Tommaso Campanella, De sensu rerum, p. 3
mistas, formatas primae Ideae figuris, cuius organa sunt
primaque
sigilla. At sensus non videtur esse forma modusque quidam
Existentiae,
veluti sunt aliae figurae, sed res essentialis, visque activa
superans
vulgares qualitates elementorum ut mox palam fiet. Idcirco solem
sentire
necesse est et terram. Similiter sol non indurat lutum
producendo
duritiem ac siccitatem, sed detegendo duritiem terrenam, quae
immista
sub acquae mollitie latebat. Ex terra enim dura, ac molli ex
aqua componitur latum.
Ignis vero agens prius convertit in fumum,
ac coelum aquam sibi similiorem, minusque
sua actioni resistentem:
Tellus autem remanet cum sua palam facta siccitate: quam
tamen vehemens
ignis liquefacere potest, et fumum vertere, ut in fornacib.
comperimus et in salis et metallorum fodinis.
~ Solem calidum esse,
alibi contra Arist. ostendimus: ideoque producere
ignem conformem, et (ut aiunt) univocum igni
communi. Nec
enim potest habere virtutem calefaciendi, nisi sit calidus. Cum
virtus
non possit separari ab eo cuius est virtus. Ubi autem minus vigens
est,
languide tantum calefacere. Eadem ratione dum partem tenuem
mobilem ad se
tollit remanet pars altera immobilis, quae illius motum
participabat. Ita et
nigrefacit non producendo nigredinem, sed manifestando
nigredinem materialem, quae
sub candore tenuium calidarum
partium latebat. Si hanc chartam albam comburas,
cernes flammam
albam exhalare, quae tenuior est chartae pars: materiam
vero
crassam nigram remanere. At si in ipsam magis agat ignis, efficit
vitrum,
sique amplius, aërem tenuem, albumque; tametsi materiam omnem
inertem
esse, ideoque nigram in Physicis ostenderimus, nigredine
quidem
inerti et non activa, qualis tribuenda videtur frigori. At
ex his argumentis
innotescit, neque in luto neque in carbone esse aliquid,
quod non sit aut in sole,
aut in terra aut in materia. Praeterea
inspicienda est solis actio iam facta quae
semper est tenuitas, et candor,
quando tamen perfecta est: multae enim nubes adhuc
nigrent;
non autem facienda, quae remanet privata re facta. At in rebus
similaribus
licet paucissimae reperiantur huiuscemodi, eius actio est
perpetuo
tenuitas, motus et candor. Nix autem non calefacit manum,
sed ipse
calor nativus hominis, sentiens ab inimico frigore suum destruit
hospitum colligitur
crescit accurritque in manum ad expulsionem
illius. Pinguefacit nix, quia colorem
habet nativum, blondum,
tali aptum effectui: Frigus vero illius est extraneum, non
essentiale.
Nunquam enim tantum frigus, quod ingrediatur et constituat
naturae
opera, videri potest, cum sol longe terram viribus exuperet. Nitrum
vero
refrigerat, quod vim frigus extrinsecum, adverso illius motu, atque
inimico odore
turbatum, concentratur, et crescit. At si diu agitaretur,
ut solet, frigus
destrueretur, et vinum calefaceret. Timor est fuga
ipsa spiritus vitalis calidi ad
partes interiores, ne ab inimica re laedatur: