posse in scientiis reperiri utilius eo quod ab antiquis repertum fuit; imo quia plures non concipiunt quid sit Physica, vel cui rei inservire possit. Facile autem est probare nimiam reverentiam qua ducimur erga antiquitatem, ejusmodi errorem esse qui multum obsit scientiarum incremento. Nam videmus populos rudes Americae, & plurimos quoque alios qui habitant in regionibus minus remotis, multo pauciores commoditates ad vitam habere quam nos: sunt tamen originis aeque antiquae, & aeque possunt profiteri se acquiescere in sapientia suorum Patrum, nec credere quenquam posse aliquid melius docere eo quod jam notum & factum fuit ab aevo inter se. Estque haec opinio adeo damnosa, ut donec exuatur, certum sit nullam novam cognitionem posse acquiri. Quin experientia constat populos qui ea maxime imbuti sunt, eo ipso rudiores & ignorantiores permansisse. Et quia adhuc satis frequens est inter nos, sufficit probando nondum nos omnia scire quae scire possumus. Quod etiam clare admodum probari potest ex plurimis inventionibus [p9] utilissimis, ut sunt usus pixidis nauticae, ars imprimendi, tubi optici, & similia, quae nonnisi ultimis saeculis reperta fuere, quamvis videantur jam satis facilia iis qui ea norunt. Verum nihil est in quo magis eluceat necessitas acquirendi novas notiones, quam in eo quod Medicinam spectat. Etsi enim non dubitetur Deum instruxisse hanc terram omnibus rebus quae necessariae sunt hominibus ad se in illa conservandos sanos & vegetos usque ad extremam senectam, nihilque sit optabilius in mundo cognitione harum rerum, adeo ut olim fuerit praecipuum studium Regum & sapientum, Experientia tamen demonstrat nos ab illa tota adhuc ita remotos esse, ut saepe lecto affligamur parvis morbis quos sapientiores Medici cognoscere non possunt, quosque nihil aliud quam exasperant suis remediis, cum eos depellere conantur. In quo defectus artis ipsorum & necessitas ejus perficiendae tam evidenter apparet, ut iis qui non concipiunt quid sit Physica sufficiat dicere, eam esse scientiam quae docere debet rationem cognoscendi adeo exacte naturam hominis, & omnium quae ipsi cedere possunt in alimentum aut remedium, ut per eam facile sit illi omnia morborum genera declinare. Nam ut taceam ejus alios usus, hic solus satis magni momenti est, ad obligandos stupidiores ut faveant consiliis viri qui jam probavit per ea quae reperit, non frustra ab eo expectanda esse quae adhuc invenienda restant in hac scientia.

