Testimonianze

Precedente Successivo

58 – 1648 ? Caspar van Baerle (1584-1648).

Casparis Barlaei, Medicinae Doctoris ac Philosophiae in Illustri Amstelodamensi Gymnasio dum viveret Professoris, Epistolarum Liber, pars prior. Amstelodami, Apud Johannem Blaev, mdclxvii, [18]-528 p. (Vanini pp. 364-365, nella epistola indirizzata a Arnold Buchel, non datata, ma anteriore al 1648).

/364/ Librum istum Caesaris Vannini, quo me beasti, doctissimi Bucheli, per otium a capite ad calcem perlegi, idque eo avidius, quod magnum aliquid polliceri viderentur inscriptio, Amphitheatri Divino-magici, cristiano-physici, & Astrologo-catholici. Quam haec sunt sesquipedalia & veluti torno elaborata nomina. Inde autoris nomen, qui Iulium Caesarem appellatione refert, magna expectatione animum meum erexit. Rem quod attinet, ita judico, illum felicius cordatiusque philosophari, quam res sacras asserere. Probanda sibi sumit religionis κεϕάλαια (capita) sed non iis semper argumentis, quibus ea fulciri fas est. Frigida probatio, tacitae improbationi vicinior est. Hoc etiam agit, ut paradoxa subinde adstruat, sed addita salutari clausola, nisi Ecclesia Romana secus statuat. Hanc toties aggerit, tamque sollecite, ut suopte judicio animi signa sunt sibi male consciae, & subdole praevaricantis. Turpiter passim adulatur Loyolitis, quos veneratur, non quod diligat, sed timeat. Nec deest tamen quod in scriptore isto probem, dictionis perspicuitatem, orationis facilitatem, & rerum Philosophicarum peritiam /365/ non vulgarem. Ex fidei dignis autoribus habeo, illum ipsum Vaninum Tholosae misere perisse, & atheismi crimine ad flammas damnatum. Summa haec istorum nominum imprudentia est, quod tales cum sint, sibi solis non sint. Virus enim suum disseminando nulli utiles esse possunt, sibi vero certissimam perniciem creant pestiferam doctrinam propagando.

Non avendo altro da fare, dottissimo Buchel, ho letto e riletto da cima a fondo questo libro di Giulio Cesare Vanini, con il quale mi beasti; e l’ho fatto con tanta più avidità quanto più il titolo sembrava offrire qualcosa di grande: Amphitheatrum Divino-magicum, cristiano-physicum, & Astrologo-catholicum, benché tali intitolazioni siano sesquipedali e quasi artificiosamente creati per un tomo. Il nome dell’autore, che secondo il frontespizio è Giulio Cesare, riempì il mio animo di grandi attese. Per quanto riguarda il contenuto ritengo che egli filosofi felicemente e prudentemente più che supportare le materie religiose. Egli, infatti, si incarica di dimostrare i punti principali della religione, ma non con quegli argomenti con cui essa è stata sempre puntellata. La dimostrazione è fredda ed è assai prossima alla tacita disapprovazione. E fa ciò per costruire di volta in volta paradossi ma con l’aggiunta di una salutare clausola: a meno che la Chiesa Romana non decida diversamente. E questa clausola è ripetuta tante volte e con tanta sollecitudine, che – a suo stesso giudizio – è segno di un animo subdolamente e mal consapevolmente trasgressivo. Qua e là adula vergognosamente i gesuiti, che venera non perché li ami, ma perché li teme. Né trascuro di apprezzare in questo scrittore la precisione del linguaggio, la facilità dell’eloquio e la perizia non comune nelle cose filosofiche. Da autori degni di fede ho appreso che egli finì i suoi giorni miseramente a Tolosa, condannato al rogo per il crimine di ateismo. Grandissima è l’impudenza di coloro che hanno questo nome, poiché essendo atei, non lo sono per sé soltanto. Infatti diffondendo il loro veleno, non possono essere utili a nessuno e, propagando una dottrina pestifera, assicurano a se stessi una certissima rovina.

Indice

(l’ordine cronologico, almeno per alcuni testi, si riferisce alla data di produzione e non di pubblicazione)

1619

1- Histoire Véritable de tout ce qui s’est fait et passé depuis le premier janvier 1619, Paris, Alexandre, 1619.

2- Mercure François, t. v, Paris, Richer, 1619.

3- D’Autreville, Inventaire général des affaires de France, Paris, Ian Petit-Pas, 1620.

4- C. Malingre, Histoire générale des derniers troubles, Paris, Ian Petit-Pas, 1622.

5- Histoire véritable de l’exécrable docteur Vanini, Paris, Soubron, 1619.

6- F. De Rosset, Les Histoire mémorables et tragiques, Histoire v, Paris, Chevalier, 1619.

7- G. de Catel, Lettera a Nicolas-Claude Fabri de Peiresc del febbraio 1619.

1621

8- J. Gaultier, Table chronographique de l’Estat du Christianisme, Lyon, Rigaud, 1621.

1622

9- M. A. De Dominis, Lettera a Giacomo I d’Inghilterra dell’11 febbraio 1622.

1623

10- M. Mersenne, Quaestiones in Genesim, Paris, Cramoisy, 1623.

