Tommaso Campanella, De sensu rerum, p. 95
et ad suos producere fines. Idem Lucanus cantat et
Stoici docent.
Non enim stupidae virtutis opera apparent
esse, neque animae belluinae,
nec humanae, sed longe sapientioris; intellectuque
divino altissimoque
regi apparent.
~ Admiror equidem hominem tanto praeditum
ingenio, animamque
eius regentem corpus, nec tamen ipsam scire, qua ratione regat.
Fiunt
intra nos tot concoctiones, separationes, aggregationes,
nutrificationes,
assimilationes, nec tamen intelligere possumus, quomodo
fiunt;
et quidem nos ipsi, qui animae sumus, hos actus operamur, nec
tamen
nostra opera, nec operationes nostras scimus. Nec possumus
corpus aliud
fabrefacere instar nostri: Et quamvis anatomias plurimas
conspectemus, minus tamen
scimus.
~ Praeterea dubitamus quid sit anima. Et quidem nos ipsi
dubitantes
sumus anima. Corpus enim discurrere nescit cum sit crassum, sed
sentire
tantum praesentes, robustosque affectus. Atque si nos ignoramus
nos
ipsos et corporis fabricam et regimen: neque enim scimus qua
ratione movemus illud,
num spiritus nervos intercurrat, aut facultas,
unde oriatur motus; cum tot
questiones hac de re inter Philosophos
controvertantur: Ergo dicendum videtur aliam
inesse causam, quae nos
regit, ducitque in fabricando corpore. Itaque brutorum
animas et
plantarum ab alia causa instrui regique: omnemque animam manere
intra
corpus quasi coecam, vel in tenebris, ita quod non videt
seipsam, neque opera sua,
veluti si ego in tenebris scriberem hoc folium,
et alter in luce manens meam regeret
manum; ego tunc non viderem
meipsum, neque id quod scribo. Ac mox per fenestram
prospicerem
interrogando alios viatores, quid sum ego et quomodo scripsi;
ita
per oculos et aures explorat homo extrorsum quid sit anima, et
quomodo corpus regat,
et quidem ipsemet est anima; qui de seipso
quaeritat, interrogatque. Profecto tanto
corpus artificio movet anima,
quod mille syllogismis non intelligitur, nec imitari
possumus, ipsa
vero subito absque negotio et syllogismo has actiones et opera
mirifica
edit. Iamque in superioribus sermonibus declaravimus calorem
fabricare
animal et plantam, sive animam aliam. Ergo fateri cogimur,
naturam omnem esse
rationalissimam ac sapientissimam in faciendo
ac dirigendo opera propria ad finem.
Animamque humanam,
licet sapientissima animatorum sit, et ferarum et plantarum, non
tamen
tanta pollere scientia, quanta architectus opifexque parvae plantae.
Si
autem calor est opifex, animaque nostra calidus est spiritus, cur et
quomodo
ignorat ipse quae operatur, et quomodo in nobis et in aliis
rebus? O Prima
sapientia illustra nunc mihi mentem, utque intelligam
te, ingredere in me, aut
instrue magis. Proculdubio sapientia
prima mens altissima rerum omnium eminenter est
intra res omnes,
omnesque res intra ipsam nec ipsa commista, retentaque est:
Sed