Verum praecipue sciri refert te illa de te ipso probasse, & ad id necesse est ut vim aliquam tibi facias, & expellas nimiam illam modestiam quae te impedivit huc usque de te & de aliis dicere id quod teneris. Nolo idcirco te committere cum Doctis hujus saeculi; ad plerosque eorum quibus illud nomen tribuitur, cujusmodi sunt omnes illi qui colunt quas vulgo vocamus litteras humaniores, & omnes Iurisconsulti, non spectat id quod te dicere velim; ut nec ad Theologos aut Medicos, nisi quatenus sunt Philosophi. Nam Theologia nullo modo pendet a Physica, nec etiam Medicina eo modo quo hodie exercetur a Doctioribus & Prudentioribus in illa arte. Illis sufficit sequi regulas aut axiomata quae longa experientia [p10] docuit; nec adeo parvi faciunt vitam hominum ut fundent judicia sua, a quibus saepe illa pendet, super ratiocinationes incertas Philosophiae scholasticae. Soli ergo restant Philosophi; inter quos omnes qui sapiunt jam tui sunt, & laetabuntur cum videbunt te ita producere Veritatem, ut eam opprimere nequeat malignitas Paedagogorum: adeoque soli demum Paedagogi poterunt offendi ex eo quod dicturus es. Sed cum contemnantur & ludibrio habeantur ab honestioribus, non multum debes curare ut ipsis placeas. Adde quod jam fama tua eos tibi reddidit adeo infestos, ut magis esse non possint. Et pro eo quod modestia tua efficit ut jam quidam ex iis non vereantur te impetere, non dubito quin si te tantum commendares ac potes & teneris, adeo depressos eos sub te videres, ut nullus foret quem id aggredi non puderet. Nihil igitur video quod te morari debeat, quominus in lucem edas quicquid judicaveris posse tuis consiliis inservire; & nihil eo utilius mihi videtur quam id quod jam scripsisti in epistola ad R. P. Dinetum, quam curasti imprimi ante septennium dum Provincialis Iesuitarum in Gallia esset. Non ibi, ajebas loquendo de Speciminibus quae in lucem edideras quinque aut sex annis ante, unam aut alteram, sed plus sexcentis quaestionibus explicui, quae sic a nullo ante me fuerant explicatae; ac quamvis multi hactenus mea scripta transversis oculis inspexerint, modisque omnibus refutare conati sint, nemo tamen, quod sciam, quicquam non verum potuit in iis reperire. Fiat enumeratio quaestionum omnium quae in tot saeculis, quibus aliae Philosophiae viguerunt, ipsarum ope solutae sunt, & forte nec tam multae nec tam illustres invenientur. Quinimo profiteor ne unius quidem quaestionis solutionem, ope principiorum Peripateticae Philosophiae peculiarium, datam unquam fuisse, quam non possim demonstrare esse illegitimam & falsam. Fiat periculum; proponantur, non quidem omnes, (neque enim operae pretium puto multum temporis ea in re impendere), sed paucae aliquae selectiores, [p11] stabo promissis &c. Sic invita omni tua modestia vis veritatis te coëgit ibi scribere te jam explicuisse in primis tuis Speciminibus, quae tamen vix aliud quam Dioptricam & Meteora continent, plus quam sexcentas quaestiones Philosophicas, quas nemo ante te tam solide explicare potuerat. Et quamvis plurimi inspexissent tua scripta oculis malevolis, & quaesivissent omnia media ea refutandi, ignorabas tamen ullum adhuc quicquam potuisse in illis deprehendere quod non esset verum. Quibus addis, quod si quis voluerit sigillatim enumerare quaestiones, quae potuerunt resolvi per omnes alios Philosophandi modos qui viguerunt ex quo Mundus est, forte nec tam multas nec tam notatu dignas apparituras. Quinimo affirmas nunquam repertam fuisse ope principiorum peculiarium Philosophiae quae Aristoteli tribuitur, & quae sola hodie in scholis obtinet legitimam alicujus quaestionis solutionem. Et expresse provocas omnes qui eam docent, ut designent aliquam quam ita accurate resolverint, ut nullum errorem in eorum solutione ostendere possis. Haec autem cum scripta fuissent ad Provincialem Iesuitarum, & in lucem edita ante septem annos & amplius, proculdubio quidam ex capacioribus in vasto hoc corpore conati essent illa refutare, nisi omnino vera essent, aut si saltem potuissent cum aliqua rationis verisimilitudine impugnari. Nam etsi non magnum excites strepitum, quisque novit famam tuam jam adeo celebrem esse, & adeo ipsorum referre vindicari quod docent, ut dicere nequeant se id neglexisse. Sed omnes Eruditi sat norunt nihil in Physica Scholastica esse quod non sit dubium, nec nesciunt in illis materiis dubium non valde a falso distare; quia scientia certa esse debet & demonstrativa; adeo ut mirari non debeant quod affirmaveris Physicam ipsorum nullius quaestionis veram solutionem continere; Nihil enim aliud id significat, nisi quod non contineat demonstrationem alicujus veritatis quam ignorant alii. Et si quis eorum examinaverit tua scripta ut ea refutet, e contrario reperit ea nihil aliud continere quam demonstrationes materiarum quae antea ignorabantur [p12] ab omnibus. Idcirco prudentes cum sint & sapientes, non miror ipsos tacere; verum magis miror te nondum triumphasse de eorum silentio, cum nihil magis exoptare queas, quo melius constet quid ab aliorum Physicis tua distet. Et sane refert earum differentiam notari, ut sinistrum de Philosophia judicium, quod plerumque faciunt qui rebus praesunt felicissime, non impediat quominus tuae pretium cognoscant. Nec enim ut plurimum judicant de eo quod eventurum est, nisi ex iis quae jam evenisse viderunt: quia nunquam viderunt: & quia nunquam viderunt alium fructum ex Philosophia scholastica ad publicum redisse, quam quod reddiderit plurimos homines Paedagogos, imaginari non possunt meliorem ex tua expectandum, nisi ipsis ostendatur quod cum haec omnino verissima & altera falsissima sit, earum fructus necessario differre debeant. Et revera maximum argumentum est quo probetur nullam veritatem inesse Physicae scholasticae, si observetur quod instituta sit ad docendas omnes inventiones vitae utiles, nulla tamen earum (etsi multae repertae fuerint successu temporis) prodierit