11- Ch. Sorel, Histoire comique de Francion, Paris, Billaine, 1623.

12- Effroyables pactions faictes entre le diable et le pretendus Invisibles, 1623.

13- G. Naudé, Instruction à la France, Paris, Iulliot, 1623.

14- F. Garasse, La doctrine curieuse, Paris, Chapelet, 1623.

15- F. Ogier, Iugement et censure du livre de la doctrine curieuse, Paris, 1623.

16- F. Garasse, Lettres justificative del 6 novembre 1623.

17- M. Molé, Mémoires, t. i, Paris, Renouard, 1855.

1624

18- F. Garasse, Apologie, Paris, Chappelet, 1624.

19- J. de Silhon, Lettre à l’evesque de Nantes, 1624.

20- M. Mersenne, L’Impiété des Déistes, t. i, Paris, Bilaine, 1624.

21- M. Mersenne, L’Impiété des Déistes, t. ii, Paris, Bilaine, 1624.

22- Théophile de Viau, Apologie, 1624.

23- A. Remy, Deffence pour Estienne Pasquier, Paris, Ruelle, 1624.

24- F. Garasse, Epistre à Monsieur d’Oignon, Paris, Quesnel, 1625.

1625

25- F. Garasse, La somme théologique, Paris, Chappelet, 1625.

26- Ch. Besold, Dissertatio politioco-juridica de Majestate, Argentorati, Zetzner, 1625.

1626

27- J. de Silhon, Les deux vérités, Paris, Sonnius, 1626.

1628

28- R. Burton, The anatomy of melancholy, London, Crips, 1628.

29- Von dess Doctoris Julii Caesaris Vanini, sonsten Luciolus genandt, erschröcklicher gottloser Lehr, in M. Zeiller, Theatrum tragicum, Tübingen, Brunn, 1628.

1629

30- Ch. Cotin, Discours à Theopompe, 1629.

31- R. Fludd, Sophia cum Moria certamen, Frankfurt, Rötel, 1629.

1630

32- E. Richer, Vindiciae doctrinae, Coloniae, Egmond, 1683.

33- R. Descartes, Lettera del 17 ottobre 1630.

34- M. Mersenne, Questions rares et curieuses, Paris, Billaine, 1630.

1632

35- G. Franzosi, De divinatione per somnium, Francofurti, Beyer, 1632.

1634

36- J. de Silhon, De l’immortalité de l’ame, Paris, Billaine, 1634.

1635

37- C. Clemens, Musei, sive Bibliothecae, Lugduni, Prost, 1635

38- J. J. De Loyac, Le libertin converty, Paris, Toussainct du Bray, 1635.

39- J. A. de Richelieu, Mémoire, mss.

40- J. Gaches, Mémoires mss.

41- S. Dupleix, Histoire de Louis le Juste XIII, Paris, Sonnius, 1635.

1637

42- J. Cluver, Historiarum totius mundi Epitome, Lugduni Batavorum, Marcus, 1637.

43- F. de la Mothe le Vayer, Petit discours de l’immortalité de l’ame, Paris, Courbé, 1637.

1639

44- G. Voet, De atheismo, Utrecht, Roman, 1639.

1641

45- H. Sponde, Annalium Emin.mi Card. Caes. Baronii continuatio, Lutetiae, La Noue, 1641.

46- A. D’Abillon, La divinité defendue, Paris, Iosse, 1641

47- M. Ruar, Lettre à Mersenne del 13 settembre 1641

48- M. Mersenne, Lettre à Ruar del 1° dicembre 1641.

1642

49- F. Grenaille, La mode ou le charactère de la religion, Paris, Gasse, 1642.

1643

50- G. Patin, Lettre à Ch. Spon del 16 novembre 1643.

51- G. B. de Gramond, Historiarum Galliae, Toloae, Colomerius, 1643.

52- M. Schoock, Admiranda methodus, Utrecht, Waesberge, 1643.

53- R. Descartes, Epistola ad cel. virum Gisbertum Voetium, Amsterdam, Elzevir, 1643.

1645

54- R. Descartes, lettera del 16 giugno 1645.

55- S. Desmarets, Ultima patientia, Groningae, Nicolai, 1645.

1646

56- M. Schoock, Necessaria et modesta defensio, Groningae, Nicolai, 1646.

57- S. Desmarets, Bonae fidei sacrum, Groningae, Nicolai, 1646.

1647

58- C. van Baerle, Epistolarum liber, Amsterdam, Blaev, 1647.

1650

59- Naudaeana et patiniana, Paris, Delaulne, 1701.

60- Patiniana, ms. 7071 della Österreichische Nationalbibliothek di Vienna.

1653

61- Zacharie de Lisieux, Saeculi genius, Paris, Cramoisy, 1653.

62- Th. Raynaud, Erotemata de malis ac bonis libris, Lugduni, 1653.

1655

63- Ch. Sorel, La science universelle, t. iv, Paris, Le Gras, 1655.

1657

64- L. Guez de Balzac, Socrate chrestien, Paris, Courbé, 1657.

65- G. Tallemant des Reaux, Historiettes, t. i, Paris, Levavasseur, 1834.

1690

66- J. E. Schwelling, Exercitationes cathedrariae, Bremae, Brauer, 1690.