Testimonianze

Precedente Successivo

56 – 1646. Martin Schoock (1614-1669).

Martini Schoockii Necessaria et Modesta Defensio Pro Veritate ac Innocentia Sua in caussa inter eum ac Rever. Doctorem Voetium controversia. Primo a variis occultis susurris, nuper vero in gratiam Rever. Voetii ab eius filio libello valde contumelioso oppugnata, Groningae, Typis Johannis Nicolai Typographi, Anno 1646, 68 p. (Vanini pp. 47-49, 57).

/47/ Quinto et postremo indignatur Rev. D. Voetius, quod dixerim de Atheismo Cartesii, ejus indicium primitus mihi factum fuisse a sua Reverentia, comparationemque ejusdem cum Vanino a nullo alio quam ab ea ipsa mihi fuisse suppeditata [...]. Dedit mihi com/48/parationem Cartesii cum Vaninio, sic enim ipse scribebat [...]. Quumquam vero dissiteri non possum, me in illam descendisse sententiam, quadam Cartesii dogmata posse viam sternere per consequentiam ad Atheismum indirectum, nunquam tamen cogitassem eum alterum Vaninum, aut quem Atheismi apostolum esse, nisi Rev. Voetius affirmasset, qui mihi hic aeque credulo persuadere nitebatur, tales testes aliquando prodituros, qui possent revera assidui sive classici teste haberi [...]. /49/ Tum temporis ut vidi me deceptum, sic idem de Cartesio judicavi quod de Cremonino, quem Rev. Voetius in suo Thersite tam insigniter contendit fuisse atheum, ut in suo sepulchro tale Epitaphium voluerit inscribi: Hic jacet totus Cremoninus [...] Mirum vero Rev. D. Voetium, ad eas ineptias accedere, ut in scriptis judicialibus Amplissimo Magistratui Ultrajectino exhibitis, contendere ausit, comparationem Cartesii cum Vanino ideo mihi esse imputandam, quod ab aliquo tempore fuerim occupatus in detegendis ac investigandis deliriis Scepticorum & Enthusiastarum, & in libello aliquo, cui tamen nomen meum non est praescriptum, D. Barlaeus Vanino non absimilis esse dicatur. Quasi vero, qui explorata habet Atheismi, Scepticismi, ac Enthusiasmi profunda, itemque varias Atheorum historias, necessario Cartesium pro altero Vanino agnoscere debeat; & adhuc hodie, si necessitas efflagitet, ostendi non possit, quisnam occasione D. Barlaei & controversiarum circa Iudaeos, praeter Vaninum, varia alia personalia suppedita/50/verit.

/57/ Denique quando dixi Rev. Voetium Atheismum Cartesii ejusque comparationem cum Vanino suggessisse, haut quaquam etiam eum laedere potui, cum filius ipsius D. Paulus Voet lit. H. Pietatis sic scribat: Nec puderet (parentem scil.) si scriptionis partem ipse praeformasset, imprimis etiam illam, qua vertiginosi Scepticismi & consequenter Atheismi absurdis Cartesiana Philosophia premitur, ad praemonitionem improvidae juventutis.