ope illius Physicae, sed solummodo fortuna & usu; aut si eo ulla scientia quicquam contulit, sola Mathesis fuit, ceu unica ex omnibus scientiis humanis, in qua hactenus potuerunt reperiri quaedam veritates quae in dubium revocari nequeunt. Scio equidem Philosophos eam velle partem facere suae Physicae; sed quia fere omnes eam ignorant, & falsum est eam illius partem constituere, cum e contrario vera Physica sit pars Matheseos, id pro iis nihil facere potest. Sed certitudo quae jam agnita fuit in Mathesi, multum pro te facit. In ea enim scientia tam certum est te excellere, & in eo adeo superasti invidiam, ut qui aegre ferunt laudes quae in te congeruntur ob alias scientias, soleant dicere te caeteros omnes in hac superare; quo tibi concedentes laudem quae in dubium vocari non potest, eo minus calumniae suspecti sint, cum conantur tibi alias quasdam auferre. Et in eo quod de Geometria in lucem edidisti observatum est, te ita determinare omnia ad quae mens humana penetrare potest, & quae sint solutiones quae singulis difficultatibus [p13] adaptari queunt, ut videaris totam messem collegisse, cujus alii qui ante te scripserunt spicas tantum legerant immaturas, & qui post te venturi sunt nihil aliud quam spicilegium poterunt exercere, eas colligendo quas data opera ipsis reliqueris. Adde quod ostendisti ex solutione prompta & facili omnium quaestionum, quas proposuerant qui te tentare voluerunt, Methodum qua uteris in hunc finem adeo infallibilem esse, ut ejus subsidio nunquam non reperias, quoad ea quae expendis, quicquid ab humana mente reperiri potest. Adeoque ad certo persuadendum, te posse Physicam ad umbilicum perficere, sufficit probes eam nihil aliud esse quam partem Matheseos. Id vero jam luculenter probasti in tuis Principiis, cum explicando omnes qualitates sensibiles, solum consideratis magnitudinibus, figuris & motibus, ostendisti hunc mundum visibilem, qui totum objectum Physicae est, nonnisi partem minimam eorum corporum infinitorum continere, de quibus concipi potest omnes illorum proprietates aut qualitates in iis solis rebus consistere; cum objectum Matheseos ea omnia complectatur. Idem quoque probari potest experientia omnium saeculorum. Quamvis enim ab aevo multi fuerint sapientes, qui operam navarunt in disquisitione Physica, non potest dici ullum unquam in ea aliquid reperisse (id est pervenisse ad aliquam veram notitiam quoad naturam rerum corporearum) per aliquod principium quod ad Mathesim non pertineat. Cum e contrario principiorum illius ope jam reperta sint infinita utilissima, nimirum fere quicquid notum est in Astronomia, in Chirurgia, & in omnibus artibus Mechanicis; quibus si aliquid amplius inest quod non pertineat ad hanc scientiam, ex nulla alia deductum est, sed solummodo ex certis observationibus quarum verae causae ignorantur. Quod expendere attente nemo potest, quin fateatur per Mathesim solam posse ad cognitionem verae Physicae perveniri. Et quoniam non dubitatur te in illa excellere, nihil est quod a te circa hanc expectandum non sit. Attamen adhuc scrupulus restat ex eo, quod omnes qui aliquam per Mathematicas disciplinas famam sibi acquisiverunt, [p14] non ideo capaces videntur aliquid in Physica reperiendi; cum etiam quidam ex illis minus percipiant ea quae de illa scripsisti, quam qui nullam antehac didicere scientiam. Verum ad id responderi potest, etsi qui animum aptiorem habent concipiendis veritatibus Mathematicis, facilius procul dubio tuam Physicam intelligant, quoniam omnes ratiocinationes illius ex Mathesi depromptae sunt, non tamen semper evenire eosdem celebrari ceu doctiores in Mathesi; quia ad acquirendam eam famam opus est libros eorum perlustrare qui jam de illa scientia scripsere, quod maxima pars non facit, & saepe, qui eos evolvunt, cum conantur obtinere labore & studio quod vi ingenii sui consequi nequeunt, fatigant nimis suam imaginationem imo eam laedunt, & simul acquirunt multa praejudicia: qua ratione illis difficilius est concipere veritates quas scribis, quam haberi pro magnis Mathematicis, quod tam pauci huic scientiae se addicant, ut saepe sint soli in magna aliqua regione; & quamvis quandoque etiam alii praeter ipsos sint, magnum nihilominus strepitum excitant, quoniam parum illud quod sciunt magni illis constitit. Caeterum non est difficile concipere veritates quas alius reperit: ad id sufficit mentem habere liberam omnibus falsis praejudiciis, eoque velle suam attentionem satis applicare. Nec etiam valde difficile est quasdam reperire ab aliis separatas, ut fecerunt olim Thales, Pythagoras, Archimedes, & nostro saeculo Gilbertus, Keplerus,Galilaeus, Harvejus, & quidam alii. Denique absque magno labore concipi potest corpus Philosophiae minus monstruosum, & nixum conjecturis vero similioribus, illo quod ex scriptis Aristotelis educitur : quod etiam factum fuit a quibusdam hoc saeculo. Verum tale corpus Philosophicum formare, quod nonnisi veritates contineat, probatas per demonstrationes aeque claras & certas ac sunt veritates Mathematicae, res est adeo difficilis & rara, ut a quinquaginta saeculis quibus mundus jam stetit, tu solus extiteris* qui ostendisti scriptis tuis te id conficere posse. At sicut cum Architectus posuit omnia fundamenta, & eduxit praecipuos muros alicujus praegrandis aedificii, non dubitatur quin ad [p15] finem optatum opus suum deducere possit, eo quod difficillimum jam fecerit: ita qui cum attentione legerint librum tuum de Principiis, considerantes quomodo ibi posueris fundamenta totius Philosophiae naturalis, & quanta sint consequentiae veritatum quas ex illis deduxisti, dubitare non possunt quin Methodus illa qua uteris sufficiat, ut absolvas reperire quicquid in Physica reperiri potest; quia ea quae jam explicuisti, nimirum naturam Magnetis, Ignis, Aëris, Aquae, Terrae, & omnium quae in coelo apparent, non videntur faciliora iis quae adhuc desiderari possunt.

Attamen addi debet, Architecto quantumvis in sua arte perito impossibile esse absolvere aedificium coeptum, si destituatur materia quae adhiberi debet; Pariliter licet perfecta sit tua Methodus, efficere non potest ut ultra procedas in explicatione causarum naturalium, nisi habueris experimenta requisita ad determinandos earum effectus. Quod ultimum est ex tribus capitibus quae praecipue explicanda credo; quoniam maxima pars hominum non concipit quam sint haec experimenta necessaria, aut quanti sumptus ad illa requirantur. Qui intra suum Musaeum consistentes, soloque suos libros consulentes, de natura disserere aggrediuntur, possunt equidem dicere quo modo creassent mundum, si Deus ipsis id in mandatis dedisset, id est possunt describere Chimaeras quae aeque conveniant cum imbecillitate mentis suae, ac admirabilis pulchritudo universi cum potentia infinita sui Authoris; sed absque ingenio revera divino non possunt ex seipsis talem formare ideam rerum, quae similis sit illi quam Deus habuit ad eas creandas. Et licet tua Methodus promittat quicquid ab ingenio humano expectari potest, quoad inquisitionem veritatis in scientiis, non tamen artem divinandi pollicetur, sed solummodo deducendi ex quibusdam rebus datis omnes veritates quae ex illis deduci possunt: & hae res in Physica datae nihil aliud possunt esse quam experimenta. Imo eo quod haec experimenta sunt duum generum, quaedam facilia, [p16] & quae non aliunde pendent quam ex reflexione ad ea quae sponte sese sensibus offerunt, alia rariora & difficiliora, ad quae absque aliquo studio & impensis non pervenitur: notari potest te jam inseruisse tuis scriptis quicquid potest deduci ex illis experimentis facilibus: imo & ex rarioribus, quae ex libris haurire potuisti. Nam praeterquam quod in illis explicasti naturam omnium qualitatum quae movent sensus, & omnium corporum quae communiora sunt in hac terra, ut ignis, aëris, aquae, & quorundam aliorum; reddidisti quoque rationem omnium quae observata huc usque fuerunt in coelis, omnium proprietatum magnetis, & plurimarum observationum Chymiae. Ita ut nullo modo plura a te expectanda sint quoad Physicam, donec plura habueris experimenta quorum causas disquirere possis. Nec miror quod illa non tentes propriis sumptibus. Scio enim inquisitionem rerum minimarum plurimi constare. Missis enim Alchymistis, & aliis secretorum ruspatoribus, qui solent omnia sua hoc modo dilapidare; audivi solum magnetem plus quam quinquaginta mille coronatis constitisse Gilberto, quamvis fuerit vir solidissimi ingenii, ut ostendit in eo quod primus fuerit qui reperit praecipuas proprietates hujus lapidis. Vidi quoque Instaurationem magnam & Novum Atlantem Cancellarii Baconis, qui mihi videtur omnium qui ante te scripserunt fuisse primus, qui habuit optimas cogitationes, quoad Methodum adhibendam ad colophonem perfectionis Physicae imponendum. Verum reditus annui duorum aut trium Regum toto orbe potentissimorum non sufficerent exequendis omnibus quae ad id desiderat. Et quamvis non putem te tot experimentis egere, quot sibi imaginatur, quod possis multa supplere tum propria solertia, tum cognitione veritatum quas jam reperisti; attamen ubi considero numerum corporum peculiarium quae examinanda tibi restant esse fere infinitum; nullum ex iis esse quod non habeat sat multas proprietates, unde queant fieri plurimae explorationes, quibus impendi queat totum tempus & opus [p17] plurium hominum; juxta regulas tuae Methodi opus esse expendi simul omnia quae inter sese quandam affinitatem colunt, ad eorum differentias facilius explorandas, & faciendas enumerationes certas in quibus acquiescas; Posse te hoc pacto utiliter uti simul tot diversis experimentis, quot labore & industria multorum ingeniosorum hominum suppeditari possent; Et denique illos homines ingeniosos habere te non posse nisi magna pecuniae vi, eo quod si quidam gratuitas operas hic addicere vellent, eo minus insisterent tuis praeceptis, & nil nisi tempus inutiliter terendi tibi occasionem praeberent; Ubi, inquam, illa omnia considero, facile concipio te absolvere digne non posse quod coepisti in tuis Principiis, id est explicare speciatim omnia mineralia, plantas, animalia, & hominem, eodem modo quo jam explicuisti omnia elementa terrae, & quicquid in coelis observatur, nisi Republica sumptus ad id requisitos suppeditante; & quo liberalius illi tibi suppeditabuntur, tanto melius poteris exequi tua destinata.