/47/ In quinto ed ultimo luogo il Rev. don Voet è indignato per ciò che ho detto intorno all’ateismo di Cartesio; il giudizio su di lui mi fu suggerito per la prima volta dalla Sua Riverenza e il paragone dello stesso con Vanini da nessun altro che dalla medesima sua riverenza mi fu approntato [...]. Egli mi passò il paragone /48/ di Cartesio con Vanini, così  infatti egli stesso scriveva [...]. Benché non possa negare di aver condiviso l’opinione secondo cui taluni dogmi di Cartesio possano aprire la strada per via consequenziale all’ateismo indiretto, tuttavia non ho mai pensato che egli fosse un secondo Vanini o che fosse un apostolo dell’ateismo se non lo avesse affermato il Reverendo Voet, il quale si sforzava di persuadere me che ero abbastanza propenso a credere. Verranno fuori una buona volta testimoni tali da essere reputati veramente costanti ed esemplari [...] /49/ In quel tempo in cui fui ingannato giudicavo Cartesio come quel Cremonini che il Reverendo Voet nel suo Thersites[57] si affanna tanto valorosamente a considerare un ateo in quanto volle che sul suo sepolcro fosse scritto: Qui giace tutto Cremonini [...]. È strano che il Rev. d. Voet sia caduto in leggerezze tali da osare affannarsi a dimostrare negli scritti processuali esibiti davanti all’illustrissimo magistrato di Utrecht che il paragone di Cartesio con Vanini dovesse essere imputato a me poiché da tempo ero stato occupato a scoprire e smascherare i deliri degli scettici e degli entusiasti e che in uno scritto, cui tuttavia non è apposto il mio nome, Barlaeus è detto essere non dissimile da Vanini. Come se colui che ha certa contezza dei profondi abissi dell’ateismo, dello scetticismo e di ogni forma di entusiasmo, e anche delle diverse storie degli atei, debba di necessità riconoscere Cartesio come un secondo Vanini; ed ancora oggi, se non lo richiedesse la necessità, non potrebbe essere chiamato in causa; chi mai col pretesto delle controversie di Barlaeus contro i giudei potrebbe proporre vari altri personaggi oltre Vanini. /50/.

/57/ Allorché ho detto che il Rev. Voet mi suggerì il paragone dell’ateismo di Cartesio con Vanini, in nessun modo potei offenderlo dal momento che suo figlio don Paul Voet[58] lit. H. Pietatis così  scrive: Né potrebbe vergognarsi (intendi il padre) se avesse predisposto parte di quella prefazione, soprattutto perché essa, incalzando le assurde conseguenze dello scetticismo vertiginoso e dell’ateismo della filosofia cartesiana, è scritta per mettere in guardia la gioventú sprovveduta..

Indice

(l’ordine cronologico, almeno per alcuni testi, si riferisce alla data di produzione e non di pubblicazione)

1619

1- Histoire Véritable de tout ce qui s’est fait et passé depuis le premier janvier 1619, Paris, Alexandre, 1619.

2- Mercure François, t. v, Paris, Richer, 1619.

3- D’Autreville, Inventaire général des affaires de France, Paris, Ian Petit-Pas, 1620.

4- C. Malingre, Histoire générale des derniers troubles, Paris, Ian Petit-Pas, 1622.

5- Histoire véritable de l’exécrable docteur Vanini, Paris, Soubron, 1619.

6- F. De Rosset, Les Histoire mémorables et tragiques, Histoire v, Paris, Chevalier, 1619.

7- G. de Catel, Lettera a Nicolas-Claude Fabri de Peiresc del febbraio 1619.

1621

8- J. Gaultier, Table chronographique de l’Estat du Christianisme, Lyon, Rigaud, 1621.

1622

9- M. A. De Dominis, Lettera a Giacomo I d’Inghilterra dell’11 febbraio 1622.

1623

10- M. Mersenne, Quaestiones in Genesim, Paris, Cramoisy, 1623.

11- Ch. Sorel, Histoire comique de Francion, Paris, Billaine, 1623.

12- Effroyables pactions faictes entre le diable et le pretendus Invisibles, 1623.

13- G. Naudé, Instruction à la France, Paris, Iulliot, 1623.

14- F. Garasse, La doctrine curieuse, Paris, Chapelet, 1623.

15- F. Ogier, Iugement et censure du livre de la doctrine curieuse, Paris, 1623.

16- F. Garasse, Lettres justificative del 6 novembre 1623.

17- M. Molé, Mémoires, t. i, Paris, Renouard, 1855.

1624

18- F. Garasse, Apologie, Paris, Chappelet, 1624.

19- J. de Silhon, Lettre à l’evesque de Nantes, 1624.

20- M. Mersenne, L’Impiété des Déistes, t. i, Paris, Bilaine, 1624.

21- M. Mersenne, L’Impiété des Déistes, t. ii, Paris, Bilaine, 1624.

22- Théophile de Viau, Apologie, 1624.

23- A. Remy, Deffence pour Estienne Pasquier, Paris, Ruelle, 1624.