Quoniam autem haec eadem possunt etiam facile ab unoquoque concipi, & tam vera sunt ut in dubium revocari non possunt, non dubito quin si ea ita repraesentares, ut pervenirent ad notitiam eorum quibus Deus cum imperio in populos terrae dedit quoque munus omni conatu promovendi bonum publicum, nullus ex illis foret qui non vellet multum conferre in consilia tam manifeste utilia toti mundo. Et quamvis Gallia nostra, quae tua est Patria, sit Status adeo potens, ut videatur sola posse tibi suppeditare quae eo requiruntur, attamen quia ad alias Gentes non minus haec spectant, confido plurimas ex illis sat generosas fore ut Patriae nostrae in hoc officio non cedant, & nullam repertum iri tam barbaram quae illius rei particeps esse nolit. Verum si id omne quod hic scripsi non potest efficere ut animi tui sententiam mutes, te saltem enixe rogo ut digneris tractatum tuum de Passionibus ad me mittere, & permittere ut illi praefigam Praefationem cum qua imprimatur. Eam conabor ita construere, [p18] ut nihil contineat quod possis improbare, & adeo conveniat opinioni omnium qui ingenio pollent, & virtute praediti sunt, ut nullus sit futurus qui ubi eam legerit; non veniat in partem zeli quo ferveo pro incremento scientiarum, & ut sim &c.

Datum Lutetiae Parisiorum, 6 Novembris, 1648.

Responsio ad praecedentem epistolam

Domine,

Inter injurias & exprobrationes quas reperio in prolixa epistola quam dignatus es ad me scribere, tam multa observo in ea pro me facientia, ut si eam typis mandares ut scribis te velle facere, vererer ne quidam sibi imaginarentur inter nos majorem esse consensum quam revera est, & me rogasse ut illi insereres multa quae decorum non sinebat a me ipso in publicum edi. Quare hic ad omnia sigillatim non respondebo. Tibi solummodo duas suggeram rationes, quae ut judico te impedient quominus eam publices. Prima est, me non putare consilium illud quod videris habuisse eam scribendo, posse succedere. Secunda, me nullatenus ejus esse indolis quam tibi fingis, nullaque me tactum iri indignatione & fastidio quod mihi auferat desiderium faciendi quicquid in me erit ut inserviam publico, cui me multum debere profiteor, eo quod scripta quae jam in lucem emisi fuerint a multis favorabiliter [p19] excepta. Nec antehac tibi aliam ob causam denegavi quod de Passionibus scripseram, nisi ut non tenerer ea ostendere quibusdam aliis qui nullum ex illis emolumentum percepturi fuissent. Quoniam enim ea non alio fine composueram quam ut legerentur a magna Principe, cujus ingenium adeo supra vulgus est, ut absque ullo labore concipiat quod videtur difficillimum nostris Doctoribus, id solum in illis susceperam explicandum quod novum esse arbitrabar. Et quo dictis fidem adhibeas, tibi polliceor me revisurum denuo hoc idem scriptum Pathologicum, eique additurum quod judicavero necessarium ut intelligibilius reddatur, idque postea ad te missurum, ut cum eo facias quod libuerit: sum enim &c.

Datum Egmondae, 4. Dicembris, 1648.[p20]

Epistola secunda ad D. Descartes.

Domine,

Tam diu expectare me fecisti tuum Tractatum de Passionibus, ut incipiam de eo desperare, mihique imaginari te eum alio fine non promisisse nisi ut impedires quominus typis mandarem illam epistolam quam ad te antehac dederam. Etenim justam habeo causam suspicandi te moleste laturum, si dematur tibi excusatio quam praetexis ne Physicam tuam perficias. Eam tamen auferre illa epistola intendebam, quoniam rationes quas protuli tales sunt, ut non putem a quoquam legi posse, cui aliquatenus Virtus & Honor sunt in pretio, quin mecum incitetur ad optandum, ut obtineas a publico quod requiritur ad experimenta quae tibi necessaria ais; & sperabam ut facile incideret in manus quorundam, qui possent hoc votum ratum efficere, tum quod cum iis versentur qui de bonis publicis statuunt, tum etiam quod ipsimet quoque de illis statuant. Sic mihi pollicebar te vel invitum habiturum quod ageres. Novi enim te ita generosum esse, ut redditurus sis etiam cum foenore quicquid eo modo tibi datum foret, & id te ab illa negligentia prorsus abducturum, cujus non possum nunc te reum non agere, etsi sim &c.

23. Iuli, 1649. [p21]

Responsio ad secundam epistolam.

Domine,

Plane extra culpam sum illius artificii quo me usum fuisse pertendis, ad impediendum ne prolixa illa epistola quam ad me superiori anno dedisti promulgaretur. Non opus mihi fuit eo uti. Etsi enim nullatenus crediderim eam posse sortiri effectum quem tibi fingis, non adeo otio me mancipavi, ut metus laboris quem subire tenerer in examine plurimorum experimentorum, si a publico commoditatem ea faciendi accepissem, possit praevalere desiderio quo flagro memet ipsum instituendi, & in lucem aliquid emittendi quod sit utile reliquis hominibus. Nec tam bene me excusare possum ab illa negligentia quam mihi imponis. Fateor enim me plus temporis impendisse in revidendo tractatulo quem ad Te mitto, quam antehac in eo componendo; licet nonnisi perpauca ei addiderim, & nihil in stylo mutaverim, qui tam brevis & simplex est, ut facile inde appareat mihi propositum non fuisse explicare Passiones Oratorio more, imo ne quidem instar Philosophi moralis, sed solummodo ut decuit Physicum. Ita praesagit mihi animus hunc tractatum non magis prospera usurum fortuna quam alia mea scripta: & quamvis forte ejus titulus plures invitet ad sui lectionem, Illis tamen solis qui dignabuntur eum cum cura examinare poterit satisfacere. Qualiscunque est eum in manus tuas do, &c.

Datum Egmondae, 14 August. 1649. [p22]