24- F. Garasse, Epistre à Monsieur d’Oignon, Paris, Quesnel, 1625.

1625

25- F. Garasse, La somme théologique, Paris, Chappelet, 1625.

26- Ch. Besold, Dissertatio politioco-juridica de Majestate, Argentorati, Zetzner, 1625.

1626

27- J. de Silhon, Les deux vérités, Paris, Sonnius, 1626.

1628

28- R. Burton, The anatomy of melancholy, London, Crips, 1628.

29- Von dess Doctoris Julii Caesaris Vanini, sonsten Luciolus genandt, erschröcklicher gottloser Lehr, in M. Zeiller, Theatrum tragicum, Tübingen, Brunn, 1628.

1629

30- Ch. Cotin, Discours à Theopompe, 1629.

31- R. Fludd, Sophia cum Moria certamen, Frankfurt, Rötel, 1629.

1630

32- E. Richer, Vindiciae doctrinae, Coloniae, Egmond, 1683.

33- R. Descartes, Lettera del 17 ottobre 1630.

34- M. Mersenne, Questions rares et curieuses, Paris, Billaine, 1630.

1632

35- G. Franzosi, De divinatione per somnium, Francofurti, Beyer, 1632.

1634

36- J. de Silhon, De l’immortalité de l’ame, Paris, Billaine, 1634.

1635

37- C. Clemens, Musei, sive Bibliothecae, Lugduni, Prost, 1635

38- J. J. De Loyac, Le libertin converty, Paris, Toussainct du Bray, 1635.

39- J. A. de Richelieu, Mémoire, mss.

40- J. Gaches, Mémoires mss.

41- S. Dupleix, Histoire de Louis le Juste XIII, Paris, Sonnius, 1635.

1637

42- J. Cluver, Historiarum totius mundi Epitome, Lugduni Batavorum, Marcus, 1637.

43- F. de la Mothe le Vayer, Petit discours de l’immortalité de l’ame, Paris, Courbé, 1637.

1639

44- G. Voet, De atheismo, Utrecht, Roman, 1639.

1641

45- H. Sponde, Annalium Emin.mi Card. Caes. Baronii continuatio, Lutetiae, La Noue, 1641.

46- A. D’Abillon, La divinité defendue, Paris, Iosse, 1641

47- M. Ruar, Lettre à Mersenne del 13 settembre 1641

48- M. Mersenne, Lettre à Ruar del 1° dicembre 1641.

1642

49- F. Grenaille, La mode ou le charactère de la religion, Paris, Gasse, 1642.

1643

50- G. Patin, Lettre à Ch. Spon del 16 novembre 1643.

51- G. B. de Gramond, Historiarum Galliae, Toloae, Colomerius, 1643.

52- M. Schoock, Admiranda methodus, Utrecht, Waesberge, 1643.

53- R. Descartes, Epistola ad cel. virum Gisbertum Voetium, Amsterdam, Elzevir, 1643.

1645

54- R. Descartes, lettera del 16 giugno 1645.

55- S. Desmarets, Ultima patientia, Groningae, Nicolai, 1645.

1646

56- M. Schoock, Necessaria et modesta defensio, Groningae, Nicolai, 1646.

57- S. Desmarets, Bonae fidei sacrum, Groningae, Nicolai, 1646.

1647

58- C. van Baerle, Epistolarum liber, Amsterdam, Blaev, 1647.

1650

59- Naudaeana et patiniana, Paris, Delaulne, 1701.

60- Patiniana, ms. 7071 della Österreichische Nationalbibliothek di Vienna.

1653

61- Zacharie de Lisieux, Saeculi genius, Paris, Cramoisy, 1653.

62- Th. Raynaud, Erotemata de malis ac bonis libris, Lugduni, 1653.

1655

63- Ch. Sorel, La science universelle, t. iv, Paris, Le Gras, 1655.

1657

64- L. Guez de Balzac, Socrate chrestien, Paris, Courbé, 1657.

65- G. Tallemant des Reaux, Historiettes, t. i, Paris, Levavasseur, 1834.

1690

66- J. E. Schwelling, Exercitationes cathedrariae, Bremae, Brauer, 1690.